Walter Ulbricht

Walter Ernst Paul Ulbricht (ur. 30 czerwca 1893 w Lipsku; zm. 1 sierpnia 1973 w Groß Dölln) – niemiecki komunista, polityk, Przewodniczący Rady Państwa Niemieckiej Republiki Demokratycznej, I sekretarz Socjalistycznej Partii Jedności (SED) w latach 1950-1971. Od młodości aktywnie działał w Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD). W okresie Republiki Weimarskiej kierował Komunistyczną Partią Niemiec (KPD) w Berlinie i należał do bliskich współpracowników Ernsta Thälmanna. Jako szef „Grupy Ulbricht” (niem. Gruppe Ulbricht) wrócił w 1945 r. do Berlina z Moskwy, gdzie przebywał na emigracji. Po powrocie, jako czołowy działacz Komunistycznej Partii Niemiec (KPD) i Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (SED), rozpoczął współpracę z radzieckimi władzami okupacyjnymi.

 Walter Ulbricht (1950)
Walter Ulbricht (1950).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Ernst (1869–1943), krawiec w Lipsku;

Matka: Pauline Rothe (1868–1926);

Rodzeństwo: brat Erich (ur. 1900), w 1928 wywędrował do USA, siostra Hildegard (ur. 1901), po 1945 mieszkała koło Hamburga;

Żona: 1) od 1920 (rozwód w 1952) Martha Schmellinsky (1892–1975), krawcowa w Lipsku, 2) od 1953 Lotte (Charlotte) Kühn (1903–2002);

Dzieci: córka Dorle (ur. 1920) z pierwszego małżeństwa i adoptowana córka Beate (1944–91).

Życiorys

Walter Ulbricht urodził się 30 czerwca 1893 w Lipsku jako syn krawca Ernsta Augusta Ulbrichta i jego żony Pauliny z domu Rothe. Jego rodzice byli aktywnymi członkami ruchu socjaldemokratycznego. W latach 1907–1911 uczył się stolarstwa meblowego. W 1911 r. odbył wędrówkę czeladniczą.

Już w 1908 r. wstąpił do Arbeiterjugendbildungsverein Alt-Leipzig (Stowarzyszenie Kształcenia Młodzieży Robotniczej w Starym Lipsku), a w 1912 został członkiem SPD. Po wybuchu I wojny światowej jako członek lewicowego skrzydła SPD, którym kierowali Karol Liebknecht i Róża Luksemburg, pisał i publikował ulotki wzywające do zakończenia wojny. Od 1915 do 1918 r. służył jako żołnierz na froncie wschodnim oraz na Bałkanach w Serbii i Macedonii. W maju 1918 r. zdezerterował. Po dwumiesięcznym pobycie w areszcie przeniesiono go na front zachodni, do Belgii.

Od listopada 1918 r. Walter Ulbricht przebywał ponownie w Lipsku, gdzie podczas rewolucji listopadowej został członkiem Rady Robotniczo-Żołnierskiej XIX Korpusu Armijnego oraz Związku Spartakusa (niem. Spartakusbund). W 1917 r. wstąpił do Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec ( niem. Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands – USPD), w 1919 r. został członkiem nowo powstałej Komunistycznej Partii Niemiec (niem. Kommunistische Partei Deutschlands, KPD) i od 1920 r. był jej pełnoetatowym funkcjonariuszem. Ulbricht szybko awansował w szeregach partyjnych, już w 1921 r. został kierownikiem politycznym w Turyngii i stał się typowym przedstawicielem biurokratycznego aparatu partyjnego. Wprawdzie nie posiadał zdolności oratorskich i pisarskich, ale miał wielki talent organizatorski i każdorazowo przyłączał się do dominującego nurtu w partii. W 1923 r. zaliczał się do „prawicowych” komunistów skupionych wokół Heinricha Brandlera (1881–1967) i na VIII Zjeździe Partii wybrano go pierwszy raz do jej centrali. Początkiem 1924 r. przyłączył się do nowej większości, „grupy środka”, popieranej wówczas przez Komintern (Międzynarodówka Komunistyczna), bronił polityki tej grupy na IX Zjeździe Partii w kwietniu 1924 r. i jednocześnie przekształcenia struktur partyjnych w „komórki”. Ponieważ na kongresie partii władzę przejęli lewicowcy skupieni wokół Ruth Fischer, Arkadija Masłowa i Ernsta Thälmanna, Ulbricht został zwolniony i oddelegowany do Kominternu w Moskwie, który zatrudnił go jako instruktora w Wiedniu i Pradze pod kryptonimem „Stefan Subkowiak”. W Wiedniu aresztowano go końcem 1924 r. za posługiwanie się fałszywym nazwiskiem, skazano na dwa miesiące więzienia i ostatecznie wydalono z kraju.

Walter Ulbricht wrócił do Niemiec, kiedy Komintern doprowadził do obalenia w 1925 r. lewicowego kierownictwa KPD. Ulbricht pozostał lojalnym zwolennikiem Komiternu, pracował w centrali KPD i oddziale związków zawodowych. Główną wagę przywiązywał do przebudowy partii zgodnie ze stalinowskimi zasadami, co spowodowało, że w kręgach partyjnych drwiąco nazywano go „towarzysz komórka” (niem. „Genosse Zelle“). Chociaż nie był teoretykiem, to w grudniu 1925 r. napisał esej Zur Frage d. demokrat. Zentralismus (W kwestii centralizmu demokratycznego) przeciwko „politycznym odstępstwom”, a w lipcu 1926 r. artykuł Propagandaarbeit in den Zellen (Praca propagandowa w komórkach), który opublikował pod pseudonimem „Walter“, który także używał później. Podczas XI Zjazdu Partii wybrano go do Komitetu Centralnego KPD. W latach 1926–28 był posłem do saksońskiego Landtagu i w latach 1928–33 do Reichstagu. W 1928 r. został członkiem Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), WKP(b). W tym czasie stał się fanatycznym orędownikiem stalinizacji partii. W 1929 r. zastąpił Wilhelma Piecka (1876–1960) jako przywódca polityczny okręgu Berlin-Brandenburg. W tym samym czasie przeszedł do Biura Politycznego KPD, a w 1931 roku, jako członek Sekretariatu, znalazł się w ścisłym gronie przywódców KPD, co osiągnął dzięki charakterystycznej mieszance sztywnej postawy dogmatycznej i elastycznego dostosowywania się do linii Stalina.

W styczniu 1931 r., na zaproszenie NSDAP, Walter Ulbricht uczestniczył w Saalbau Friedrichshain w Berlinie w dyspucie z Josephem Goebbelsem. Impreza zakończyła się walką na sali pomiędzy licznie przybyłymi zwolennikami przeciwników. Latem 1931 roku KPD poparła zainicjowane przez partie prawicowe, w tym NSDAP, referendum w sprawie rozwiązania parlamentu pruskiego w dniu 9 sierpnia 1931 roku. Kiedy przewidywalne niepowodzenie referendum stało się już pewne, kierownictwo berlińskiej KPD zleciło przeprowadzenie tego samego dnia aktu terroru politycznego, a mianowicie zamordowanie policjantów Anlaufa i Lenka przed siedzibą partii na Bülowplatz. Ulbricht wiedział o planowanej akcji i przyjął ją z aprobatą. W listopadzie 1932 r. Ulbricht był jednym z organizatorów strajku berlińskiego przedsiębiorstwa transportowego, wspieranego również przez zakładowe komórki NSDAP.

W październiku 1933 r. Walter Ulbricht emigrował do Paryża. W zagranicznym kierownictwie KPD opowiadał się w 1934 r. za zmianą ultralewicowej polityki i stał się wiodącą postacią w KPD po przyjęciu przez Komintern nowej strategii. W opozycji do Willi Münzenberga (1889–1940) sabotował utworzenie frontu ludowego emigracji niemieckiej, do czego nie doszło mimo starań Heinricha Manna (1871–1950). Zniszczenie przez Adolfa Hitlera kierownictwa KPD przyczyniło się do jego awansu na „silnego człowieka” wygnanej KPD, chociaż formalnie Pieck pozostał przywódcą partii. Ulbricht przetrwał, trwające do 1938 r., przeprowadzone w Moskwie krwawe czystki. W czasie II wojny światowej gwałtownie bronił zawarty 23 sierpnia 1939 r. pakt Ribbentrop-Mołotow, a po inwazji Niemiec na ZSRR był zaangażowany zarówno w tworzenie „Komitetu Narodowego Wolne Niemcy”, jak i w planowanie polityki komunistycznej w powojennych Niemczech.

30 kwietnia 1945 r. „Grupa Ulbrichta” przybyła do Niemiec, aby przy pomocy armii radzieckiej odbudować administrację państwową i zapewnić władzę KPD. Po przymusowym połączeniu KPD z SPD w kwietniu 1946 r. został zastępcą przewodniczącego nowo powstałej Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (SED). Wraz ze stalinizacją życia publicznego w latach 1947/48 Walter Ulbricht stał się decydującym przywódcą partii: w latach 1950-53 był sekretarzem generalnym, następnie I sekretarzem KC SED, a po powstaniu NRD w 1949 r. wicepremierem. Z jego osobą łączy się przeobrażenie wczesnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej według wzoru ZSRR, przede wszystkim wprowadzenie dyktatury z centralizacją całego systemu. Walter Ulbricht był oddanym zwolennikiem Stalina i rozpowszechniał kult jego osoby w NRD, co po śmierci Stalina w marcu 1953 r. na krótki czas osłabiło jego pozycję w SED. Również nienawiść szerokich mas skierowała się przeciwko Ulbrichtowi w powstaniu z 17 czerwca 1953 roku. Po usunięciu opozycjonistów z przywództwa (1949 Paul Merker, 1953 Wilhelm Zaisser, 1958 Karl Schirdewan) i zmianie kursu w 1956 r., kiedy to przyłączył się do sowieckiej krytyki Stalina udało się mu z pomocą radziecką ponownie umocnić swoją pozycję i uzyskać prawie nieograniczoną kontrolę w SED. W 1960 r. objął przewodnictwo Rady Państwa i Rady Obrony Narodowej. Walter Ulbricht wykorzystywał także politykę kulturalną, przede wszystkim architekturę i naukę do celów propagandowych. Twierdził, że jego „trzecim zawodem” jest historyk. Poprzez legendy, parafrazy i fałszerstwa historia współczesna miała być instrumentalizowana na rzecz rządów SED, a jednocześnie miał się umacniać kult Ulbrichta.

W 1961 r. przewodniczył inicjatywie wzniesienia muru berlińskiego. Od tego czasu, ze zwiększoną świadomością władzy, ale z różnym skutkiem, starał się rozwijać NRD poprzez reformy gospodarcze oparte na „Nowym Ekonomicznym Systemie Planowania i Zarządzania” oraz poprzez reformy edukacyjne.

Od połowy lat 60-tych Walter Ulbricht propagował NRD jako model dla innych państw socjalistycznych i dążył do względnej niezależności od sowieckiego kierownictwa. W tym czasie zaostrzyły się gospodarcze problemy zaopatrzeniowe w NRD. Ulbricht naciskany był przez Biuro Polityczne i stracił poparcie ZSRR pod przywództwem Breżniewa. Jego gotowość do kompromisu z Republiką Federalną w sprawie uznania NRD w świetle prawa międzynarodowego, czego domagano się już wcześniej, w celu uzyskania wsparcia gospodarczego, była sprzeczna z postawą kierownictwa radzieckiego przywództwa. W maju 1971 r. protegowany przez niego Erich Honecker (1912-94) zastąpił Ulbrichta, za zgodą Moskwy, na jego stanowisku. Całkowite pozbawienie praw Ulbrichta miało być zatuszowane przez powołanie go na „przewodniczącego” SED bez wpływów, a jego rola w rozwoju niemieckiego komunizmu i NRD miała być ukryta. Od połowy lat 80-tych ponownie pojawiły się pozytywne oceny roli Ulbrichta.

Literatura

Autor: Roman Penkała