Rahel Varnhagen von Ense

Rahel Varnhagen von Ense (ur. 19 maja 1771 w Berlinie jako Rahel Levin; zm. 7 marca 1833 tamże) była niemiecką pisarką pochodzenia żydowskiego i prowadziła salon literacki, w którym przebywali m.in. Jean Paul, Ludwig Tieck, Friedrich von Gentz, Ernst von Pfuel, Friedrich Schlegel, bracia Wilhelm i Alexander von Humboldt, Friedrich de la Motte Fouqué.
Rahel Varnhagen von Ense należała do epoki romantyzmu i reprezentowała jednocześnie stanowisko europejskiego oświecenia. Opowiadała się za emancypacją Żydów i kobiet. Podczas konwersji na wiarę ewangelicką w 1814 r. i chrztu otrzymała imiona Friedericke Antonie.

Rahel Varnhagen
Rahel Varnhagen von Ense.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Levin Markus, kupiec; matka N.N.; rodzeństwo miała 3 braci m.in. Ludwig Robert i siostrę; – poślubiła 27 września 1814 Karla Augusta Varnhagena von Ense.

Życiorys

Rahel nie otrzymała żadnego gruntownego wykształcenia. Jednak dzięki bystrości umysłu zyskała szybko uznanie i zaczęła odgrywać rolę w salonach żydowskiej społeczności. Kręgi skupiające się w salonach Henriette Herz i Dorothei Schlegel zaczęły pojawiać się także u niej. Między 1790 a 1806 r. prowadziła salon literacki, w którym jednocześnie przebywali poeci, naukowcy, politycy i arystokraci. Podczas wojny wyzwoleńczej organizowała w Pradze opiekę dla wszystkich rannych bez względu na ich przynależność wojskową i zbierała datki dla rodzin po zmarłych.

Po niespełnionej miłości do hrabiego Karla Fincka von Finckensteina pojechał do Paryża, gdzie u boku żony Wilhelma von Humboldta, Caroline von Humboldt (1766–1829) poznawała stolicę Francji. Zapałała tam nowym uczuciem do kupca z Hamburga Georga Wilhelma Bokelmanna (1779–1847). Wkrótce zostali przyjaciółmi, a po jego wyjeździe znajomość ich przybrała formę listową. W 1802 r. wróciła do Berlina. Przez pewien czas korespondowała z Mariano Luis de Urquijo (1769–1817), z którym kontakty zerwała w 1804 roku. Stała się doradczynią księcia Ludwika Ferdynanda Hohenzollerna (1772–1806), który nazywał ją »moralną akuszerką«.

Po przeniesieniu się jej przyjaciół do Jeny, skupił się wokół niej nowy krąg młodych mężczyzn takich jak: Alexander von der Marwitz (1787–1814), z którym przyjaźniła się od maja 1809 roku. W 1808 r. zbliżył się do niej Karl August Varnhagen von Ense. Dzięki tej wielbicielce i znawczyni Goethego zaczął, podobnie jak Schlegel, rozumieć pisma tego autora. Po opuszczeniu Berlina przez starszych romantyków salon Raheli stał się centrum berlińskiego kultu Goethego. Autor Cierpień młodego Wertera stał się centralną postacią Bruchstücke aus Briefen publikowanych przez nią w 1812 r. w czasopiśmie Morgenblatt für gebildete Stände w numerach 161–176. W 1816 r. nastąpiła kolejna publikacja Bruchstücke aus Briefen und Denkblättern w Schweizerisches Museum.

Po ślubie z młodszym o czternaście lat Karlem Augustem Varnhagenem von Ense towarzyszyła mu w licznych podróżach m.in. do Wiednia i Karlsruhe , gdzie przez krótki czas był posłem pruskim. Przebywała z nim w Cieplicach, Dreźnie i Badenii, gdzie wracał do zdrowia. Po powrocie w 1819 r. do Berlina prowadziła ponownie salon literacki, w którym m.in. przebywali i nauczyli się od niej podziwiać Goethego Heinrich Heine, Karl Gutzkow, Heinrich Laube i Ludwig Börne. Kiedy w 1831 r. wybuchła w Berlinie epidemia cholery nie zawahała się nieść pomocy chorym.

Rahel Varnhagen von Ense zmarła 7 marca 1833 r. i została pochowana na cmentarzu Dreifaltigkeitsfriedhof I w Berlinie-Kreuzbergu. W przededniu jej śmierci odwiedziła ją Bettina von Arnim.

Rahel Varnhagen von Ense preferowała takie gatunki jak dziennik, aforyzm i list (znanych jest ok. 6.000 listów, które napisała). Jest typową przedstawicielką rozwijającej się w XIX wieku literatury kobiecej, preferującej małe intymne formy. Wartość jej twórczości nie polega jedynie na dokumentacji historycznych i kulturalnych wydarzeń, lecz także na wspaniałym stylu i politycznej dalekowzroczności.

Dzieła (wybór)

Edycje Karla Augusta Varnhagena von Ense

  • Rahel. Ein Buch des Andenkens für ihre Freunde 3 tomy, 1833–1834.
  • Galerie von Bildnissen aus Rahels Umgang und Briefwechsel. 1836.

Edycje Ludmiły Assing

  • Briefwechsel mit David Veit, 1861.
  • Briefwechsel mit Konrad Engelbert Oelsner, 1865.
  • Briefwechsel mit Pauline Wiesel, 1867.
  • Briefwechsel mit Astolphe de Custine, 1870.
  • Briefwechsel mit K. A. Varnhagen von Ense, 1873/1874.
  • Aus Rahels Herzensleben, 1877.

Literatura

  • Otto Berdrow: Rahel Varnhagen: Ein Lebens- und Zeitbild, Stuttgart 1902.
  • Hannah Arendt: Rahel Varnhagen: Lebensgeschichte einer deutschen Jüdin aus der Romantik. Piper, München 1957, ISBN 3-492-20230-6.
  • Oskar Franz Walzel: Varnhagen von Ense, Rahel w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 39, Duncker & Humblot, Leipzig 1895, s. 780–789 (online).