Jean Paulhan

Jean Paulhan (ur. 2 grudnia 1884 w Nîmes; zm. 9 października 1968 w Boissise-la-Bertrand) – francuski teoretyk literatury, krytyk literacki, eseista i pisarz.

Jean Paulhan w 1938
Jean Paulhan, 1938.
Źródło: Wikimedia Commons

Biografia


Jean Paulhan był synem filozofa Frédérica Paulhana (1856–1931) i jego żony Jeanne z domu Thérond. Studiował filozofię i psychologię u Pierre'a Janeta i Georges'a Dumasa. Bywał w kręgach anarchistycznych i już wtedy interesował się przysłowiami, którym zamierzał poświęcić swoją pracę licencjacką. W 1907 r. wyjechał na Madagaskar (wówczas kolonia francuska), gdzie uczył języka francuskiego i łaciny w liceum w Tananarive. Podczas trzech lat pobytu na Madagaskarze obserwował zwyczaje autochtonów, uczył się ich języka i okazjonalnie poszukiwał złota. Po powrocie końcem 1910 r. do Paryża uczył języka malgaskiego w szkole języków orientalnych École nationale des langues orientales vivantes, a w 1913 r. opublikował dwujęzyczny zbiór popularnych wierszy malgaskich „Les Hain-Tenys Merinas”, dzięki któremu przyciągnął uwagę znanych pisarzy, zwłaszcza Guillaume'a Apollinaire'a.

Podczas I wojny światowej powołano go do wojska i w grudniu 1914 r. został ranny. Doświadczenia wojenne zawarł w swoim pierwszym opowiadaniu „Le Guerrier appliqué” (Wojownik w służbie), o którym pochlebnie wyrazili się Émile Chartier (znany jako Alain) i Paul Valéry.

Po wojnie związał się z surrealistami Paulem Éluardem i André Bretonem. W 1920 r. został sekretarzem w przeglądzie literackim „La Nouvelle Revue française”, a po śmierci Jacques'a Rivière'a został w 1925 r. jego redaktorem naczelnym. Od 1925 do czerwca 1940 roku Jean Paulhan kierował głównym przeglądem literackim Europy , podpisując szereg artykułów pseudonimem Jean Guérin. W czerwcu 1940 r. zamieszkał przy rue des Arènes 5 w Paryżu, gdzie pozostał aż do śmierci.

Jego wolność umysłu, zamiłowanie do niezależności, a przede wszystkim miłość do ojczyzny nie mogły pogodzić się z okupacją, przyłączył się do podziemia, współpracował z ruchem oporu, razem z Jacques'em Decourem założył w 1941 r. czasopismo „Les Lettres françaises”, z którym współpracowali między innymi Louis Aragon, François Mauriac, Claude Morgan, Édith Thomas, Georges Limbour, Raymond Queneau i Jean Lescure. Razem z Jeanem Brullerem (Vercors) i Pierre'em de Lescure uczestniczył też w 1941 r. w założeniu wydawnictwa „Éditions de Minuit”, które drukowało ulotki francuskiego ruchu oporu. Jego działalność była znana Niemcom i doprowadziła do jego pierwszego aresztowania. Po tygodniu przesłuchań w więzieniu Santé został zwolniony dzięki interwencji współpracującego z Otto Abetzem pisarza Pierre'a Drieu la Rochelle'a. W maju 1944 r. Élise Jouhandeau, żona jego najlepszego przyjaciela Marcela Jouhandeau, zadenuncjowała Paulhana przed gestapo jako „Żyda”, a Bernard Groethuysen jako „komunistę”. Marcel Jouhandeau uprzedził Paulhana o czynie żony, dzięki czemu Jean Paulhan uniknął aresztowania i do sierpnia 1944 r. ukrywał się.

Po wyzwoleniu pracował pod pseudonimem Maast w przeglądzie „Les Temps modernes” założonym przez Jean-Paula Sartre'a i Simone de Beauvoir. W 1945 r. otrzymał za całokształt twórczości nagrodę literacką Grand Prix de Littérature de l'Académie française.

Ewolucja Narodowego Komitetu Pisarzy (fr. Comité national des écrivains), początkowo organu ruchu oporu francuskich pisarzy i intelektualistów, który pod przewodnictwem Louisa Aragona postawił sobie za zadanie oczyszczenie literatury francuskiej, zmusiła Jeana Paulhana do zakwestionowania zasady oczyszczania i obrony „kolaborujących” pisarzy, nie po to, by ich usprawiedliwić, ale po to, by umożliwić im ponownie publikowanie. W wydanym w 1952 r. eseju „Lettre aux directeurs de la Résistance” (List do kierowników ruchu oporu) Jean Paulhan potępił „cnotliwych” powojennych bojowników literackiego ruchu oporu, którzy stali się cenzorami, i odważył się ponownie opublikować pisma Louisa-Ferdinanda Céline'a. W tym samym duchu pisał artykuły do „Revue de la Table ronde”, wydawanego przez wydawnictwo o tej samej nazwie, gdzie znajdowała się powojenna prawica literacka.

24 stycznia 1963 r. Jean Paulhan został członkiem Akademii Francuskiej. Wybór Paulhana zainspirował François Mauriaca, który powiedział: „Uważam ten wybór za cud. Akademia odnawia się jak Kościół. Ale teraz, kiedy wybieramy dobrych ludzi, nie znajdziemy już więcej kandydatów”.

Twórczość Jeana Paulhana zawiera opowiadania i pisma o sztuce, ale uznanie zyskał przede wszystkim dzięki esejom na temat języka i literatury: „Les Fleurs de Tarbes ou la Terreur dans les lettres” (1941), „À demain la poésie” (1947), „Petite préface à toute critique” (1951). Interesująca jest także jego korespondencja między innymi z Paulem Éluardem, André Lhote, François Mauriacem, André Gidem, Michelem Leirisem, którą częściowo wydała jego córka Claire Paulhan.

Jean Paulhan był dwukrotnie żonaty, a zmarł 9 października 1968 w Boissise-la-Bertrand. Jego grób znajduje się na Cimetière parisien de Bagneux.

Pisma


  • 1912: Les Hain-Tenys Merinas
  • 1917: Le guerrier appliqué
  • 1921: Jacob Cow le Pirate, ou Si les mots sont des signes
  • 1921: Le pont traversé
  • 1925: Expérience du proverbe
  • 1927: La guérison sévère
  • 1929: Sur un défaut de la pensée critique
  • 1940: L’Aveuglette
  • 1941: Les fleurs de Tarbes ou La terreur dans les Lettres
  • 1943: Aytre qui perd l’habitude
  • 1943: Jacques Decour
  • 1944: Clef de la poésie, qui permet de distinguer le vrai du faux en toute observation, ou Doctrine touchant la rime, le rythme, le vers, le poète et la poésie
  • 1945: F.F. ou Le Critique
  • 1946: Braque le Patron
  • 1946: La Métromanie, ou Les dessous de la capitale
  • 1946: Sept causes célèbres
  • 1947: Lettre aux membres du C.N.E.
  • 1947: Sept nouvelles causes célèbres
  • 1947: Dernière lettre
  • 1947: Guide d’un petit voyage en Suisse
  • 1948: De la paille et du grain
  • 1948: Le berger d’Écosse
  • 1949: Fautrier l’Enragé
  • 1949: Petit-Livre-à-déchirer
  • 1950: Lettre au médecin
  • 1950: Trois causes célèbres
  • 1951: Petite préface à toute critique
  • 1951: Le marquis de Sade et sa complice ou Les revanches de la Pudeur
  • 1951: Les Gardiens
  • 1952: Lettre aux directeurs de la Résistance
  • 1953: La preuve par l’étymologie
  • 1955: Les paroles transparentes, avec des lithographies de Georges Braque
  • 1958: G. Braque
  • 1958: Le Clair et l’Obscur
  • 1958: De mauvais sujets, gravures de Marc Chagall
  • 1959: Karskaya. Essai
  • 1961: Lettres
  • 1962: L’art informel
  • 1966: Progrès en amour assez lents
  • 1986: Choix de lettres I, 1917-1936. La littérature est une fête

Literatura


  • Patrick Kéchichian: Paulhan et son contraire, coll. « L'un et l'autre », éditions Gallimard, 2011.

Linki


  • Biografia Jeana Paulhana w Académie française (dostęp 25.04.2022), online.

Tematy pokrewne