Piet Mondrian

Piet Mondrian, właściwie Pieter Cornelis Mondriaan (ur. 7 marca 1872 w Amersfoort (Holandia); zm. 1 lutego 1944 w Nowym Jorku (Stany Zjednoczone)) – holenderski malarz, współzałożyciel grupy „De Stijl” (1917) i twórca neoplastycyzmu. Uważany jest za jednego z ważniejszych przedstawicieli holenderskiego konstruktywizmu, jak również sztuki konkretnej. W późniejszym okresie należał do założycieli geometrycznego malarstwa abstrakcyjnego.

Piet Mondrian zaczął malować ok. 1900 w stylu impresjonistycznym „szkoły haskiej”. Od 1908 pracował pod wpływem Vincenta van Gogha (1853–1890) i fowizmu. Po zamieszkaniu w Paryżu zwrócił się ku kubizmowi. Od 1920 tworzył geometryczne obrazy, które zaliczone zostały do neoplastycyzmu. (wyznanie ewangelickie)

Autoportret, ok. 1900, Phillips Collection, Washington, D.C.. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Pieter Cornelis Mondriaan (1839–1915), nauczyciel rysunku.
• Matka: Johanna Christina z domu Kok (1839–1909).
• Rodzeństwo: Johanna Christina, Willem-Frederik, Louis Cornelis i Carel.

Życiorys

W 1880 rodzina Pieta Mondriana zamieszkała w Winterswijk, gdzie ojciec uczył rysunku w tamtejszej szkole. Podobnie jak ojciec miał zostać nauczycielem. Od 1886 uczył się rysunku u ojca i wuja Fritsa Mondriaana, który był malarzem pejzażystą. Jednak zawód nauczyciela mu nie odpowiadał i w listopadzie 1892 zaczął studiować sztukę w amsterdamskiej Akademii Sztuk Pięknych „Rijksakademieb”, które kontynuował do 1894, a do 1897 kształcił się na kursach wieczorowych. W tym samym roku wstąpił do Kościoła reformowanego „Gereformeerde Kerken in Nederland”. W 1898 i 1901 startował w konkursie o holenderską nagrodę „Prix de Rome“, ale jury obie jego prace odrzuciło.

Po sprzedaniu pierwszych martwych natur, podróżował w 1901 z Simonem Marisem (1873–1935) do Hiszpanii. Jednak tamtejsze światło mu nie odpowiadało i tamtejszy pobyt nie zaowocował kolejnymi pracami. Od 1904 mieszkał w Uden, gdzie kontynuował swoje zainteresowanie teozofią.

W 1905 wprowadził się do pierwszego atelier w Amsterdamie, gdzie do 1908 wykonywał prace naturalistyczne i rysunki naukowe dla uniwersytetu w Lejdzie. Od 1908 do 1910 przebywał w miesiącach letnich w Domburgu na półwyspie Walcheren. W latach 1910–16 był członkiem zarządu artystów „Moderne Kunstkring”.

W 1910 wstąpił do Towarzystwa Teozoficznego. Śmierć matki spowodowała, że dotychczasowe jasne i wesołe kolory zastąpiła paleta ponurych i ciemnych barw. W czerwcu 1911 wyjechał na dziesięć dni do Paryża, aby przygotować tam wystawę artystów „Moderne Kunstkring”. Na zorganizowanej wystawie w dniach od 6 października do 5 listopada 1911 w „Stedelijk Museum” w Amsterdamie przez „Moderne Kunstkring” Piet Mondrian wystawił sześć prac, wśród nich Czerwony młyn. Dzięki wystawie wszedł w kontakt z kubizmem, do którego się przyłączył. Wyjechał z Holandii i od końca grudnia 1911 przebywał w Paryżu, gdzie do stycznia 1936 pracował w atelier Conrada Kickerta (1882–1965) na Montparnassie. Jego pierwsze kubistyczne obrazy paryskie utrzymane były w szarości, brązie i czerni np. Szare drzewo.

W lipcu 1914 Piet Mondrian wrócił do Holandii. Powrót do Paryża uniemożliwił mu wybuch I wojny światowej. Dzięki historykowi sztuki Henkowi Bremmerowi (1871–1956) miał zapewnioną pensję do 1919. Jednak radykalne abstrakcje Pieta Mondriana nie przypadły do gustu kolekcjonerowi i przestał je kupować.

Po przeprowadzeniu w 1916 do Laren przyłączył się do tamtejszej grupy artystów „Larense School”. W 1917 był współzałożycielem grupy „De Stijl” z siedzibą w Lejdzie do której należał też Theo van Doesburg (1883–1931). W czasopiśmie o tej samej nazwie opublikował esej o Nowej plastyce w malarstwie. Dzięki niemu udało mu, się począwszy od 1917, rozwinąć nowy sposób wyrażania plastycznego.

W lutym 1919 Piet Mondrian wrócił do Paryża i dzięki abstrakcyjnemu malarstwu stał się szybko najbardziej modernistycznym malarzem w swoim środowisku. Mecenat Salomona Bernarda Slijpera (1884–1971), dla którego malował teraz obrazy z kwiatami, rozwiązał jego trudności finansowe. Symbolika kwiatów nie zgadzała się z jego sztuką abstrakcyjną.

W wydawnictwie „L’Effort Moderne” ukazało się w 1920 pismo Pieta Mondriana Neoplastycyzm (Le Néo-Plasticisme). W 1925 wystąpił z grupy „De-Stijl”, czego powodem był spór z Theo van Doesburgiem dotyczący przypuszczalnie pojmowania przestrzeni i formy w architekturze. Od 1926 obrazy Pieta Mondriana kupowała amerykańska malarka Katherine Sophie Dreier (1877–1952). Również w 1926 zaprojektował neoplastyczną scenografię do sztuki teatralnej L’Ephémère est éternel Michela Seuphora (1901–1999), którego poznał w 1923. W 1927 opublikował artykuł o nowej architekturze. Trzy lata później pierwszy i jedyny raz brał udział w wystawie grupy artystów „Cercle et Carré”. W 1931 został członkiem grupy „Abstraction-Création”.

W paryskim atelier przyjmował w 1934 brytyjskiego malarza Benjamina Nicholsona (1894–1982) i młodego Amerykanina Harryego Holtzmana (1912–1987), którego później uczynił jedynym spadkobiercą. Po wystawach w Londynie i Oksfordzie jego prace zaprezentowano w 1936 w „Museum of Modern Art” w Nowym Jorku. W 1937 pracę Kompozycja Pieta Mondriana naziści pokazali na wystawie „sztuki wynaturzonej” („entartete Kunst“) w Monachium.

W obliczu zbliżającej się wojny wyjechał 21 września 1938 do Londynu, skąd w październiku 1940 emigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie w Nowym Jorku przyłączył się do artystów sztuki abstrakcyjnej, którzy w 1936 założyli „American Abstract Artists” i publikowali artykuły o neoplastycyzmie. Pierwsza samodzielna wystawa prac w Stanach Zjednoczonych miała miejsce w styczniu i lutym 1942 w „Valentine Dudensing Gallery” w Nowym Jorku.

Piet Mondrian zachorował w styczniu 1944 na ostre zapalenie płuc. 26 stycznia Harry Holtzman zawiózł go do szpitala „Murray Hill Hospital” w Nowym Jorku. Tam pogorszył się jego stan zdrowia i zmarł 1 lutego 1944.

Dzieła (wybór)

• Pejzaż z młynem, ok. 1906, Nationalgalerie, Ateny.
• Czerwone drzewo, 1908, Gemeentemuseum, Haga.
• Las koło Oele, 1908, Gemeentemuseum, Haga.
• Szare drzewo, 1911, Gemeentemuseum, Haga.
• Kompozycja w owalu, 1913, Stedelijk Museum, Amsterdam.
• Kompozycja z czerwonym, czarnym, niebieskim i żółtym, 1928, Wilhelm-Hack-Museum, Ludwigshafen.
• Kompozycja II z czarnymi liniami, 1930, Stedelijk Van Abbe Museum, Eindhoven.
• Kompozycja w białym, czerwonym, i niebieskim, 1936, Staatsgalerie Stuttgart, Stuttgart.
• New York City I, 1942, Musée National d'Art Moderne, Centre Georges Pompidou w Paryżu.
• Broadway Boogie Woogie, 1942-43, kolaż, Museum of Modern Art w Nowym Jorku.

Literatura

• Michel Seuphor: Piet Mondrian. Leben und Werk. DuMont Schauberg, Köln 1957.
• Hans Locher: Piet Mondrian. Farbe, Struktur und Symbolik. Gachnang & Springer, Bern-Berlin 1994.
• Clara Weyergraf: Piet Mondrian und Theo van Doesburg. Fink, München 1979.

Linki

• Artykuł w de.wikipedia.org.
• Prace Pieta Mondriana i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.