Yves Saint Laurent
Yves Saint Laurent, właściwie Yves Henri Donat Mathieu Saint-Laurent (ur. 1 sierpnia 1936 w Oranie w Algierii; zm. 1 czerwca 2008 w Paryżu we Francji) – francuski projektant mody, asystent Christiana Diora, twórca kolekcji haute couture, które wpłynęły na historię mody w XX wieku, współtwórca domu mody Yves Saint Laurent Couture.
 |
| Yves Saint Laurent, Paryż 1958. |
Genealogia
- Ojciec: Charles Mathieu-Saint-Laurent (1909-1988), prezes towarzystwa ubezpieczeniowego, właściciel sieci kin w Algierii, Maroku i Tunezji;
- Matka: Lucienne Wilbaux (1914-2010);
- Rodzeństwo: siostry Michèle (1942-2020) i Brigitte (1945-2015).
Biografia
Yves Saint Laurent był synem Charles'a Mathieu-Saint-Laurenta (1909-1988), prezesa towarzystwa ubezpieczeniowego, który posiadał także sieć kin w Algierii, Maroku i Tunezji. Matka, Lucienne Wilbaux (1914-2010), urodzona także w Oranie, była córką belgijskiego inżyniera Edmonda Wilbaux i Marianne Émilie Muller. Dziadkowie rodziców pochodzili z Alzacji-Lotaryngii, skąd uciekli do Afryki podczas wojny niemiecko-francuskiej z 1870/71. W Oranie, gdzie się urodził, ukończył liceum Lamoricière. Dzięki matce, która otrzymywała francuskie magazyny mody Vogue, Jardin des Modes czy Paris Match, zaczął projektować kreacje już w wieku jedenastu lat dla swoich marionetek, a później także dla matki i sióstr. Fascynował go świat mody, teatr, a także literatura. Napisał pierwsze wiersze i zaczął tworzyć ilustracje do „Pani Bovary” Gustave'a Flauberta czy „Kaprysów Marianny” Alfreda de Musseta. W młodości odkrył też dzieła Marcela Prousta, który go fascynował przez całe życie.
W wieku zaledwie 17 lat wziął udział w 1953 roku w corocznym konkursie organizowanym przez Międzynarodowy Sekretariat Wełny (pierwsze wcielenie Międzynarodowej Nagrody Woolmark), w którego jury zasiadali sławni kreatorzy mody Hubert de Givenchy i Christian Dior. Międzynarodowy Sekretariat Wełny promował wełnę w czasie, gdy materiały syntetyczne zyskiwały na popularności. Konkurs składał się z trzech kategorii, w której każdy kandydat mógł uczestniczyć: płaszcz, kostium i suknia. Yves Saint Laurent otrzymał trzecią nagrodę w kategorii „suknia”, którą odebrał w Paryżu razem z matką. Dzięki kontaktom ojca spotkał podczas tego pierwszego pobytu w stolicy Francji Michela de Brunhoffa, redaktora naczelnego magazyny Vogue. Ten ostatni, którego wpływ okaże się decydujący, zachęcał go do wytrwałości, a przede wszystkim do zdania matury.
 |
| Yves Saint Laurent z rysunkiem sukni konkursowej w Paryż w 1953 roku. |
W 1954 roku, z świadectwem maturalnym w ręku, wyjechał do Paryża, aby uczęszczać na zajęcia z projektowania mody i scenografii w L’École de la Chambre Syndicale de la Couture Parisienne. Jeszcze w listopadzie tego samego roku ponownie uczestniczył w konkursie zorganizowany przez Międzynarodowy Sekretariat Wełny, w którym w kategorii „sukni” zdobył pierwsze i trzecie miejsce, spośród 6000 anonimowo posłanych rysunków. Model, który otrzymał pierwszą nagrodę – suknia koktajlowa z czarnej krepy – wykonano w atelier Huberta de Givenchy. Karl Lagerfeld wygrał w tym konkursie w kategorii „płaszcza”. Ich początkowa przyjaźń przerodziła się w rywalizację, a później w szczerą i dozgonną wzajemną nienawiść.
Konkursowe rysunki Saint Laurenta opublikowało czasopismo Vogue. Yves Saint Laurent utrzymywał nadal kontakt z Michelem de Brunhoffem, któremu w czerwcu 1955 roku posłał kilka szkiców. Redaktor był tak zdumiony podobieństwem linii z tymi Christiana Diora, że postanowił pokazać je natychmiast temu ostatniemu. 20 czerwca 1955 roku Michel de Brunhoff przedstawił go Christianowi Diorowi, który zatrudnił młodego stylistę jako asystenta. Przez dwa lata poznawał u boku Diora wszystkie tajniki zawodu projektanta mody. Uczestniczył także w tworzeniu konfekcji licznych damskich sukien haute couture. Po śmierci Diora w 1957 Saint Laurent został w wieku 21 lat dyrektorem artystycznym w domu mody Dior i jednocześnie najmłodszym na świecie kreatorem mody. Pierwszą kolekcję zatytułowaną „Ligne Trapèze” przedstawił w styczniu 1958 roku. Odniosła ona ogromny sukces. Linia trapezowa uwolniła kobiety od talii osy i zaprezentowała je w mniej sztywnej formie w niemniej elegancki sposób. Mniej materiału, więcej lekkości – styl sygnowany przez Yves Saint Laurenta wywrócił modę do góry nogami. Kostiumy uwolnił od watowania i usztywniania talii, piersi i ramion, nie rezygnując z bogactwa i pełni kostiumu w stylu Diora. Odmłodził i zmodernizował kolekcje Diora w stylu pop-art.
 |
| Logo firmy Yves Saint Laurent Couture, 1961. |
W lutym 1958 roku poznał późniejszego towarzysza życia i partnera biznesowego Pierre'a Bergé. W tym samym roku otrzymał prestiżową nagrodę Neiman Marcus Award dedykowaną wielkim osobistością mody przez amerykański magazyn towarów luksusowych. Pierwszym stylistą, który ją otrzymał w 1947 roku był jego mistrz Christian Dior. W 1960 roku jego kolekcja inspirowana była ruchem beatników: skóra, ciemne odcienie... Yves Saint Laurent zaproponował pierwszą skórzaną kurtkę w haute couture. Ale tym razem nie kupiła tego ani prasa, ani klientela. W tym samym roku został powołany do służby wojskowej w związku z trwającą od 1955 roku wojną w Algierii. Wywołało to u niego załamanie nerwowe, co spowodowało pobyt w placówce psychiatrycznej w Val-de-Grâce, gdzie poddawano go terapii elektrowstrząsowej, leczono środkami uspokajającymi i narkotykami. Efektem tego leczenia było trwające całe życie uzależnienie od narkotyków. Pobyt w szpitalu przyczynił się także do jego zwolnienia z domu mody Dior. Jedynie Bergé wierzył w jego talent i podjął wszystkie kroki, aby go wyciągnąć ze szpitala psychiatrycznego. Razem z Saint Laurentem wnieśli pozew przeciwko firmie Dior o odszkodowanie z powodu zerwania umowy i otrzymali 680.000 franków. Z tym kapitałem oraz amerykańskiego finansisty J. Macka Robinsona (1923–2014) założyli przedsiębiorstwo Yves Saint Laurent Couture, którego logo YSL w 1961 roku zaprojektował znany grafik Cassandre. Trzon firmy stanowili byli pracownicy Diora, którzy podążyli za Saint Laurentem, wśród nich były modelki Victoire Doutreleau i Anne-Marie Muñoz. Odtąd wszystkie kolekcje sygnował własnym nazwiskiem.
 |
| Pierwsza kurtka marynarska. Kolekcja haute couture wiosna-lato 1962. Foto braci Séeberger.. |
29 stycznia 1962 roku zaprezentował pierwszą kolekcję. Od początku znajdował inspiracje w męskiej garderobie. W 1962 roku wprowadził kurtkę marynarską, której wełniany materiał chroni przed zimnem. To praktyczne ubranie o prostych kształtach zakrywające biodra jest zaletą dla kobiet, które nie mają jeszcze odwagi nosić spodni, które zbyt mocno podkreślają kobiecą sylwetkę. Kurtka marynarska rozpoczęła pokaz mody w 1962 roku. Modelka ją nosiła ze spodniami z białego szantungu i sandałami. Projektant kontynuował stosowanie stylu marynarskiego w późniejszych kolekcjach, zwłaszcza w kolekcji z 1966 roku. W kolekcji tej pojawił się również pierwszy raz damski prochowiec wzorowany na prochowcach noszonych przez oficerów angielskich w czasie pierwszej wojny światowej, aby chronić ich przed żywiołami, co wyjaśnia jego nazwę „trencz”. Yves Saint Laurent zachował w nim raglanowe rękawy, czyli przyszyte do dekoltu, podwójne zapięcie na guziki oraz pasek, którym podkreślał kobiecą talię. Skrócił jednak długość płaszcza, który pierwotnie sięgał do łydek. Płaszcz podąża za zaokrągleniami kobiecego ciała i je podkreśla. Obecnie stanowi część damskiej garderoby.
 |
| Suknia koktajlowa. Hommage à Piet Mondrian. Kolekcja haute couture jesień-zima 1965. Fotografia Louis Dalmas |
Od końca lat 50-tych i przez całą karierę tworzył scenografie i kostiumy dla teatru, baletu i kina. Współpracował m.in. z Rolandem Petitem, Claudem Régym, Jean-Louisem Barraultem, Luisem Buñuelem, François Truffautem i ubierał Jean Marais, Zizi Jeanmaire, Arletty, Jeanne Moreau, Claudię Cardinale („Różowa Pantera”, 1963), Romy Schneider („Max i ferajna”, 1971), Anny Duperey („Stavisky”, 1974), Isabelle Adjani, Margot Fonteyn, Marie-Hélène de Rothschild, Sylvie Vartan, Ingrid Caven, Johnnyego Hallydaya, Catherine Deneuve, z którą przyjaźnił się do końca swojego życia.
Yves Saint Laurent był też pierwszym kreatorem mody, który już od 1962 roku wpuścił na wybieg czarnoskóre modelki: Katoucha Niane, Amalia Vairelli, Pat Cleveland, Rebecca Ayoko czy Iman.
 |
| Suknia wieczorowa. Hommage à Tom Wesselmann. Kolekcja haute couture jesień-zima 1966. Fotograf Gérard Pataa. |
Konsekwentne stosowanie czarnych tkanin i użycie dżerseju wełnianego nie zyskało przychylności na początku lat 60-tych, dopóki nie stało się to trendem. W roku 1965 wprowadził w kostiumach geometryczne wzory w stylu Pieta Mondriana. W następnym roku w kolekcji jesienno-zimowej skupił się na sztuce pop art. Oprócz serii kolorowych sukienek w stylu pop, Yves Saint Laurent stworzył dwie sukienki w hołdzie dla Toma Wesselmanna. W tej samej kolekcji wprowadził część najbardziej ikoniczną jego stylu : smoking.
Smoking, który dotąd zarezerwowany był dla mężczyzn, Saint Laurenta zaadaptował dla kobiet. „Dla kobiety, smoking jest ubraniem niezbędnym, dzięki któremu będzie się czuć wciąż modnie, ponieważ jest to ubranie stylowe a nie ubranie zależne od mody. Mody przemijają, styl jest wieczny” – twierdził Yves Saint Laurent. Było to jednak początkowo zbyt nowatorskie i dla klienteli haute couture sprzedano tylko jeden egzemplarz. Paradoksalnie był to sukces w wersji Saint Laurent Rive Gauche. Młodsza klientela chętnie po niego sięgała. Smoking Saint Laurenta stał się klasyką, modnym symbolem drugiej fali ruchu kobiecego i emancypacji kobiet w latach 60-tych, a dyktator mody wracał do niego w każdej kolekcji do 2002 roku. Do dziś dom mody Yves Saint Laurent oferuje w swoich kolekcjach dopasowane do czasów współczesnych smokingi dla pań. Dzięki poznanej w 1967 roku modelce Betty Catroux, która była jego muzą i najbliższą przyjaciółką do końca życia, męskie odzienie trafiło do damskiej garderoby.
 |
| Pierwszy smoking. Kolekcja haute couture jesień-zima 1966. Fotografia Gérard Pataa. |
Również w 1966 roku, kiedy pojawiały się początki rewolucji seksualnej z 1968, skandal wywołały przezroczyste, czarne szyfonowe bluzki z kołnierzykami i z kokardkami, które miały być noszone bez bielizny. Były to narodziny nude look, którego część najbardziej problematyczna została zrealizowana w 1968 roku, całkowicie przeźroczystą sukienką z muślinu przepasaną strusimi piórami. Saint Laurent twierdził: „Nie ma nic piękniejszego niż nagie ciało”. W następnych latach takie kreacje zaczęto masowo stosować na Zachodzie w fotografii reklamowej.
W 1966 roku Yves Saint Laurent i Pierre Bergé udali się po raz pierwszy do Maroka. Była to miłość od pierwszego wejrzenia tak, że postanowili kupić w Marrakeszu mały domek, Dar el-Hanch, „dom węża”. Odtąd Saint Laurent wyjeżdżał do Maroka kilka razy w roku, aby rysować tam swoje kolekcje. To właśnie w Maroku, jak twierdził, nauczył się koloru. Jednak pragnąc uciec od panujących upałów w Maroku kupili w 1983 roku zamek Gabriel w Trouville-sur-mer. W tym samym roku kreator mody otworzył w Paryżu swój pierwszy sklep z szytą seryjnie niedrogą odzieżą prêt-à-porter. Firma Yves Saint Laurent była więc pierwszym domem haute couture, który stworzył linię prêt-à-porter.
 |
| Kostium safari. Kolekcja haute couture wiosna-lato 1969. Fotografia Gunnar Larsen. |
 |
| Suknia wieczorowa. Kolekcja haute couture jesień-zima 1968. Fotografia Peter Caine (Sydney). |
W kolekcji wiosna-lato 1967 wprowadził elementy inspirowane Afryką oraz kostium ze spodniami, który dotąd noszony był ze spódnicą. Choć garnitur był domeną męskiej garderoby, Yves Saint Laurent dostosował go do kobiecego ciała, podobnie jak zrobił to ze smokingiem. Dodał typowe kobiece dodatki jak szpilki i biżuterię, ale dołączył też typowo męski krawat. Na tym pokazie pojawiła się także kreacja w stylu safari zwana la saharienne lub safari look, której elementy zapożyczył z męskiej garderoby, aby zrewolucjonizować modę damską. Inspirował się tym razem wyposażeniem oddziałów wojskowych Afrikakorps, a bardziej ogólnie – ubraniami noszonymi przez zachodnich mężczyzn w Afryce. La saharienne, wykonane z bawełnianej gabardyny, to wygodne ubranie dostosowane do letnich upałów. Od 1969 roku la saharienne jest także dostępna w wersji prêt-à-porter w butikach Saint Laurent Rive Gauche. Strój ten odniósł natychmiastowy sukces. W następnym roku w kolekcji wiosna-lato zaprezentował damski kombinezon (jumpsuit) wzorowany na kombinezonie lotników.
Od 1970 roku Yves Saint Laurent projektował także serię własnych kart z życzeniami, które do 2007 posyłał swoim bliskim, przyjaciołom, współpracownikom i klientom. Ich myślą przewodnią było słowo „LOVE”.
Zmarła 10 stycznia 1971 roku Gabrielle Chanel, uznała w 1968 Saint Laurenta za spadkobiercę swojej twórczości: „pewnego dnia potrzebny będzie ktoś, kto będzie kontynuował moje dzieło”. Rzeczywiście, Yves Saint Laurent wpisał się w spuściznę kobiety, która potrafiła uwolnić kobiety od ubrań, które krępowały ich ruchy. Młody projektant zapewnił im komfort, ale także siłę, ponieważ zaprojektował dla nich garderobę, która stawiała je na równi z mężczyznami.
Już w 1963 roku Bergé zawarł umowy licencyjne z amerykańskim marką kosmetyczną „Charles of the Ritz” na perfumy YSL; w 1964 roku utworzono dział kosmetyczny YSL Beauté i wprowadzono na rynek damski zapach Y. W 1971 roku oprócz perfum dla pań „Rive Gauche”, pojawiła się woda toaletowa dla mężczyzn „Pour Homme”, do reklamy której Saint Laurent kazał się sfotografować nago w artystycznej pozie. Sześć lat później w atmosferze skandalu ukazał się damski perfum „Opium”, który krytycy określali jako „nawoływanie do używania narkotyków”. Nowy perfum odniósł spektakularny sukces i w ciągu jednego roku jego sprzedaż w Europie osiągnął kwotę 30 milionów dolarów. Sukces okazał się tym większy, że przez 30 lat znajdował się w dziesiątce najlepiej sprzedawanych perfum. Pod tym względem konkurować z nim może jedynie n°5 z Chanel. W następnych latach pojawiały się kolejne perfumy damskie i męskie. Od połowy lat 70-tych asortyment YSL był masowo rozszerzany poprzez licencje m.in. na pończochy damskie, okulary przeciwsłoneczne, przybory do pisania, artykuły gospodarstwa domowego, papierosy itp..
 |
| Yves Saint Laurent promujący wodę toaletową „Pour Homme”, 1971. |
29 stycznia 1971 roku przedstawił kolekcję „Libération” (Wyzwolenie) lub „Quarante” (Czterdziestka), inspirowaną latami okresu wojennego. Projektanta zainspirowała Paloma Picasso, która ubierała się na pchlim targu. Krótkie sukienki, podeszwy na platformach, kwadratowe ramiona, ciężki makijaż – te nawiązania do Paryża z okresu okupacji wywołały skandal. Gwałtownie krytykowana kolekcja przez prasę, dała pełne pole do popisu trendowi retro, który szybko opanował ulice.
Zainteresowanie Saint Laurenta baletem rosyjskim znalazło wyraz w kolekcji z 1976 roku. Poprzez zastosowanie mieniących się barw i luksusowych materiałów : futra, muśliny, jedwabie, aksamity, złote lamele, itp. przywrócił haute couture jej zdolność do tworzenia marzeń. W swoich kolekcjach stylista często oddawał hołd sztuce różnych krajów: w 1967 była to sztuka grupy etnicznej Bambara w Mali, w 1977 sztuce Hiszpanii i Chin, w 1982 Indii. W 1980 roku oddał w kolekcji hołd ulubionym poetom Aragonowi, Apollinaire'owi i Cocteau. Inspirował się sztuką Henriego Matisse'a i Fernanda Légera (kolekcje 1981–82).
Yves Saint Laurent od dzieciństwa interesował się teatrem, dla aktorów tworzył liczne kostiumy, projektował też scenografie, toteż nie jest niczym zaskakującym, że razem z Pierrem Bergé kupili w 1977 roku paryski Théâtre de l’Athénée. Pod dyrekcją Pierre'a Bergé teatr wystawiał sztuki klasyczne i odkrywał nowe talenty. Podczas koncertów Lundis Musicaux dawał możliwość posłuchania najpiękniejszych głosów lirycznych naszych czasów. W ponad 250 wieczornych recitalach wystąpili między innymi: Ruggero Raimondi, Felicity Lott, Barbara Hendricks, José Van Dam, Jessye Norman, Kiri Te Kanawa, Montserrat Caballe. W 1982 roku Pierre Bergé odsprzedał go państwu za symbolicznego franka.
14 grudnia 1983 roku odbyła się w Metropolitan Museum of Art's Costume Institute w Nowym Jorku pierwsza na świecie wystawa poświęcona żyjącemu projektantowi mody, którym był Yves Saint Laurent. Kolejne wystawy organizowano na całym świecie m.in. w Pekinie, Paryżu, Moskwie, Sankt-Petersburgu, Sydney, Tokio i Marsylii.
W latach 80-tych pojawił się groźny wirus AIDS. Pierre Bergé i Yves Saint Laurent stracili wielu przyjaciół. W 1985 roku Pierre Bergé założył „Arcat Sida”, potem w 1994 z Linem Renaudem „Ensemble contre le SIDA”, które przekształciło się w „Sidaction”, stowarzyszenie, którego prezesem jest od 1996 roku Pierre Bergé, w równym stopniu finansuje badania i pomoc dla chorych. W 2009 roku Pierre Bergé stworzył fundusz wieczysty, który przez pięć lat miał przekazywać „Sidaction” kwotę dwóch milionów euro rocznie.
7 stycznia 2002 roku Yves Saint Laurenta ogłosił podczas konferencji prasowej zakończenie kariery. 22 stycznia odbyła się w Centrum Pompidou wystawa retrospektywna jego prac. W uroczystości jej otwarcia udział wzięli najważniejsze modelki i modele, ubrani w smokingi, a przywitały go Catherine Deneuve i Laetitia Casta piosenką Barbary „Ma plus belle histoire d’amour, c’est vous” (Moja najpiękniejsza historia miłosna, to ty). 31 października 2002 roku dom mody zamknął swoje drzwi na dobre. Pierre Bergé i Yves Saint Laurent utworzyli La Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent, której Pierre Bergé został prezesem. Fundacja mieści się przy 5 avenue Marceau, w budynku dawnego domu mody, jej celem jest zachowanie zbioru prac projektanta, z ponad czterdziestoletniego okresu twórczości. Od 2004 do 2016 fundacja organizowała w swoich murach wystawy mody, malarstwa, rysunku i inne.
Yves Saint Laurenta zmarł 1 czerwca 2008 roku w Paryżu w wieku 71 lat. Pogrzeb odbył się w kościele św. Rocha, w obecności przedstawicieli świata polityki i kultury, w tym prezydenta Francji Nicolasa Sarkozy'ego.
Po śmierci przyjaciela Pierre Bergé wystawił w lutym 2009 roku na sprzedaż kolekcję 733 obrazów, którą wspólnie zebrali. Należały do niej dzieła zarówno starych, jak i młodych mistrzów m.in. prace Eduarda Maneta, Edgara Degas, Paula Cézanne'a, Edvarda Muncha, Henriego Matisse'a, Pieta Mondriana, Giorgio de Chirico, Pablo Picasso i Georges'a Braque'a, Paula Klee, Jamesa Ensora, Marcela Duchampa, Fransa Halsa. Zbiór został sprzedany za 375,3 miliona euro i jest to do tej pory najdroższa sprzedana prywatna kolekcja w Europie. Pierre Bergé przekazał jako darowiznę dla Luwru obraz namalowany przez Francisco de Goya „Portrait de Luis María de Cistué y Martínez”, dla Musée d'Orsay rzadki gobelin Edwarda Burne-Jonesa „L’Adoration des mages” („Adoracja Magów”). Pomógł kupić Centrum Pompidou obraz „Il Ritornante” Giorgio De Chirico. Jedynie rzeźbę „L’Oiseau Sénoufo” (Ptak Senufów) pochodzącą z Wybrzeże Kości Słoniowej, która w 1960 roku zapoczątkowała ich kolekcję, nie wystawiono na sprzedaż i znajduje się obecnie w prywatnym Musée Yves Saint Laurent w Paryżu.
Wyróżnienia
- 1982 – nagroda International Fashion Award of the Council of Fashion Designers of America, kolejna za całokształt twórczości w 1999 roki,
- 1985 – Oscar de la mode, najwyższe wyróżnienie w świecie mody,
- 1985 – Kawaler Legii Honorowej, następnych latach został Oficerem (1995), potem Komandorem (2001) i w 2007 Wielki Oficer,
- 2001 – Rosa d’Oro, nagroda utworzona w 1984 w Palermo, która jest przekazywana z jednego artysty na drugiego
Literatura
- Collection Yves Saint Laurent et Pierre Bergé. Christie’s magazine, Paris 2009, (PDF).
Linki
- Biografia i zdjęcia w Fondation Pierre Bergé Yves Saint Laurent, online.
- Saint Laurent, Yves w: encyclopedia.com.