Wilhelm Hausenstein

Wilhelm Hausenstein (ur. 17 czerwca 1882 w Hornbergu; zm. 3 czerwca 1957 w Monachium) – niemiecki historyk i krytyk sztuki, publicysta i dyplomata, autor monografii i esejów z dziedziny sztuki. Opowiadał się przeciwko nacjonalizmowi i antysemityzmowi, a po II wojnie światowej intensywnie poświęcił się rozwinięciu przyjaźni niemiecko-francuskiej.

 Wilhelm Hausenstein
Wilhelm Hausenstein, 1906.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Wilhelm (1852–91), komisarz podatkowy, syn mistrza krawieckiego Wendelina i Adelheid Gnam;

Matka: Clara (1856–1937), córka karczmarza Gustava Gottloba Baumanna w Hornbergu i Josephy Armbruster, z flisaków w Schwarzwaldzie;

Żona: od 1919 Margot (ur. 1890) wdowa Lipper, córka inżyniera budownictwa Maxa Maurice Kohna (1854–98) i Gabrielle Rulf;

Dzieci: 1 córka.

Życiorys

Wilhelm Hausenstein przyszedł na świat 17 czerwca 1882 w Hornbergu jako syn komisarza podatkowego Wilhelma i Clary Hausenstein z domu Baumann. Gdy miał dziewięć lat zmarł jego ojciec. Po zdanej w 1900 r. maturze w gimnazjum w Karlsruhe studiował filozofię, filologię klasyczną, niemiecką i semicką w Heidelbergu (1900_01/02), od 1902 r. historię sztuki w Tybindze i od 1903 r. filologię niemiecką, historię sztuki, historię u Karla Theodora von Heigela oraz ekonomię polityczną u Lujo Brentano w Monachium. W 1901 r. pracował podczas pobytu w Belgii jako guwerner u niemieckiego malarza Gustava Schönlebera. W 1905 roku doktoryzował się u profesora Theodora von Heigela w Monachium dysertacją Die Wiedervereinigung Regensburgs mit Bayern im Jahre 1810 (Zjednoczenie Ratyzbony z Bawarią w 1810 roku).

W 1906 r. spędził pół roku w Paryżu jako lektor przebywającej tam na wygnaniu królowej Obojga Sycylii Marii Zofii Bawarskiej. Pierwsza podróż do Włoch w 1906 r., którą odbył w towarzystwie Theodora Heussa zdecydowała o jego rozwoju jako historyka sztuki. Wstąpienie do Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (1907–19) zamknęło mu drogę do habilitacji i kariery akademickiej. Został niezależnym pisarzem, wykorzystującym swoją szeroką wiedzę dotyczącą historii i historii sztuki. Jego praca obejmuje ponad 80 tytułów: Monographie über Brueghel (1910), Grünewald (1919), Rembrandt (1926, 1951), encyklopedie jak Die bildende Kunst der Gegenwart (1914), Das Bild, Atlanten zur Kunst (1922, 1924, 10 tomów) i reportaże z podróży.

Znajomość historii politycznej i ekonomii politycznej Hausensteina przyczyniła się do podbudowy jego prac z zakresu historii sztuki, co znalazło wyraz w piśmie Der nackte Mensch in der Kunst aller Zeiten (1911, Nagi człowiek w sztuce wszystkich czasów), którego rozszerzeniem było pismo Der Körper des Menschen in der Geschichte der Kunst (1917, Ciało człowieka w historii sztuki). Zdaniem Hausensteina „jedynym stałym przedmiotem historii sztuki jest przemiana formy, a nie treści obrazowej”. Tezy zawarte w Soziologie der Kunst: Bild und Gemeinschaft (1912, rozszerzenie 1920, Socjologia sztuki: obraz i wspólnota) dyskutowano nawet w Związku Radzieckim.

Na niwie literackiej Wilhelm Hausenstein przyczynił się do ponownego odkrycia Seume (1912) i Büchner (1913), których jako „niemieckich rewolucjonistów” postawił obok Karla Sanda (1907). Jego książka Geist des Barock (1919, Duch baroku; rozszerzenie pt. Vom Genie des Barock (O geniuszu baroku, 1956) dała impuls do datowanego odtąd powszechnego postrzegania tego stylu w sztuce. W 1919 r. w piśmie Über Expressionismus in der Malerei (O ekspresjonizmie w malarstwie) odniósł się do dominującej tendencji w nowej epoce sztuki. Przyjaźń z czołowymi reprezentantami awangardy (Rilke, Corinth, Beckmann i Paul Klee), o których jako jeden z pierwszych opublikował przekonujące studium (Kairuan, 1921), doprowadziła go do sedna problemu jego czasu. W książkach Exoten (1920, Unikaty) i Barbaren und Klassiker (1922, Barbarzyńcy i klasycy) bronił sztukę prymitywów, nie pomijając jej granic, torując w ten sposób drogę późniejszemu dziełu Was bedeutet die moderne Kunst (1949, Co oznacza sztuka nowoczesna).

Od 1916 roku Wilhelm Hausenstein pisał dla różnych czasopism. Początkowo był redaktorem brukselskiej gazety „Belfried“, założonej przez Antona Kippenberga (1874–1950). Trzy lata później rozpoczął działalność w czasopiśmie „Frankfurter Zeitung“, z którą współpracował do 1943 r., w którym to roku otrzymał zakaz wykonywania zawodu. Razem z Efraimem Frischem pełnił funkcję współredaktora „Der neue Merkur” (1919–22), a z J. Meier-Graefe redagował „Ganymed“ (1921–25). Jako kierownik czasopisma literackiego i dodatku dla kobiet „Frankfurter Zeitung” 1934-43, dla którego pisał pod pseudonimem „Johann Armbruster“, stworzył platformę tajnego oporu przeciwko nacjonalizmowi. Już w 1936 r. został wydalony z Izby Kultury Rzeszy (niem. Reichskulturkammer, RKK)) i otrzymał zakaz publikowania książek.

Hausenstein i jego żona, Belgijka o żydowskim pochodzeniu, byli narażeni na bezpośrednie groźby. Jego dzienniki z podróży, to pełne subtelności i wizji studia kulturowo-historyczne. W dwunastotomowym dziele zatytułowanym Kunstgeschichte (1928, Historia sztuki) wzbraniał się przed pominięciem wkładu artystów żydowskich do dziedzictwa kulturowego i wprowadzeniem korekt w tekście, w rezultacie czego jego praca była bardzo krytykowana. Te działania nacjonalistów spowodowały, że przyłączył się do wewnętrznej emigracji, zaczął pisać dzienniki i tłumaczyć poezję francuską XIX wieku, przede wszystkim Baudelaire'a. Hausenstein określał siebie jako „zdecydowanego chrześcijanina społecznego” i chociaż wychowany został w wierze ewangelickiej, to w 1940 roku konwertował razem z żoną na katolicyzm.

Po wojnie Wilhelm Hausenstein zrezygnował z planów literackich i za namową ówczesnego kanclerza RFN Konrada Adenauera objął w 1950 r. stanowisko Konsula Generalnego RFN w Paryżu. Następnie został chargé d'affaires, a w końcu pierwszym ambasadorem Republiki Federalnej Niemiec we Francji. Na niwie dyplomatycznej Hausenstein dążył do pojednania z Francją i odbudowania zaufania do Republiki Federalnej Niemiec. Nie tylko dzięki jego zaangażowaniu udało się w ciągu kilku lat przezwyciężyć dawną wojenną wrogość i pamięć o okupacji hitlerowskiej, choć stosunki francusko-niemieckie były za jego kadencji narażone na wielkie napięcia z powodu problemu Saary, walki o zastąpienie statutu okupacyjnego i budowy Europy w rozumieniu Adenauera i Roberta Schumana. Osobista znajomość z Adenauerem znalazła literacki wyraz w Pariser Erinnerungen (1961, s. 63-116, Wspomnienia paryskie). Hausenstein przeszedł na emeryturę na początku 1955 roku i wrócił do Monachium, gdzie zmarł 3 czerwca 1957 roku.

Wilhelm Hausenstein otrzymał liczne wyróżnienie i odznaczenia, m.in. Friedrich-Hebel-Preis des Badischen Staates (1949), Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą Republiki Federalnej Niemiec (1952) i francuski Order Legii Honorowej (1955).

Pisma (wybór)

  • 1913: Der nackte Mensch in der Kunst aller Zeiten und Völker.
  • 1917: Der Körper des Menschen in der Geschichte der Kunst.
  • 1920: Zeiten und Bilder.
  • 1921: Kairuan oder die Geschichte vom Maler Klee und von der Kunst dieses Zeitalters.
  • 1928: Kunstgeschichte. 12 tomów.
  • 1929: Das bayerische Wander- und Wunderbuch.
  • 1929: Die Welt um München.
  • 1932: Das Karl Valentin Buch.
  • 1937: Buch einer Kindheit.
  • 1948: Die Masken des Komikers Karl Valentin.
  • 1956: Land der Griechen.
  • 1957: „Lux perpetua“. Summe eines Lebens in dieser Zeit.
  • 1957: Besinnliche Wanderfahrten.
  • 1961: Pariser Erinnerungen.

Literatura

Linki

  • Helga Pfoertner: Mit der Geschichte leben. Bd. 1, PDF s. 193–198 w: Internet Archive.

Nowości

Popularne artykuły

Tematy pokrewne