Reinhart Koselleck

Reinhart Koselleck (ur. 23 kwietnia 1923 r. w Görlitz; zm. 3 lutego 2006 r. w Bad Oeynhausen) - jeden z najwybitniejszych historyków niemieckich XX wieku. Głównym przedmiotem jego badań była historia (jej teoria i historia), historia pojęć i języka, antropologiczne podstawy historii oraz historia społeczna, prawa i administracji. Uznanie zyskał dzięki pracy doktorskiej Kritik und Krise (Krytyka i kryzys). Jako historyk uważany jest za jednego z najoryginalniejszych »autsajderów« tego zawodu, ponieważ nie można go zaliczyć do żadnej ze »szkół« historycznych.

Reinhart Koselleck. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Arno Koselleck (1891-1977), historyk, dyrektor gimnazjum Heilig-Geist-Gymnasium we Wrocławiu i profesor dydaktyki historii we Wrocławiu i Kassel; matka Elisabeth Koselleck.

Życiorys

Reinhart Koselleck należał od 1934 r. do nacjonalistycznej organizacji Hitlerjugend i w 1934 r. zamieszkał z rodzicami w Saarbrücken. W 1941 r., po zdanej maturze, zgłosił się na ochotnika do Wehrmachtu. 1 maja 1945 r. w Bohumínie na Morawach dostał się do niewoli sowieckiej. 8 maja został wysłany do Oświęcimia, a potem był do jesieni 1946 r. w obozie dla jeńców w Karagandzie w Kazachstanie.

Po powrocie do Niemiec studiował od 1947 do 1953 r. historię, filozofię, prawo państwowe i socjologię na uniwersytetach w Heidelbergu i Bristolu w Anglii. Jego akademickim nauczycielami byli m.in. Martin Heidegger (1889-1976) i Carl Schmitt (1888-1985). W 1954 r. Reinhart Koselleck doktoryzował się pracą Kritik und Krise. Pathogenese der Bürgerlichen Welt u Johannesa Kühna (1887-1973). Praca ta przyniosła mu wielkie uznanie w świecie naukowym, choć spotkała się także z krytyką. Jürgena Habermasa, który krytykował ją w 1960 r. w swojej recenzji, twierdząc że krytyka pesymistycznie-kulturalna Kosellecka sama siebie ostatecznie podważa. Poza tym zarzucał mu, że jego badania zależne są od konserwatywnych poglądów jego nauczyciela Carla Schmitta. »Bądź co bądź jesteśmy wdzięczni« pisze ironicznie Habermas, »że dowiadujemy się jak Carl Schmitt ocenia sytuację«.^[1]

Od 1954 do 1956 r. pracował jako Lecturer (asystent profesora) na uniwersytecie w Bristolu. Następnie przez rok był asystentem w Seminarium Historycznym Uniwersytetu Heidelberskiego (niem. Historisches Seminar der Universität Heidelberg). W latach 1960-1965 był współpracownikiem w Heidelbergu przedsięwzięcia badawczego Arbeitskreis für moderne Sozialgeschichte, którego został w 1986 r. przewodniczącym. Od 1963 r. brał udział w konferencjach międzydyscyplinarnej grupy badawczej Poetik und Hermeneutik. W 1965 r. habilitował się pracą Preußen zwischen Reform und Revolution (Prusy między reformą a rewolucją).

W 1966 r. otrzymał powołanie na uniwersytet w Bochum, gdzie został profesorem nauk politycznych. Od 1968 r. uczył historii nowożytnej jako profesor na uniwersytecie w Heidelbergu. Od 1965 r. był członkiem rady naukowej zajmującej się pracami związanymi z utworzeniem uniwersytetu w Bielefeld. W 1973 r. otrzymał powołanie na Katedrę Teorii Historii do Bielefeld, którą prowadził, aż do emerytury, na którą przeszedł w 1988 roku. W Bielefeld angażował się w prace Centrum Badań Interdyscyplinarnych (niem. Zentrum für interdisziplinäre Forschung). Gościnnie prowadził wykłady m.in. w Tokio, Paryżu, Chicago i Nowym Jorku. Od 1993 r. współpracował przy utworzeniu Stiftung Genshagen – Berlin-Brandenburgisches Institut für Deutsch-Französische Zusammenarbeit in Europa.

Reinhart Koselleck był członkiem wielu Akademii Nauk (np. Deutschen Akademie für Sprache und Dichtung, od 1980) i laureatem wielu nagród (np. Reuchlin-Preis , 1974).

Znaczenie

Koselleck był od 1970 r. razem z Wernerem Conze (1910-1986) i Otto Brunnerem (1898-1982) wydawcą ośmiotomowego leksykonu Geschichtliche Grundbegriffe (Podstawowe pojęcia historyczne). To sztandardowe dzieło obejmuje historię pojęć polityczno-społecznego języka Niemiec. Poza tym publikowało prace dotyczące historii, antropologii historycznej, ikonologii politycznej i pewnej teorii historycznych czasów. Współpracował z wieloma naukowcami m.in. z Paulem Ricœurem (1913-2005) i zajmował się zagadnieniami międzydyscyplinarnymi, takimi właśnie jak oparta na historii sztuki ikonologia polityczna (szczególnie kult zmarłych).

Hipoteza Reinharta Kosellecka dotycząca historii pojęć zawiera zmianę ich znaczenia, które powinno zostać podkreślone doświadczeniem rzeczywistości minionych epok. Ponieważ zmiana ta nastąpił ok. 1800 r. z powodu rewolucji politycznej i przemysłowej, Koselleck stworzył pojęcie »czas siodła« (niem. Sattelzeit), który w historii Niemiec przypada na okres od ok. 1750 do 1850 roku. Czas siodła jest okresem »zasadniczych przemian znaczeniowych klasycznych toposów«. Stare słowa zyskały według tego nowe znaczenie, tak że dzisiaj nie potrzebują żadnego tłumaczenia. Koselleck wnioskuje, że w nowożytności nastąpiło uczasowienie pojęć (Verzeitlichung), czego przejawem jest wzrastająca liczba pojęć ruchu. Ich treść w niewielkim stopniu wynika z doświadczeń, mają za to pomagać w ustanowieniu nowych sytuacji. Czas stał się środkiem legitymizującym zarówno w odniesieniu do pojęć już funkcjonujących i nowo powstających.

Dzieła (wybór)

• Preußen zwischen Reform und Revolution. Allgemeines Landrecht, Verwaltung und soziale Bewegung von 1791 bis 1848. 1967.
• Kritik und Krise. Eine Studie zur Pathogenese der bürgerlichen Welt. Suhrkamp. 1973.
• Vergangene Zukunft. Zur Semantik geschichtlicher Zeiten. 1979.
• Zur politischen Ikonologie des gewaltsamen Todes. Ein deutsch-französischer Vergleich. 1998.
• Begriffsgeschichten. 2006.

Literatura

• Christof Dipper: Die „Geschichtlichen Grundbegriffe“. Von der Begriffsgeschichte zur Theorie historischer Zeiten. W: Historische Zeitschrift. tom 270, 2000, s. 281–308.
• Willibald Steinmetz: Nachruf auf Reinhart Koselleck (1923–2006). W: Geschichte und Gesellschaft. Tom. 32, 2006, s. 412–432.

Linki

• Artykuł Reinhart Koselleck w de.wikipedia.org.

Przypisy

1. ↑ Jürgen Habermas: Verrufener Fortschritt – verkanntes Jahrhundert: zur Kritik der Geschichtsphilosophie. Rezension zu: Peter F. Drucker: Das Fundament für Morgen; Reinhart Koselleck: Kritik und Krise; Hanno Kesting: Geschichtsphilosophie und Weltbürgertum, w: Merkur 5.147 (1960), s. 468 - 477.