Harald Poelchau

Harald Poelchau (ur. 5 października 1903 w Poczdamie; zm. 29 kwietnia 1972 w Berlinie) – niemiecki kaznodzieja więzienny, socjalista religijny i członek niemieckiego ruchu oporu przeciwko nacjonalizmowi.

Dorothee i Harald Poelchau. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Harald (1866–1938), pastor w Chróstniku (wówczas niem. Brauchitschdorf) na Śląsku, syn Gustava (1829–97, dr med. i teolog, nauczyciel gimnazjalny, lekarz okręgowy, rosyjski radca państwa) i Anny Caroline Wilhelmine Engel;

Matka: Elisabeth (1871–1945), córka pastora Roberta Riema (1839–1924, pastor w Łoźnicy (niem. Cantreck), od 1880 w Wernigerode) i Marii Jacob (1844–1924);

Żona: od 1928 Dorothee Ziegele (1902–1977);

Dzieci: syn Harald (ur. 1938), córka Andrea Siemsen (ur. 1945).

Życiorys

Przodkowie Haralda Poelchau pochodzili z Niemców bałtyckich. Harald Poelchau wyrastał jako syn Haralda (1866–1938) i Elisabeth Poelchau z domu (1871–1945) w śląskim Chróstniku (wówczas niem. Brauchitschdorf), gdzie jego ojciec był pastorem ewangelickim. Uczęszczał do Akademii Rycerskiej w Legnicy, gdzie uwolnił się od wiejsko-konserwatywnej pobożności dzięki zaangażowaniu w szkolnym kręgu biblijnym, jak również poprzez udział w ruchu młodzieżowym „Bündische Jugend”, wywodzącym się z ruchu młodzieżowego „Wandervogel” (pl. Wędrowny ptak). Po maturze w 1921 roku studiował od 1922 r. teologię ewangelicką w Bethel, Tybindze, gdzie był sekretarzem młodzieżowego stowarzyszenia „Bund der Köngener” oraz w Marburgu , gdzie spotkał religijnego socjalistę Paula Tillicha (1886–1965). Paul Tillich, którego stał się dożywotnim przyjacielem, wywarł na niego silny i trwały wpływ. Jako student Harald Poelchau pracował w zakładach Boscha w Stuttgarcie, co dało mu wgląd w przemysłowy świat robotniczy. Po pierwszym egzaminie teologicznym w 1927 r. we Wrocławiu studiował opiekę społeczną i państwową opiekę polityczną w Niemieckiej Wyższej Szkole Politycznej (Deutsche Hochschule für Politik) w Berlinie^[1], założonej w 1918 r. przez Friedricha Naumanna.

W Tybindze Harald Poelchau poznał bibliotekarkę Dorothee Ziegele (1902–1977), z którą się ożenił w 1928 roku. Małżonkowie zamieszkali w Berlinie, gdzie spotykali się z licznym kręgiem znajomych, a zawarte przyjaźnie wytrzymały próbę czasu po przejęciu władzy przez nacjonalistów. Na przełomie 1930/31 został we Frankfurcie nad Menem asystentem Paula Tillicha, u którego promował się w 1931 dysertacją Die sozialphilosophischen Anschauungen der deutschen Wohlfahrtsgesetzgebung (Społeczno-filozoficzne spojrzenie na niemieckie ustawodawstwo w zakresie opieki społecznej). Pismo to ukazało się w 1932 r. pt. Das Menschenbild des Fürsorgerechts: Eine ethisch-soziologische Untersuchung (Obraz człowieka w prawie opiekuńczym: analiza etyczno-socjologiczna). W 1931 r. zdał drugi egzamin państwowy. Dodatkowe wykształcenie w zakresie opieki społecznej kwalifikowało go do duszpasterskiej opieki więziennej. W latach 1933–45 był urzędowym pastorem więziennym w Berlinie-Tegel oraz w innych więzieniach (Plötzensee, Moabit). Dzięki dystansowi wobec reżimu nazistowskiego dużą uwagę poświęcał więźniom politycznym.

Pomnik Haralda Poelchau przy ścianie więzienia. Autor foto.: Erich Busse.

W 1934 r. Harald Poelchau został członkiem Kościoła Wyznającego (niem. Bekennende Kirche). Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. wzrosła ilość wykonywanych wyroków śmierci na opozycjonistach. Jako kapelan więzienny towarzyszył w egzekucjach ponad 1.000 więźniów, a po 20 lipca 1944 r. wielu bliskich przyjaciół. Wbrew przepisom przekazywał nielegalnie listy i wiadomości, szmuglował liczne notatki. Jako członek „Kręgu z Krzyżowej” (niem. Kreisauer Kreis) i grupy oporu „Wujek Emil” (niem. Onkel Emil), założonej przez Ruth Andreas-Friedrich (1901–1977), ukrywał razem z żoną Żydów i pomagał prześladowanym. Wśród nich było rodzeństwo Ralph i Rita Neumann (1919– 1977), którym udało się podczas nalotu w marcu 1945 roku zbiec z więzienia przy Schulstraße. Przebywali u Haralda Poelchau przez dwa tygodnie, a następnie udali się do dziennikarki Ruth Andreas-Friedrich^[2]. Siłę do tego czerpał ze spotkań z kwakrami, szczególnie z Emilem Fuchsem (1874–1971).

Po 1945 r. zorganizował razem z Eugenem Gerstenmaierem (1906–86) agencję pomocy ewangelickiej „Evangelisches Hilfswerk”. Od 1946 do 1948 roku należał do kierownictwa systemu penitencjarnego w okupacyjnej strefie radzieckiej i powierzono mu prowadzenie wykładów na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie z zakresu kryminologii i więziennictwa. Po przejęciu więziennictwa przez administrację ds. wewnętrznych, tj. policję, powrócił do Berlina-Tegel i w 1951 r. został mianowany przez biskupa Otto Dibeliusa (1880-1967) pierwszym pastorem społecznym Kościoła ewangelickiego w celu poprawy stosunków między Kościołem, związkami zawodowymi i przedsiębiorstwami. Tymi zadaniami zajmował się do śmierci. Dzięki jego pracy powstały liczne organizacje takie jak „Evangelische Industriejugend”, czy centrum kształcenia młodzieży i dorosłych „Haus Kreisau“ w Berlinie–Kladow. Do jego inicjatyw należy też współpraca z „Evangelische Sozialakademie Friedewald”, ze stowarzyszeniem pracy społecznej „Gilde Soziale Arbeit” i ze związkiem pojednania „Versöhnungsbund”. Razem z Otto Dibeliusem i Heinrichem Grüberem (1891–1975) zakładał międzywyznaniowe forum „Arbeitsgemeinschaft der Kirchen und Religionsgesellschaften”, którego celem było odnowienie po wojnie życia religijnego w Berlinie.

W 1972 roku Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Jad Waszem w Jerozolimie wyróżnił Haralda Poelchau najwyższym izraelskim odznaczeniem cywilnym „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”^[3].

Haralda Poelchau zmarł 29 kwietnia 1972 r. w Berlinie. Pochowany został na berlińskim cmentarzu Friedhof Zehlendorf.

Grób Haralda Poelchau. Źródło: Wikimedia Commons

W artykule wykorzystano matriały dostarczone przez księdza Ericha Busse  <ks.busse@gmx.de>.

Pisma (wybór)

• Das Menschenbild des Fürsorgerechts: Eine ethisch-soziologische Untersuchung. Protte-Verlag, Potsdam 1932.
• Die letzten Stunden : Erinnerungen eines Gefängnispfarrers. Aufgezeichnet von Alexander Graf Stenbock-Fermor (Ostatnie godziny: wspomnienia pastora więziennego, spisane przez hrabiego Aleksandra Stenbocka-Fermora). Berlin : Volk und Welt, 1949.
• Die Ordnung der Bedrängten: Autobiographisches und Zeitgeschichtliches seit den zwanziger Jahren (Prawo prześladowanych: historia autobiograficzna i współczesna od lat dwudziestych). Hentrich und Hentrich, Berlin 1963
• Duszpasterstwo profetyczne (Prophetische Seelsorge. Bielsko-Biała : Wydawnictwo Augustana, 2012.

Literatura

• Hammerstein, Franz v., "Poelchau, Harald" w: Neue Deutsche Biographie 20 (2001), s. 561-562; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118595318.html#ndbcontent
• Klaus Harpprecht: Harald Poelchau: ein Leben im Widerstand. Rowohlt, Reinbek 2004, ISBN 3-498-02969-X.

Przypisy

1. ↑ Wer war Harald Poelchau ? w: Internet Archive.
2. ↑ RITA NEUMANN w Biographien der Gedenkstätte Deutscher Widerstand.
3. ↑ Harald Poelchau (1903-1972) w: Kreisau-Initiative.