Theophil Wurm

Theophil Heinrich Wurm (ur. 7 grudnia 1868 w Bazylei, zm. 28 stycznia 1953 w Stuttgarcie) – teolog ewangelicki i biskup Ewangelickiego Kościoła Krajowego Wirtembergii.

Theophil Wurm
Theophil Wurm.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Paul Ernst (1829-1911), pastor i dziekan;
  • Matka: Luise Regula z domu Kind (1834-1907);
  • Rodzeństwo: 5: Paul Theodor Friedrich, Maria Pauline, Lydia, Mathilde Emilie, Anna Monika;
  • Żona: od 1900 (Blaubeuren) Marie Friederike z domu Bruckmann (1875-1951);
  • Dzieci: 5: Hans, Mathilde, Friedrich, Adelheid, Gertrud.

Życiorys

Theophil Wurm urodził się w Bazylei, gdzie przez kilka lat pracował jego ojciec w domu misyjnym. Wyrastał w Mössingen i Kirchheim, a po ukończeniu ewangelickich seminariów duchownych w Maulbronn i Blaubeuren studiował w latach 1887–1891 teologię ewangelicką w Tybindze m.in. u Albrechta Ritschla. W 1893 podróżował do Berlina, gdzie duże wrażenie zrobił na nim kaznodzieja dworski Adolf Stoecker. Teolog ten stał się wzorem dla Wurma, chociaż krytykował jego częste angażowanie się w polemiki i postawę antysemicką, ale łączyło go z nim zaangażowanie społeczne i poglądy narodowe. Później Wurm przyłączył się do założonej przez Stoeckera Chrześcijańsko-Społeczna Partia Robotników (Christlich-Soziale Arbeiterpartei, CSAP).

Po pięcioletnim wikariacie w latach 1894–99 w kościele Pokoju (Friedenskirche) w Stuttgarcie został pastorem w Evangelische Gesellschaft w Stuttgarcie. Do jego zadań należało tutaj m.in. rozbudzenie przez głoszone kazania zainteresowania dla pracy w Misji Wewnętrznej. W 1913 otrzymał posadę pastora w Ravensburgu, gdzie służbę duszpasterską pełnił przez siedem lat. Na okres ten przypadły lata I wojny światowej, podczas której prowadził m.in. wykłady na froncie zachodnim. Po przegranej Niemiec i upadku cesarstwa nie mógł się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Nie znalazł żadnej relacji z demokracją jako formą państwa. W tym czasie angażował się w Württembergische Bürgerpartei, wirtemberskiej gałęzi Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej (Deutschnationalen Volkspartei, DNVP), z ramienia której wybrano go do pierwszego Landtagu. Po wyborze w 1920 na dziekana w Reutlingen zrezygnował ze stanowisk politycznych, ale nadal kontynuował działalność polityczną. W 1927 roku został prałatem (biskupem regionalnym) w Heilbronnie, a w 1929 prezydentem Ewangelickiego Kościoła Krajowego Wirtembergii.

Inflacja i załamanie gospodarcze pogorszyły sytuację wirtemberskiego Kościoła. Dofinansowanie państwowe zmniejszono, a co za tym idzie spadły pensje księży. Następująca polaryzacja i polityzacja wewnątrz duchowieństwa spowodowała liczne bezskuteczne apele kierownictwa Kościoła o powściągliwość. Narastała sympatia dla partii nacjonalistycznej i wzmagała się aktywność pastorów o poglądach narodowościowych. Jak większość społeczeństwa, Wurm przyjął przejęcie władzy przez nazistów w 1933 roku z nadzieją na poprawę sytuacji Kościoła. Z zadowoleniem patrzył jak Hitler krok po kroku zrzuca ”kajdany wersalskie” i walczy z bolszewizmem. Pomimo tego nie stracił trzeźwego spojrzenia na rzeczywistość i krytykował reżim za prowadzony od 1 kwietnia 1933 bojkot Żydów. Początkowo Wurm darzył też sympatią Niemieckich Chrześcijan (Deutsche Christen) i wierzył, że odnowa polityczna przyniesie też rezultaty religijne. W maju 1933 Wurm został biskupem krajowym i głosił kazania w różnych kościołach wirtemberskich. Wprawdzie Wurm poparł kandydaturę Ludwiga Müllera na „biskupa Rzeszy”, ale już w lipcu 1933 Wirtemberga nie wzięła udziału w wyborach do nowego Kościoła Rzeszy. Ustalono jednolitą listę, na której Niemieccy Chrześcijanie mieli większość. Jednak ich teologiczne ekscesy podczas wiecu sportowego w listopadzie 1933 i brutalne metody polityki kościelnej, jak np. przekazanie młodzieży ewangelickiej do Hitlerjugend, zniszczyły szybko zaufanie Wurma do tego ruchu. Przyłączył się do opozycji kościelnej i do Kościoła Wyznającego (Bekennende Kirche). Jesienią 1934 roku został na kilka tygodni zdymisjonowany i osadzony w areszcie domowym. Doprowadziło to do masowych demonstracji w Stuttgarcie, co na polecenie Hitlera spowodowało rehabilitację Wurma i Hansa Meisera w Bawarii. Wurm należał nadal do umiarkowanej frakcji Kościoła Wyznającego, która w przeciwieństwie do radykalnego stronnictwa Martina Niemöllera, nie odrzucała państwowej ingerencji w sprawy Kościoła. W 1936 roku doszło do rozłamu w Kościele Wyznającym. Kościół Krajowy Wirtembergii przyłączył się do Rady Ewangelicko-Luterańskiego Kościoła Niemiec (Rat der Evangelisch-Lutherischen Kirche Deutschlands, Lutherrat).

W okresie II wojny światowej Wurm walczył z ideą nazistów „bezwyznaniowego życia publicznego”, gdy zwalczana była nauka religii w szkołach, prasa kościelna i diakonie. Ostro reagował na pogrom Żydów zainicjowany w listopadzie 1938 roku (Noc kryształowa, niem. Kristallnacht lub Reichspogromnacht ), ale podobnie jak wielu niemieckich ewangelickich i katolickich biskupów nie mógł publicznie się temu przeciwstawić. Uchronił wprawdzie odważnego pastora Juliusa von Jana przed obozem koncentracyjnym, który odważnie występował przeciwko pogromowi Żydów, ale nie stanął jednoznacznie po jego stronie. W czasie II wojny światowej przyjął na siebie rolę rzecznika całego Kościoła Wyznającego w Niemczech wobec państwa i partii NSDAP. Szczególnie w 1941 roku wysyłał liczne listy protestacyjne do urzędników państwa nazistowskiego, w których potępiał naruszanie praw człowieka, a przede wszystkim akcję eutanazji i mordowanie Żydów. Pisma te rozpowszechnione były wśród społeczeństwa i przez alianckie rozgłośnie radiowe. Przygotowany proces o zdradę stanu przed Trybunałem Ludowym przeciwko Theophilowi Wurmowi nie został przeprowadzony na polecenie Hitlera. Wurm otrzymał w marcu 1944 roku od szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa nakaz „powstrzymania się w przyszłości od wypowiadania w kwestiach polityki państwa”.

Theophil Wurm nie widział roli Kościoła jako organu uczestniczącego w politycznym sprzeciwie przeciwko Hitlerowi. Sam natomiast utrzymywał kontakt z ruchem oporu, przede wszystkim z kręgami skupiającymi się wokół Carla Friedricha Goerdelera, Helmutha Jamesa von Moltke i Gerharda Rittera.

Po wojnie angażował się na rzecz zjednoczenia Kościoła ewangelickiego i podczas konferencji w Treysa ustalono podstawowy porządek Kościoła Ewangelickiego w Niemczech (Evangelische Kirche in Deutschland, EKD) oraz dwunastoosobową radę, której przewodniczył do 1949 roku. W Treysa założono także organizację pomocy Evangelische Hilfswerk, której celem było złagodzenie powojennych trudności w życiu ludności. W październiku 1945 roku podpisał w Stuttgarcie z ramienia Kościoła Ewangelickiego w Niemczech oświadczenie o winie Kościoła i narodu niemieckiego w przestępstwach Trzeciej Rzeszy.

W okresie powojennym był rzecznikiem Kościoła ewangelickiego w rozmowach z okupacyjnymi władzami. Jego krytyka aliantów i angażowanie się po stronie Niemców, którzy skazani byli w procesach o zbrodnie wojenne, nie pozostała bez echa, zwłaszcza że nie zajął odpowiedniego stanowiska wobec ofiar reżimu hitlerowskiego. Przedstawiciele Kościoła Wyznającego nie mogli w tym widzieć „nowego początku”, do czego zobowiązał się Kościół Ewangelicki w Niemczech w stuttgarckim oświadczeniu winy.

Theophil Wurm przeszedł w 1948 roku w stan spoczynku jako biskup Kościoła Krajowego Wirtembergii.

Dzieła (wybór)

  • Evangelischer Glaube : Predigten (Wiara ewangelicka: kazania). Quell-Verlag, Stuttgart 1931.
  • Lebensrätsel und Gottesglaube. Ein Wort zu den Nöten der Gegenwart (Zagadki życia i wiara w Boga. Słowo o potrzebach teraźniejszości). Quell-Verlag, Stuttgart 1932.
  • Die Botschaft der Kirche : Predigten (Posłannictwo Kościoła: kazania). Quell-Verlag, Stuttgart 1935.
  • Fünfzig Jahre im Dienste der Kirche (Pięćdziesiąt lat w służbie Kościoła). Evangelische Verlagsanstalt, Stuttgart 1950.
  • Erinnerungen aus meinem Leben (Wspomnienia z mojego życia). Quell Verlag, Stuttgart 1953.

Literatura

  • Biografia Theophila Wurma w Biografien aus den biographischen Sammelwerken der Kommission für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg.