Viktor Tilgner

Viktor Tilgner (ur. 25 października 1844 w Bratysławie, zm. 16 kwietnia 1896 w Wiedniu) – austriacki rzeźbiarz, portrecista w okresie historyzmu zaliczany do przedstawicieli stylu neobarokowego. Kilka pomników na arkadowym dziedzińcu Uniwersytetu Wiedeńskiego powstało na podstawie jego modeli. Rzeźby Tilgnera zdobią budynki zbudowane w latach 1860–1890 przy wiedeńskim bulwarze Ring oraz liczne parki. (wyznanie katolickie)

Viktor Tilgner, litografia wykonana przez Adolfa Dauthage w 1881 roku. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Carl, oficer wojskowy w randze kapitan;
• Matka: Ida;
• Żona: N.N..

Życiorys

Victor Tilgner urodził się 25 października 1844 w Bratysławie. Gdy miał dwa lata rodzice przeprowadzili się do Wiednia. Bardzo wcześnie talent artystyczny młodego Tilgnera odkrył jego pierwszy nauczyciel rzeźbiarz Franz Schönthaler. W Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu studiował od 1859 roku początkowo u Franza Bauera, a później u znanego twórcy dzieł kościelnych Josefa Gassera, który zainteresował Tilgnera rzeźbami barokowymi. Silny wpływ wywarł na Tilgnera medalier Joseph Daniel Böhm, który w swoim domu posiadał duży zbiór pięknych dzieł sztuki, szczególnie drzeworytów. Już w okresie studiów Tilgner otrzymał w 1868 nagrodę Hofpreis i stypendium oraz Medal im. Heinricha Fügera. Powierzono mu wykonanie popiersia włoskiego kompozytora Vincenzo Bellini dla Opery Wiedeńskiej i statuy księcia Leopolda VI von Babenberg dla Arsenału.

Fontanna z białego marmuru, w Bad Ischl, przy willi cesarskiej (Kaiservilla). Źródło: Wikimedia Commons

Wpływ wywarł na niego też, przebywający w Wiedniu w latach 1870–1873 roku francuski rzeźbiarz Jean-Baptiste Gustave Deloye, czego wyrazem są kolorowe i polichromowane elementy w twórczości Tilgnera (np. popiersie architekta Carla Gangolfa Kaisera). Początkowo po ukończeniu studiów w 1871 roku borykał się z trudnościami finansowymi, gdyż jako nieznany rzeźbiarz nie otrzymywał zleceń. Początkiem lat 70-tych XIX wieku zaczął wykonywać realistyczne popiersia. Prace te były nowością dla publiki wiedeńskiej i wielkim zaskoczeniem. Był pierwszym nowoczesnym rzeźbiarzem w Wiedniu, który tworzył rzeźby znanych, żyjących postaci.^[1] Na wystawie światowej w 1873 roku zaprezentował pięć popiersi m.in. aktorki Charlotte Wolter i pisarza Heinricha Laube, które wzbudziły powszechne uznanie. Odtąd zaczął otrzymywać dużą ilość zamówień. W następnym roku wykonał m.in. popiersia malarza Heinricha von Angeli, komediopisarza Eduarda von Bauernfelda, za które otrzymał od arcyksięcia Karola Ludwika złoty medal. W tym samym 1874 roku udał się razem z Hansem Makartem do Włoch.

Wystawione w 1876 roku prace na wystawie w Monachium przyniosły mu uznanie w Niemczech, a za popiersie Lucasa Führicha, syna malarza Josepha von Führicha otrzymał złoty medal. W tym czasie odsłonięto też w Wiedniu pierwszą jego grupę z brązu Tryton z nimfami, realistyczne przedstawienie w stylu rzeźby barokowej. Jego popiersia wykonane z gipsu i terakoty przedstawiają większość znanych osobistości wiedeńskiego towarzystwa. W 1883 roku otrzymał tytuł profesora. Od 1888 roku był honorowym członkiem Wiedeńskiej Akademii Sztuki. Z lat 80-tych pochodzi znane popiersie cesarza Józefa I z gałązką laurową, które później rozpowszechnione zostało poprzez liczne odlewy z brązu. Później wykonał też popiersie cesarzowej Elżbiety w sukni węgierskiej. Z tego okresu pochodzi też model grupy fontannowej w Bad Ischl, przy willi cesarskiej (Kaiservilla). Prace te powstały w atelier, które stworzył dla rzeźbiarza książę Schwarzenberg w swoim ogrodzie przypałacowym (obecnie Prinz-Eugen-Straße 1). Praktycznie do lat 90-tych jego twórczość ograniczała się do zleceń prywatnych,^[2] dopiero po 1890 roku zaczął otrzymywać zlecenia publiczne. W pierwszym 20-leciu pracy rzeźbiarskiej stworzył sam około 300 popiersi.^[3]

Grób Viktora Tilgnera na Wiedeńskim Cmentarzu Centralnym. Źródło: Wikimedia Commons

Prace Tilgnera przyozdobiły budowle stawiane przez jego przyjaciela Carla von Hasenauera m.in. Muzeum Historii Sztuki (niem. Kunsthistorisches Museum Wien), Muzeum Historii Naturalnej (niem. Naturhistorisches Museum), Teatr Zamkowy (niem. Burgtheater). Dla Burgtheater wykonał popiersia: (w środku) Goethego,  Schillera, Lessinga; (prawa strona) Halma, Grillparzera, Hebbla; (lewa strona) Pedro Calderón, Szekspira i Moliera oraz statuy w niszach Fedry, Don Juana, Falstaffa i Hanswurst. Dla Kunsthistorisches Museum dostarczył statuy Schwinda, Corneliusa, Raucha i Führicha, a dla Naturhistorisches Museum Humboldta, Bucha, Newtona i Linneusza. Także na attyce gmachu parlamentu znajduje się osiem jego prac. Również inne budynki powstające przy bulwarze Ring ozdabiają wykonane przez niego rzeźby.

Pomnik Mozarta w Burggarten. Źródło: Wikimedia Commons

Za najwybitniejsze dzieło Tilgnera uważany jest pomnik Mozarta w ogrodzie Burggarten, który początkowo znajdował się na Albertinaplatz. Wprawdzie ogłoszony konkurs na wykonanie pomnika wygrał Edmund Hellmer, ale dzięki wsparciu wpływowego przyjaciela Alberta Ilga zamówienie otrzymał Tilgner. Pomimo problemów sercowych Tilgner pracował bezustannie. Jeszcze dzień przed śmiercią pracował nad pomnikiem Mozarta, którego odsłonięcie nastąpiło w obecności cesarza 20 kwietnia 1896 roku.

16 kwietnia 1896 roku dostał przedpołudniem w mieszkaniu zawał serca i zmarł. Pogrzeb odbył się 18 kwietnia 1896 z kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu (niem. Karlskirche). Pochowano go na Wiedeńskim Cmentarzu Centralnym (Wiener Zentralfriedhof, Gruppe 14 A, Nummer 28). Nagrobek został wykonany przez jego ucznia i współpracownika Fritza Zerritscha według własnego projektu Tilgnera.

Dzieła (wybór)

Alegoria rzeźbiarstwa na grobie Maxa Friedländera (Wiener Zentralfriedhof). Źródło:

• Vicenzo Bellini, popiersie, Wiedeń, Staatsoper, 1868.
• Charlotte Wolter, popiersie, Wiedeń, Burgtheater, 1872/73.
• Tryton i nimfy, fontanna, brąz, Wiedeń, Volksgarten, 1874.
• Geolog Ami Boué (1794-1881), popiersie, terakota; model gipsowy Belweder, Wiedeń, 1878.
• Peter Paul Rubens, statua, Wiedeń, Künstlerhaus, 1882.
• Pomnik Hummela, Bratysława, 1887.
• Fontanna Ganymed, Bratysława przed teatrem, 1888.
• Pomnik Josefa Werndla, Steyr, 1893/94.
• Pomnik Wolfganga Amadeusa Mozarta, marmur, Wiedeń, Burggarten, 1896.
• Pomnik Hansa Makarta, marmur, Wiedeń, Stadtpark (projekt: Viktor Tilgner, wykonanie: Fritz Zerritsch), 1898.
• Pomnik Antona Brucknera, Wiedeń, Stadtpark (popiersie: Viktor Tilgner, muzy: Fritz Zerritsch), 1899.
• Figury w niszach i popiersia na głównej fasadzie Burgtheater.
• Statuy na budynku parlamentu: Archimedes, Marek Terencjusz Warron, Homer, Fidjasz
• Wierność i dzielność, grupa figuralna, Hofburg.
• Pomniki na dziedzińcu arkadowym Uniwersytetu Wiedeńskiego (Arkadenhof der Universität Wien): Ferdinand von Hebra (1891), Johann i Theodor von Oppolzer (1890), Eduard Hanslick (popiersie wg modelu gipsowego Tilgnera odsłonięte w 1913), Robert Ultzmann (kopia według Viktora Tilgnera wykonana przez K. Selinger, odsłonięta 1929)

Literatura

• Oskar Berggruen, "Viktor Tilgner’s Bildhauerwerke" w: Die Graphischen Künste, 10, 1887, s. 125-132.(online, dostęp 14.02.2020.
• Pollak, Fritz, "Tilgner, Viktor Oskar" w: Allgemeine Deutsche Biographie 54 (1908), s. 703-705 [online]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd121161919.html#adbcontent
• Ludwig Hevesi, "Victor Tilgners ausgewählte Werke", Wien 1897.

Przypisy

1. ↑ † Bildhauer Victor Tilgner w: Neue Freie Presse, Abendblatt, Nr. 11367/1896, 16. April 1896, s. 2 f.
2. ↑ Ludwig Hevesi, Oesterreichische Kunst im 19. Jahrhundert. 1848–1900, Leipzig 1903, s. 172-174; tutaj s. 173.
3. ↑ Oskar Berggruen, Viktor Tilgner’s Bildhauerwerke, w: Die Graphischen Künste, 10, 1887, s. 125-132; tutaj s. 126.