Robert Koch

Heinrich Hermann Robert Koch (ur. 11 grudnia 1843 w Clausthal; zm. 27 maja 1910 w Baden-Baden) – niemiecki uczony, lekarz, mikrobiolog i bakteriolog. Odkrył i opisał bakterie wywołujące wąglika, gruźlicę, cholerę i inne. Autor postulatów Kocha pozwalających określić czy dany mikroorganizm jest czynnikiem chorobotwórczym. W 1905 r. otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. Uważany jest obok Louis'a Pasteura (1822–1895) za twórcę nowoczesnej bakteriologii i mikrobiologii. (wyznanie ewangelickie)

Robert Koch
Robert Koch (ok. 1900).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Hermann (1814–1877), sztygar, później urzędnik górniczy;
  • Matka: N.N.;
  • Ożenił się: 1) w Clausthal w 1867 (rozwód 1893) z Emmy (1847–1913), córką generalnego superintendenta Wilhelma Christiana Friedricha Fraatza (1803–78) i Luise Soltmann, 2) w Berlinie w 1893 z Hedwig Freiberg (1872–1945);
  • Dzieci: z pierwszego małżeństwa córka Gertrud Louise Mathilde (poślubiła Eduarda Pfuhla (1852–1917) długoletniego współpracownika Kocha);
  • Wnuk: Wilhelm Pfuhl (1889–1956), profesor anatomii we Frankfurcie nad Menem i Greifswaldzie.

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum w Clausthal Robert Koch rozpoczął w 1862 r. studia przyrodnicze w Getyndze. Po trzecim semestrze przeniósł się na kierunek medyczny, gdzie jego nauczycielami byli anatom Jakob Henle (1809–1885), klinicysta Karl Ewald Hasse (1810–1902) i fizjolog Georg Meissner (1829–1905). W 6 semestrze (1865) otrzymał razem z innym członkiem konkursu nagrodę za opracowanie zadania konkursowego wydziału medycznego na temat występowania komórek zwojowych w nerwach macicy. W tym samym roku opublikował badania o powstawaniu kwasu bursztynowego w organizmie człowieka. W 1866 r. uzyskał tytuł doktora, przez kilka tygodni pracował w klinice w Berlinie u Rudolfa Virchowa (1821–1902) i w marcu zdał egzamin państwowy w Hanowerze.

Od czerwca do września 1866 r. pracował w szpitalu w Hamburgu. W październiku tego samego roku otrzymał posadę lekarza w „Erziehungs- und Pflege-Anstalt für geistesschwache Kinder“ (Placówka wychowawczo-opiekuńcza dla dzieci niedorozwiniętych umysłowo) w Langenhagen koło Hanoweru, gdzie prowadził też praktykę prywatną. W czerwcu 1868 r. rozpoczął praktykę lekarską w Niemegk, w lipcu następnego roku w Rakoniewicach koło Grodziska Wielkopolskiego. Jako lekarz brał udział w wojnie francusko-pruskiej w latach 1870/71. W marcu 1872 r. zdał egzamin dla fizykusów, w kwietniu mianowano go fizykusem powiatowym w powiecie babimojski (niem. Kreis Bomst) i zamieszkał w Wolsztynie. Tam zaczął początkiem 1873 r. prowadzić badania mikroskopowe i eksperymentalne nad etiologią wąglika, którą w następnych latach mógł po raz pierwszy wyjaśnić dzięki wykryciu specyficznego zarazka tej choroby. Między 30 kwietnia a 2 maja 1876 r. przedstawił we Wrocławiu wyniki swoich badań botanikowi Ferdinandowi Juliusowi Cohnowi (1828–1898) i patologowi Juliusowi Cohnheimowi (1839–1884), którzy natychmiast zaaprobowali jego wyniki. Następnie Robert Koch zaczął badać etiologię zakażenia ran. Na podstawie eksperymentów na zwierzętach (króliki, świnki morskie, dwie małpy) mógł w 1878 r. stwierdzić, że także u ludzi infekcje ran spowodowane są przez specyficzne zarazki. Od sierpnia do października 1879 r, był fizykusem miejskim we Wrocławiu, po czym wrócił na poprzednią posadę do Wolsztyna.

W lipcu 1880 r. został powołany na radcę rządu i członka Cesarskiego Urzędu Zdrowia (Kaiserliches Gesundheitsamt) do Berlina, gdzie otrzymał własne laboratorium. Rozwinął teraz właściwe postępowanie dla badania zarazków chorobowych i ich niszczenia przy pomocy pary (aparat Kocha), w czym widział najważniejszy środek profilaktyczny. 24 marca 1882 r. ogłosił podczas odczytu przed Berlińskim Towarzystwem Fizjologicznym (Berliner Physiologische Gesellschaft) odkrycie prątka gruźlicy, co uczyniło go błyskawicznie sławnym. W sierpniu 1883 r. udał się do Egiptu i Indii jako kierownik niemieckiej ekspedycji badającej cholerę. Udało mu się nie tylko znaleźć przypuszczalny zarazek cholery, lecz także ustalił uwarunkowania epidemiologiczne rozpowszechniania się epidemii.

W 1884 r. Robert Koch został członkiem pruskiej Rady Państwa. W kwietniu 1885 r. objął stanowisko profesora higieny na uniwersytecie w Berlinie i kierował nowo powstałym Instytutem Higieny. W tym samym roku założył z Carlem Flügge (1847–1923) czasopismo „Zeitschrift für Hygiene“. Ostrożne wiadomości, które przekazał w sierpniu 1890 r. w czasie międzynarodowego kongresu medycznego w Berlinie o ukończonych próbach z lekarstwem na gruźlicę, wywołały rozgłos światowy. Wygórowane oczekiwania, jakie opinia publiczna kładła w „Tuberkulin“ (tak lek nazwany został dopiero w 1891) i liczni lekarze oraz pacjenci przybywający do Berlina, nie spełniły się. Tuberkulin jako lek pozostał kontrowersyjny, ale jako środek diagnostyczny był uznany od początku. Podziw dla leku przyśpieszył planowane założenie Instytutu Chorób Zakaźnych (Institut für Infektionskrankheiten) w Berlinie, którego dyrektorem mianowano Roberta Kocha 8 lipca 1891 roku. W tej sytuacji zrezygnował ze stanowiska profesora higieny i kierowania Instytutem Higieny, ale pozostał na uniwersytecie jako profesor honorowy. W 1891 roku zatrudnił w instytucie przyszłego laureata Nagrody Nobma Paula Ehrlicha.

W pierwszych latach działalności nowego instytutu Robert Koch poświęcił się przede wszystkim gruźlicy, a w szczególności dalszym próbom i poprawieniu preparatu Tuberkulin, jak również trudnemu problemowi długotrwałej immunizacji, który przy innych chorobach zakaźnych uzyskali już jego uczniowie tacy jak Emil Adolf von Behring (1854–1917), Shibasaburō Kitasato (1853–1931) i Richard Pfeiffer (1858–1945). W 1892/93 kierował akcją przeciw cholerze w Hamburgu. W listopadzie 1896 r. na zlecenie rządu angielskiego pojechał do południowej Afryki, aby zbadać i zwalczyć księgosusz (łac. Typhus bovum contagiosus). Koch nie mógł znaleźć zarazka, ale udało mu się powstrzymać tę chorobę poprzez aktywną immunizację zwierząt. W 1897 r. podróżował na czele niemieckiej ekspedycji do Bombaju, aby zwalczać dżumę. Jako pierwszy odkrył rolę szczurów w szerzeniu epidemii, ale przeoczył jeszcze pchły szczurze jako nosicieli. Od lipca 1897 do maja 1898 r. studiował dalej epidemię w niemieckiej kolonii w Afryce wschodniej. W sierpniu i wrześniu 1898 r., jak również od kwietnia do sierpnia 1899 r. przebywał we Włoszech, potem od września 1900 na Jawie i Nowej Gwinei, aby rozwinąć metody zwalczania malarii. W lipcu 1901 r. na brytyjskim kongresie d.s. gruźlicy poinformował, że wbrew dotychczasowym i jego własnym wcześniejszych poglądów prątek gruźlicy ludzkiej różni się od zwierzęcego; gruźlica ludzka nie przenosi się na bydło, ale bydlęca gruźlica przenosi się na ludzi.

W 1902 r. brał udział w zwalczaniu tyfusu w południowo-zachodnich Niemczech. Początkiem 1903 r. podróżował na zlecenie rządu angielskiego do Rodezji, aby zbadać nową zarazę bydła (gorączka wschodniego wybrzeża Afryki) i afrykański pomór koni. W tym samym roku został członkiem zagranicznym Francuskiej Akademii Nauk jako następca Rudolfa Virchowa (1821–1902). Po powrocie z Afryki w czerwcu 1904 r. wycofał się z kierowania Instytutem Chorób Zakaźnych i jako następcę zaproponował swojego ucznia Georga Gaffkyego (1850–1918). Końcem tego samego roku ponownie podróżował do Afryki wschodniej, gdzie do jesieni 1905 r. nadal badał gorączkę wschodniego wybrzeża Afryki, zajmował się także durem powrotnym (łac. febris recurrens) i śpiączką afrykańską (trypanosomatoza afrykańska). Wykazał (podobnie jak 2 lekarzy angielskich), że nosicielem duru powrotnego jest rodzaj kleszcza. 12 grudnia 1905 r. otrzymał za prace nad gruźlicą Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. W kwietniu 1906 r. wyruszył jako kierownik niemieckiej ekspedycji badającej śpiączkę afrykańską ponownie do Afryki wschodniej, gdzie przebywał do lata 1907 roku. W tym czasie faktycznie poświęcił się diagnostyce i leczeniu choroby, nie odniósł jednak sukcesu w leczeniu stosując lek Atoxyl. Po kilkumiesięcznej podróży do Stanów Zjednoczonych Ameryki i Japonii w 1908 r. kontynuował badania związane z gruźlicą.

Robert Koch zmarł 27 maja 1910 podczas wypoczynku w Baden-Baden. Jego imieniem nazwano Instytut Roberta Kocha, którego zadaniem jest zarówno monitorowanie występowania chorób i istotnych zagrożeń dla zdrowia ludności, jak i opracowanie i naukowe uzasadnienie niezbędnych środków skutecznej ochrony zdrowia ludności. Obejmuje to również opracowanie niezbędnych metod diagnostycznych, eksperymentalnych lub epidemiologicznych, które nie są dostępne w inny sposób, jak również ocenę prac inżynierii genetycznej oraz wpływu i metod medycyny środowiskowej.

Dzieła (wybór)

  • Über das Vorkommen von Ganglienzellen an den Nerven des Uterus : eine von der medicinischen Fakultät zu Göttingen gekrönte Preisschrift. Göttingen : Dieterich, 1865.
  • Untersuchungen über die Aetiologie der Wundinfectionskrankheiten. Leipzig : Vogel, 1878.
  • Über die Milzbrandimpfung : eine Entgegnung auf den von Pasteur in Genf gehaltenen Vortrag. Kassel : Fischer, 1882.
  • Was wissen und können unsere Aerzte? : ueber Naturheilung und medicinische Kunst. Leipzig : Hucke, 1885.
  • Die Cholera auf ihrem neuesten Standpunkte. Berlin : Hampel, 1886.
  • Die Lepra-Erkrankungen im Kreise Memel. Jena : Fischer, 1897.
  • Reise-Berichte über Rinderpest, Bubonenpest in Indien und Afrika, Tsetse- oder Surrakrankheit, Texasfieber, tropische Malaria, Schwarzwasserfieber. Berlin : Springer, 1898.
  • Erster Bericht über die Thätigkeit der Malariaexpedition. 1899.
  • Wie ernähren wir uns gesundheitsgemäss? Berlin : H. Steinitz, 1902.
  • Wie hüten wir Auge und Ohr? Berlin : H. Steinitz, 1902.
  • Bericht über die Tätigkeit der zur Erforschung der Schlafkrankheit im Jahre 1906/07 nach Ostafrika entsandten Kommission. Berlin : Springer, 1909.

Literatura

  • Bernhard Möllers: Robert Koch. Persönlichkeit und Lebenswerk 1843–1910. Schmorl & von Seefeld Nachf., Hannover 1950.
  • Werner Friedrich Kümmel: Robert Koch w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 12, Duncker & Humblot, Berlin 1980, ISBN 3-428-00193-1, s. 251–255 (online).
  • Barbara Rusch: Robert Koch. Vom Landarzt zum Pionier der modernen Medizin. Bucher, München, 2010.
  • Tadeusz Marcinkowski: Robert Koch (1843-1910) i jego pobyt w mieście Wolsztynie - według felietonu Andrzeja Skrobackiego, Goleniów : "Bios", 2000.
  • Tadeusz Marcinkowski: Triada Roberta Kocha (1843-1910) a możliwości ujawnienia Synchytrium endobioticum, Goleniów : "Bios", 2000.
  • Hugo Hertwig: Der Bazillenvater Koch (pol. wyd. Robert Koch pogromca mikrobów; przeł. z niem. Stefania Seniow, 1960).
  • Władysław Antoni Gluziński: Kilka spostrzeżeń nad działaniem środka Kocha szczególniej u dotkniętych gruźlicą płuc, 1890.

Linki