Werner Jaeger

Werner Wilhelm Jaeger (ur. 30 lipca 1888 w Lobberich; zm. 19 października 1961 w Cambridge, Massachusetts) – niemiecki filolog klasyczny. Był profesorem na uniwersytetach w Bazylei, Kilonii i Berlinie oraz czołowym reprezentantem „trzeciego humanizmu” („Dritter Humanismus”). Z powodu sprzeciwu wobec nacjonalizmu emigrował do USA, gdzie pracował w Institute for Classical Studies na Uniwersytecie Harwardzkim. W głównym dziele zatytułowanym Paideia idealizował greckie myśli edukacyjne jako fundament kultury zachodniej. (wyznanie ewangelickie)

Werner Jaeger. Litografia autorstwa Maxa Liebermann. (1915). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Carl (zm. 1909), właściciel fabryki;
• Matka : Helene Birschel;
• Ożenił się : 1) w Berlinie-Charlottenburgu w 1914 (rozwód w 1931) z Theodorą (Dorą) z domu Dammholz (zm. 1936), 2) w Berlinie 29 grudnia 1931 z Ruth z domu Heinitz;
• Dzieci : 3 z pierwszego małżeństwa i jedno z drugiego.

Życiorys i twórczość

Werner Jaeger studiował od 1907 roku filozofię i filologię klasyczną w Marburgu, ale po pierwszym semestrze przeniósł się na uniwersytet do Berlina, gdzie jego nauczycielami byli Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff (1848–1931), Eduard Norden (1868–1941), Johannes Vahlen (1830–1911) i Hermann Diels (1848–1922), u którego doktoryzował się w 1911 roku pracą o Arystotelesie. Jaeger był pierwszym po 40 latach filologiem klasycznym w Berlinie, który został promowany summa cum laude (z najwyższą pochwałą). Razem z dysertacją przedłożył na fakultecie również swoją pierwszą książkę Studia do historii powstania metafizyki Arystotelesa (Studien zur Entstehungsgeschichte der Metaphysik des Aristoteles). W książce tej przedstawił koncepcję, według której metafizyka Arystotelesa nie jest jednolitą rozprawą, a raczej zbiorem wykładów, które Arystoteles wygłosił w różnym czasie. Mentorem Wernera Jaegera został Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff, który regularnie zapraszał zdolnego studenta na wieczory towarzyskie. Po doktoryzacji Jaeger przebywał dwa lata we Włoszech, przeważnie w Rzymie, gdzie studiował rękopisy ojca Kościoła Grzegorza z Nyssy. W czerwcu 1913 roku habilitował się w Berlinie pismem Nemesius z Emezy. Badania źródłowe neoplatonizmu i jego początków u Poseidionosa (Nemesios von Emesa. Quellenforschungen zum Neuplatonismus und seinen Anfängen bei Poseidonios).

W 1914 roku został powołany na profesora nadzwyczajnego na uniwersytet do Bazylei, a w 1915 na profesora zwyczajnego do Kilonii, gdzie przez 6 lat współpracował z Felixem Jacobym (1876–1959). W wieku 33 lat został w 1921 roku następcą Ulricha von Wilamowitz-Moellendorffa w Berlinie. Od lutego 1924 roku był członkiem Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie. Opublikowana w 1923 roku książka Arystoteles. Podstawy historii jego rozwoju (Aristoteles. Grundlegung einer Geschichte seiner Entwicklung) wywarła silne wrażenie, i chociaż po jakimś czasie okazała się kontrowersyjna czasami w pryncypiach, a często w detalach, to mimo tego zdominowała badania dotyczące Arystotelesa na kolejne 50 lat.

Jaegera interesował też wpływ antycznego dziedzictwa na kulturę zachodnią. W prowadzonych wykładach często mówił o greckiej koncepcji charakteru ludzkiego i o ich moralnej naturze, która rozwinęła się w życiu społeczeństwa, przy tym nawiązywał do literatury greckiej poczynając od Homera a kończąc na Platonie. Jego wykłady ściągały wielu uzdolnionych studentów, a wokół niego skupiło się także grono podobnie myślących filologów i badaczy starożytności, którzy co dwa lata spotykali się od 1926 roku, najpierw w Weimarze, potem w Naumburgu. W 1924 roku założył towarzystwo Gesellschaft für antike Kultur i w 1925 czasopisma „Die Antike” (1925–36), które wykształconym czytelnikom przybliżyć miało grecką i rzymską kulturę oraz czasopismo recenzujące „Gnomon” zajmujące się sztuką grecką w okresie klasycznym.

W 1934 roku Werner Jaeger wykładał na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W 1936 roku powołano go na uniwersytet do Chicago, w tym samym roku został na własne życzenie zwolniony z pruskiej służby państwowej i wyemigrował z drugą żoną oraz czwórką dzieci do USA. Powodem emigracji był upadek duchowy po 1933 roku oraz brak perspektyw na powstanie ruchu bazującego na humanistycznych wartościach antyku oraz żydowskie pochodzenie drugiej żony. Od 1939 był profesorem na Uniwersytecie Harwardzkim, gdzie dużym zainteresowaniem cieszyły się jego wykłady o Pandei. Dzięki wsparciu uniwersytetu mógł zorganizować teraz wydanie pism ojca Kościoła Grzegorza z Nyssy. Jaeger uczył jeszcze po przejściu na emeryturę do 1960 roku i zmarł 19 października 1961 po upadku w domu.

Dzieła (wybór)

• Studia do historii powstania metafizyki Arystotelesa (Studien zur Entstehungsgeschichte der Metaphysik des Aristoteles), Berlin 1912.
• Nemesius z Emezy. Badania źródłowe neoplatonizmu i jego początków u Poseidionosa (Nemesios von Emesa. Quellenforschungen zum Neuplatonismus und seinen Anfängen bei Poseidonios), Berlin 1914.
• Arystoteles. Podstawy historii jego rozwoju (Aristoteles. Grundlegung einer Geschichte seiner Entwicklung), Berlin 1923.
• Paideia. Kształtowanie greckiego człowieka (Paideia. Die Formung des griechischen Menschen), 3 tomy, Berlin 1934–1947.
• Humanistyczne mowy i wykłady (Humanistische Reden und Vorträge), Berlin 1937, 2 wydanie Berlin 1960.
• Diokles z Kaystos (Diokles von Karystos), Berlin 1938.
• Demostenes (Demosthenes), Berlin 1939.
• Humanizm i teologia (Humanism and Theology), 1943.
• Teologia wczesnych myślicieli greckich (The Theology of the Early Greek Philosophers), Oxford 1948.
• Metafizyka Arystotelesa, wydanie krytyczne (Aristotelis Metaphysica, Kritische Ausgabe, Oxford 1957.
• Wczesne chrześcijaństwo i edukacja grecka (Das frühe Christentum und die griechische Bildung), Berlin 1963.
• Scripta Minora, 2 tomy, Rzym 1969.

Literatura

• King, Colin G., Lo Presti, Roberto: Werner Jaeger – Wissenschaft, Bildung, Politik, Berlin 2017.
• Solmsen, Friedrich: Jaeger, Werner w: Neue Deutsche Biographie 10 (1974), s. 280-281 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118711350.html#ndbcontent