Theodor Nöldeke

Theodor Eduard Bernhard Nöldeke (ur. 2 marca 1836 w Hamburgu; zm. 25 grudnia 1930 w Karlsruhe) – niemiecki orientalista. Uważany jest obok Carla Brockelmanna (1868–1956) za twórcę semitystyki. (wyznanie ewangelickie)

Theodor Nöldeke - Orientalische Studien
Theodor Nöldeke.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Carl (1800–66), dr filozofii, prorektor w Harburgu, później dyrektor gimnazjum w Lingen, syn Johanna Christopha (1760–1844), pastora w Suderburg i Wiedensahl oraz córki pastora Henriette Friderici (1777–1861);
  • Matka: Auguste (1802–46), córka Ernsta Antona Klingemanna (1771–1820), pastora w Eldagsen i Friederike Bartels (1782–1819);
  • Ożenił się: w Northeim w 1864 z Sophią (1844–1916), córką Heinricha Harriesa (1802–75), superintendenta w Northeim koło Hanoweru i Luise Henrica Rewald (ur. 1811);
  • Dzieci: 6 synów (2 wcześnie zmarło) i 4 córki;
  • Wnuczka: Elsa (1894–1983) poślubiła orientalistę Enno Littmanna (1875–1958).

Życiorys

Theodor Nöldeke ukończył kierowane przez ojca gimnazjum w Lingen (Gymnasium Georgianum), po czym od 1853 r. studiował filologię klasyczną i orientalistykę na uniwersytecie w Getyndze. Pod wpływem przyjaciela ojca z okresu studiów Georga Heinricha Augusta von Ewalda (1803–1875), całkowicie poświęcił się orientalistyce. Po doktoryzacji w 1856 r. prowadził obszerne badania rękopisów w Wiedniu (1856/57) i Lejdzie (1857/58), gdzie zaprzyjaźnił się z Michaelem Janem de Goeje (1836–1909), następnie w Gocie (1858) i Berlinie (1858–60). W Berlinie został pracownikiem pomocniczym w Bibliotece Królewskiej i skatalogował tam m.in. tureckie manuskrypty. Po habilitacji w 1862 r. w Getyndze został w 1864 r. profesorem nadzwyczajnym a w 1868 zwyczajnym na uniwersytecie w Kilonii. W 1872 r. przeniósł się na nowo założony uniwersytet w Strasburgu, gdzie po przejściu na emeryturę (1906) pozostał jeszcze do 1920 roku. Odrzucił proponowane mu profesury w Wiedniu (1869,1879), Lipsku (1888) i Getyndze (1891). Rzadko podejmował podróże zagraniczne, Orientu nie znał z własnego doświadczenia. Od dawien dawna chory Theodor Nöldeke spędził ostatnie lata życia w Karlsruhe.

Praca naukowa

Theodor Nöldeke trwale ukształtował badania języków semickich, szczególnie arabskiego i aramejskiego. Wcześnie uzyskał uznanie dzięki pismu Geschichte des Qorâns (Historia Koranu, 1860), które nagrodzone zostało w 1859 r. przez paryską Académie des Inscriptions. Wprowadził wbrew tradycji islamskiej dokładną chronologię sur, przede wszystkim na podstawie starannej analizy ich form językowych. Pismo to do dzisiaj jest sztandarowym dziełem nowoczesnych europejskich badań Koranu.

Kolejny obszar jego badań stanowiła poezja arabska, której poświęcił szczególną uwagę. Wydawał wiersze i je tłumaczył, przy czym kierował się metodami filologii klasycznej (Die Gedichte des cUrwa ibn Alward, 1863; Beiträge zur Kenntnis der Poesie der alten Araber, 1864; Fünf Mocallaqât, 1899-1901). W rozprawie Zur Grammatik des Classischen Arabisch (1897) usiłował, dzięki dokładnej obserwacji użycia języka i historycznego rozwoju języka arabskiego, przezwyciężyć normatywny punkt widzenia narodowej gramatyki arabskiej. Obszerny zbiór dokumentów dotyczących gramatyki i słownictwa języka arabskiego (dzisiaj w uniwersyteckiej bibliotece w Tybindze) dotąd przedstawiają wielką wartość.

W Kilonii poświęcił się badaniom Starego Testamentu i różnorodnym dialektom aramejskim. W Grammatik der neusyrischen Sprache am Urmia-See und in Kurdistan (1868) naszkicował rozwój historyczny języka aramejskiego; przez to, że zwrócił uwagę na badanie żywych dialektów semickich, pismo to miało znaczenie epokowe. Jego Mandäische Grammatik (1875), która była szczególnie bogata w porównawcze obserwacje językowe, została uznana przez Theodora Nöldeke za jego główne dzieło z zakresu pism aramejskich, uczyniła zrozumiałym trudny język istniejącej do dziś gnostycznej religii mandejczyków, co miało znaczenie dla porównawczej historii religii i umożliwiło gruntowne zbadanie ich literatury (m.in przez Marka Lidzbarskiego (1868–1928)). Uwieńczenie jego studiów aramejskich stanowi Kurzgefaßte Syrische Grammatik (1880).

Semitystyce porównawczej poświęcił pisma Die semitischen Sprachen (1887) i Neue Beiträge zur semitischen Sprachwissenschaft (1904). Przy tym był nastawiony sceptycznie do tendencji spekulatywnych; to przeszkadzało mu w poświęceniu się studiowaniu języka akadyjskiego, ponieważ wyniki jeszcze młodej asyrologii wydawały mu się niepewne.

Wreszcie przez licznych wybitnych uczniów, jak Jakob Barth (1851–1914), Anthony Ashley Bevan (1859-1933), Carl Bezold (1859–1922), Rudolf Ernst Brünnow (1858–1917), Siegmund Fraenkel (1855–1909), Georg Jacob (1862–1937), Carl Brockelmann (1868–1956), Christiaan Snouck Hurgronje (1857–1936) i Charles Cutler Torrey (1863–1956), Theodor Nöldeke wywarł trwały wpływ na niemiecką i europejską orientalistykę, przede wszystkim na semitystykę.

Dzieła (wybór)

  • Geschichte des Qorans, 1860.
  • Ueber die Mundart der Mandäer, 1862.
  • Ueber einige samaritanisch-arabisch Schriften, die hebräische Sprache betreffend, 1862.
  • Beiträge zur altarabischen Litteratur und Geschichte, 1862.
  • Das Leben Mohammeds, 1863.
  • Beiträge zur Kenntnis der Poesie der alten Araber, 1864.
  • Ueber die Amalekiter und einige andere Nachbarvölker der Israeliten, 1864.
  • Muhammed und der Islâm, 1864.
  • Beiträge zur Kenntniss der aramäischen Dialekte, 3 częci, 1867–70.
  • Grammatik der neusyrischen Sprache am Urmia-See und in Kurdistan, 1868.
  • Die alttestamentliche Literatur, 1868.
  • Untersuchungen zur Kritik des Alten Testaments, 1869.
  • Theodoros, König von Abessinien, 1872.
  • Zur orientalischen Geographie, 1874.
  • Mandäische Grammatik : mit einer lithographirten Tafel der Mandäischen Schriftzeichen, 1875.
  • Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden. Aus der arabischen Chronik des Tabari übersetzt, 1879.
  • Der Islam, 1883.
  • Orientalische Skizzen, 1892.
  • Zur Grammatik des klassischen Arabisch, 1896.
  • Die semitischen Sprachen : Eine Skizze, 1899.
  • Fünf Mo'allaqat, übersetzt und erklärt, 1899–1901.
  • James A. Crichton (tłumacz): Compendious Syriac grammar. With a table of characters by Julius Euting, 1904.
  • Beiträge zur semitischen Sprachwissenschaft, 1904.
  • Die aramäische Literatur, 1906.

Literatura

Linki

Autor: Roman Penkała