Hans Schäufelin

Hans Schäufelin (także Schäufelein, Hans (Leonhard) Schäuffelein, Scheifelen, Scheuflin; ur.ok. 1480–1485 prawdopodobnie w Norymberdze; zm. ok. 1538 lub 1540 w Nördlingen) – niemiecki malarz, grafik, drzeworytnik, projektant witraży, ilustrator książek cesarza Maksymiliana I. (wyznanie katolickie)

Hans Schäufelein Bildnis eines Mannes evt. Selbstporträt 175px 
Hans Schäufelin: Portret mężczyzny (Autoportret?).
Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys

O pochodzeniu i wczesnym okresie życia Hansa Schäufelina brak wiadomości. Około 1503 roku Hans Schäufelin pojawił się jako uczeń w warsztacie Albrechta Dürera, gdzie razem z Hansem Baldungiem Grienem pracował przy drzeworytach m.in. do wydanej przez Ulricha Pindera publikacji Speculum passionis domini nostri Ihesu Christi (1507) i malował według projektu Dürera ołtarz skrzydłowy Ober-Sankt-Veiter Altar ze scenami Męki Pańskiej dla elektora Saksonii Fryderyka Mądrego. Po opuszczeniu pracowni Dürera w 1507 roku rozpoczął wędrówkę po Tyrolu, która zaprowadziła go końcem roku do miejscowości Meran. Dla Leonharda von Völsa namalował obraz ołtarzowy dla kaplicy zamkowej w Prösels. Następnie otrzymał zlecenie na cztery wielkie sceny Męki Pańskiej dla ołtarza Pfarrkirche Mariä Himmelfahrt w Niederlana (Schnatterpeck-Altar, ok. 1508). Około 1509 roku Schäufelin przybył do Augsburga, gdzie początkowo pracował w warsztacie Hansa Holbeina (starszego). Wkrótce uzyskał dostęp do kręgu artystów, którzy pod nadzorem Konrada Peutingers (1465–1547) ozdabiali publikacje cesarza Maksymiliana I: Pochód triumfalny cesarza Maksymiliana I (Triumphzug Keiser Maksymilians I.), Theuerdank i Biały król (Weißkunig).

Najpóźniej podczas prac nad ołtarzem w kościele klasztornym w Auhausen (1513) założył własny warsztat, przypuszczalnie w Nördlingen, ponieważ tam w 1515 roku otrzymał prawa obywatelskie po ukończeniu monumentalnego malowidła ściennego Oblężenie miasta Betulii (Belagerung von Bethulia) w tamtejszym ratuszu. W 1517 roku kupił dom przy Baldinger Gasse 26 (wyburzony w 1932). Na 1538 rok datowana jest ostatnia praca Schäufelina. Archiwa mówią o obfitości zleceń, które Hans Schäufelin wykonywał w i okolicach Nördlingen, dla kościołów i klasztorów oraz miejskich patrycjuszy. Tutaj stworzył najwybitniejsze swoje dzieło sakralne ołtarz do kaplicy grobowej wicekanclerza Rzeszy Nikolausa Zieglera ((1521, Nördlingen, St. Georg und Stadtmuseum). Reformacja gwałtownie zakończyła działalność malarską warsztatu. Od lat 20-tych XVI wieku zajmował się ilustrowaniem książek m.in. Marcina Lutra, Cycerona i Hansa Sachsa.

Prace Hansa Schäufelina, przeważnie obrazy o tematyce religijnej do ołtarzy oraz kilka portretów, odzwierciedlają typowe tematy i gatunki jego epoki. Na szczególną uwagę zasługują jego anonimowe wizerunki. Z wyjątkiem autoportretu (Lipsk) nie są to indywidualne przedstawienia osób, lecz „studia charakterów”. Jego bodaj najbardziej spektakularnym zleceniem jest zawdzięczany Peutingerowi komplet „Czterech temperamentów” (1511), pierwszy malarski cykl temperamentów w sztuce zachodniej (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń; Stiftung Heinz Kisters, Kreuzlingen). Z kolei dwa obrazy z okresu norymberskiego, Alegoria prawa i łaski (Allegorie von Gesetz und Gnade, ok. 1520) i Obraz skrzyni jałmużnej (Almosenkastenbild, 1522), okazują się być nieśmiałymi sformułowaniami tematów malarskich inspirowanych luteranizmem (Germanische Nationalmuseum w Norymberdze; Stadtmuseum w Norymberdze). Recepta na sukces Schäufelina opiera się na osobistej i artystycznej bliskości z Dürerem, którego styl potrafił opanować jak nikt inny. Już Jean Pélerin zwany Viator w 1521 roku w swoim traktacie o perspektywie zaliczył go obok Albrechta Dürera, Lucasa Cranacha (starszego) i Baldunga Griena do artystów, którzy byli „cenniejsi od kamieni szlachetnych”. Nawet Dürer i Albrecht Altdorfer korzystali z wzorów Schäufelina.

Dzieła (wybór)

Hans Schäufelin, Christgartner Altar: Upadek Chrystusa nad potokiem Cedron

 

Christgartner Altar: Upadek Chrystusa nad potokiem Cedron, ok. 1515/16, Stara Pinakoteka w Monachium

Christgartner Altar: Ukrzyżowanie Piotra

 

Christgartner Altar: Ukrzyżowanie Piotra, ok. 1515/16, Stara Pinakoteka w Monachium

Głowa Chrystusa

 

Głowa Chrystusa, ok. 1517, Stara Pinakoteka w Monachium

  • ok. 1505–07: Ober-St.-Veiter Altar, tempera na drewnie, Dom Museum Wien, online
  • 1507: Speculum passionis domini nostri Ihesu Christi, 31,2 x 21,3 x 2 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
  • ok. 1508: ołtarz Schnatterpeck-Altar, Pfarrkirche Mariä Himmelfahrt w Niederlana
  • 1511: Sangwinik (tzw. głowa kobiety) (Sanguiniker (sog. Frauenkopf)), „seria temperamenty”, olej na drewnie lipowym, 31,6 cm × 22 cm × 1,6 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
  • 1511: Melancholik (tzw. głowa młodzieńca (Melancholiker (sog. Jünglingskopf))), „seria temperamenty”, olej na drewnie lipowym, 31,5 cm × 21,7 cm × 1,6 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
  • ok. 1515–16: Christgartner Altar: Upadek Chrystusa nad potokiem Cedron, 130 x 73 cm Stara Pinakoteka, Monachium, online
  • 1517: Chrystus uczy uczniów, drzeworyt (ręcznie kolorowany), 9,4 × 6,8 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, online
  • ok. 1520: Chrystus z koroną cierniową (Christus mit der Dornenkrone), na desce świerkowej, 51,2 x 39,3 cm, Germanische Nationalmuseum w Norymberdze, online
  • ok. 1525: Kąpiący się na tle krajobrazu z zamkiem (Badende in einer Landschaft mit Burg), na desce jodłowej, 73 x 59,3 cm, Germanische Nationalmuseum w Norymberdze, online

Literatura

  • Metzger, Christof, "Schäufelin, Hans" w: Neue Deutsche Biographie 22 (2005), s. 528-530, online.
  • "Schäufelin, Hans" w: Allgemeine Deutsche Biographie 30 (1890), s. 624-634, online.

Linki

Autor: Roman Penkała