Wilhelm Liebknecht
Wilhelm Liebknecht, właściwie Wilhelm Philipp Christian Martin Ludwig Liebknecht (ur. 29 marca 1826 w Gießen; zm. 7 sierpnia 1900 w Berlinie–Charlottenburgu) – niemiecki socjaldemokrata, jeden z założycieli Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD), uczestnik rewolucji w 1848/49 roku. Od 1849 do 1862 roku przebywał na emigracji w Szwajcarii i Anglii, gdzie utrzymywał ścisły kontakt z Karolem Marksem i Fryderykiem Engelsem. Po powrocie z emigracji stał się jednym z najbardziej znaczących polityków socjalistycznych w Reichstagu. Zajmował się także działalnością pedagogiczną i publicystyczną. Jego przodkowie często byli pastorami ewangelickimi i urzędnikami państwowymi.
Genealogia
- Ojciec: Ludwig Christian (1787–1832), archiwista rządowy w Darmstadt i Gießen, syn Wilhelma (1736–1805, dr prawa, adwokat i prokurator w Gießen) i Elisabeth Kathariny Kempff;
- Matka: Katharina Elisabeth Henriette (1803–31), córka naczelnika poczty Johanna Michaela Hirscha w Hanau i Susanne Philippine Regine Jakobine von Hert;
- Pradziadek: Johann Georg Liebknecht (1679–1749), Profesor matematyki i teologii, superintendent w Gießen;
- Krewny: Friedrich Weidig (1791–1837), teolog ewangelicki, pedagog, publicysta, działacz rewolucyjny, bojownik o równouprawnienie społeczne, syn nadleśniczego Ludwiga Christiana Weidiga (1765–1835) i Wilhelmine Christine z domu Liebknecht (1766–1831);
- Żona: 1) Ernestine Landolt (zm. 1867) z Freiburga, zmarła na gruźlicę, 2) od 1868 Natalie (1835–1909), córka Theodora Reh (1801–68, adwokat, delegat do Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego w 1848/49) i Karoline Theodore Luise Weidig;
- Dzieci: 2 córki z 1) małżeństwa oraz 5 synów z 2) małżeństwa, m.in. politycy socjalistyczni Theodor Liebknecht (1870–1948) i Karl Liebknecht (1871–1919) oraz hydrochemik Otto Liebknecht (1876–1949).
Życiorys
Po wczesnej śmierci rodziców Wilhelm Liebknecht wraz z rodzeństwem wychowywany był przez babcię, a po jej śmierci w 1834 roku opiekę nad nim i rodzeństwem sprawowali przyjaciele ojca, przede wszystkim kandydat teologii Karl Wilhelm Oßwald (1789–1845). Po ukończeniu gimnazjum w Gießen studiował w latach 1842–47 filologię, teologię i filozofię w Gießen, Berlinie i Marburgu. W Berlinie zetknął się w 1845 roku ze zwolennikami rewolucyjnego polskiego ruchu niepodległościowego, z którym sympatyzował. Dwa lata później wśród oskarżonych w Procesie berlińskim (niem. Berliner Polenprozess) dotyczącym przygotowywania powstania wielkopolskiego w 1846 znaleźli się także jego przyjaciele z tego okresu. Z powodu sympatyzowania z polskimi rewolucjonistami Liebknecht był aresztowany na krótki czas w marcu 1846 roku przez żandarmerię austriacką w czasie pobytu w Czechach. Jako prowodyr i rzecznik studentów w Gießen pierwszy raz wystąpił publicznie w sierpniu 1846 roku. W lecie 1847 roku przerwał studia w Marburgu, ponieważ z powodu publicznego wiwatowania na cześć zwolnionego z więzienia w 1845 roku Sylvestra Jordana (1792–1861) groziło mu aresztowanie. Ostrzeżony przez przyjaciela uciekł do Szwajcarii, gdzie w lipcu 1847 roku został nauczycielem w „Musterschule” Friedricha Fröbela (1782–1852) w Zurychu. Jako korespondent pracował dla opozycyjnej gazety „Mannheimer Abendzeitung“.
Po wybuchu rewolucji w lutym 1848 roku udał się do Paryża, a następnie we wrześniu 1848 roku uczestniczył w republikańskim powstaniu w Badenii. Od września 1848 do maja 1849 roku przebywał w więzieniach w Säckingen i Freiburgu, a od maja do lipca 1849 brał udział w walkach o nową konstytucję zjednoczonej Rzeszy Niemieckiej jako porucznik w batalionie robotniczym z Mannheim i adiutant Gustava von Struve (1805–1870). Po stłumieniu powstania uciekł w lipcu 1849 roku ponownie do Szwajcarii, gdzie przyłączył się do Związku Robotników Niemieckich w Genewie, gdzie poznał Fryderyka Engelsa. W Szwajcarii angażował się w kształcenie robotników. 20 lutego 1850 roku Wilhelm Liebknecht został aresztowany w Murten i 7 kwietnia tego samego roku wydalony ze Szwajcarii z powodu „socjalistycznych knowań”. Przez Francję udał się do Anglii. W Londynie wstąpił do utworzonego przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa Związku Komunistów (niem. Bund der Kommunisten). Kontakt z Marksem i Engelsem pogłębił jego nastawienie socjalistyczne i znacząco wpłynął na postawę polityczną, chociaż Liebknecht zachował dystans wobec materialistycznej dialektyki Marksa. Demokracja bez socjalizmu nie była dla niego prawdziwą demokracją, a socjalizm bez demokracji nie był prawdziwym socjalizmem. Te dwie rzeczy były w jego oczach wzajemnie od siebie zależne. W Londynie, gdzie na utrzymanie zarabiał jako prywatny nauczyciel i korespondent, żył do amnestii w 1862 roku.
Po powrocie z rodziną do Prus wstąpił w 1863 roku do Powszechnego Niemieckiego Związku Robotników (niem. Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein, ADAV) Ferdinanda Lassalle'a i pracował jako redaktor w jego organie prasowym „Der Social-Demokrat” w Berlinie. W lecie 1865 roku wykluczono go z redakcji gazety, Związku Robotników oraz wydalono z Berlina i Prus. W tej sytuacji wyjechał do Lipska, gdzie razem z Augustem Bebelem pracował w Stowarzyszeniu Kształcenia Robotników (niem. Arbeiterbildungsvereinen) i uczestniczył w zakładaniu Saksońskiej Partii Ludowej (niem. Sächsische Volkspartei). W latach 1867–71 był delegatem do Związku Północnoniemieckiego (niem. Norddeutscher Bund). W 1868 roku założył czasopismo „Demokratische Wochenblatt“, które stało się organem myśli marksistowskiej. Razem z Bebelem założył w następnym roku Socjaldemokratyczną Partię Robotników (niem. Sozialdemokratische Arbeiterpartei, SDAP) oraz jej organ prasowy „Der Volksstaat“.
Na początku wojny niemiecko-francuskiej, podobnie jak Bebel, powstrzymał się w lipcu 1870 roku od głosowania na temat kredytów wojennych, ale po utworzeniu III Republiki Francuskiej sprzeciwił się kredytom wojennym. Razem z Bebelem i dziennikarzem Adolfem Hepnerem (1846–1923) przebywał od grudnia 1870 roku w areszcie śledczym. Z entuzjazmem witał powstanie Komuny Paryskiej i krytycznie wypowiedział się na temat aneksji Alzacji i Lotaryngii. Proces Wilhelma Liebknechta, Bebela i Hepnera z powodu „przygotowywania zdrady stanu” trwał od 11 do 26 marca 1872 roku. Wilhelm Liebknecht skazany został na dwa lata więzienia w zamku Hubertusburg w Wermsdorf koło Oschatz. W 1874 roku wybrano go ponownie do Reichstagu, do którego należał do 1887 roku. W 1875 roku brał udział w Gocie w połączeniu SDAP z Powszechnym Niemieckim Związkiem Robotników (niem. Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein, ADAV) w Socjalistyczną Partię Robotników Niemiec (niem. Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands, SAP). Na kongresie w Gocie wygłosił referat na temat programu nowej partii. Od 1876 roku kierował czasopismem „Vorwärts“, centralnym organem partii.
Podczas obowiązywania antysocjalistycznych ustaw w latach 1878–90, większość czasu spędził w więzieniu, a w 1881 roku wydalono go z Lipska. Od 1888 roku aż do śmierci należał ponownie do Reichstagu jako delegat saksońskiego Landtagu (1879–85). Obok Bebela był w Reichstagu czołowym rzecznikiem socjaldemokracji. Opublikował liczne książki i broszury m.in. Wiedza to potęga - potęga to wiedza, Kim są socjaldemokraci i czego chcą, w których propagował i popularyzował socjaldemokratyczne idee. Koncepcja socjalizmu Liebknechta ukazywała jego niezależne podejście. Wiedzę i edukację widział jako fundamentalne warunki politycznej świadomości i chciał rozwinąć socjaldemokrację w „partię kształcenia”. Podkreślał znaczenie demokracji jako warunek konieczny socjalizmu. Dla Liebknechta demokratyczne państwo było „jedyną akceptowalną formą socjalistycznej organizacji społeczeństwa”. Demokracja i socjalizm stanowiły dla niego „tylko różne aspekty tej samej myśli podstawowej”. Wyróżnił też parlamentaryzm jako podstawową ideę koncepcji socjalistycznej.
Po zniesieniu ustaw antysocjalistycznych Wilhelm Liebknecht zamieszkał z rodziną w Berlinie. Objął ponownie kierownictwo w gazecie „Vorwärts“ i obok Augusta Bebela stał się niekwestionowanym przywódcą SPD. Na zjeździe partii w Erfurcie w 1891 roku sformułował część jej programu i go uzasadnił. Czołową rolę odgrywał także w międzynarodowym ruchu socjalistycznym. Odbył też podróże agitacyjne do USA (1886), Anglii (1896) i Holandii (1897). W SPD reprezentował marksistowską ortodoksję i występował zarówno przeciwko lewicowym „młodym” (1890/91), jak również przeciwko Bernsteinowi i rewizjonizmowi (od 1895). W ostatniej mowie w dniu 28 lipca 1900 roku, wygłoszonej podczas demonstracji w Dreźnie, skrytykował politykę kolonialną.
Dzieła (wybór)
- Wiedza to potęga - potęga to wiedza (Wissen ist Macht – Macht ist Wissen, 1872), pol. wyd. Genewa : Wydawnictwo "Walki Klas", 1886.
- Czy Europa ma skozaczeć? (Zur orientalischen Frage oder Soll Europa kosakisch werden?, 1878), pol. wyd. Londyn, 1897.
- W obronie prawdy, pol. wyd. Londyn : Wyd. PPS, 1900.
- Odbudowanie Polski, pol. wyd. Zurych, 1901.
- Muchy i Pająki czyli Walka kapitalistów z robotnikami, pol. wyd. Poznań : M. Kasprzak, 1902.
- Wspomnienia o Marksie (razem z Paulem Lafrague Karl Marx zum Gedächtnis, 1896), 2 wyd. Warszawa : "Książka i Wiedza", 1949.
- Kim są socjaldemokraci i czego chcą (Was die Sozialdemokraten sind und was sie wollen,1891).
- Żaden kompromis – żaden sojusz wyborczy (Kein Kompromiß – Kein Wahlbündnis, 1899), online.
Literatura
- Hermann Weber: Liebknecht, Wilhelm w: Neue Deutsche Biographie 14 (1985), s. 503-504, online.
- Kurt Eisner: Wilhelm Liebknecht. Sein Leben und Wirken. Berlin 1900 (2 wydanie 1906), online.
- Wolfgang Schröder: Wilhelm Liebknecht, w: Sächsische Biografie, wyd. przez Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde e.V., online, dostęp 28.4.2021.
Tematy pokrewne