Paul Scheerbart


Paul Karl Wilhelm Scheerbart (pseudonim: Kuno Küfer; ur. 8 stycznia 1863 w Gdańsku; zm. 15 października 1915 w Berlinie) – niemiecki pisarz i rysownik, znany autor literatury fantastycznej. Jednym z jego najbardziej znanych utworów jest Glasarchitektur (1914). (wyznanie ewangelickie)

Genealogia


Ojciec Carl Eduard (1816–73), cieśla z Gdańska; matka Catharina Friederike Hering (1818–67) z Altony koło Hamburga; przybrana matka od 1869 Emilie Möller (ur. 1818); – ożenił się w Berlinie w 1900 z Anną Scherler z domu Sommer (1858–1936) z Osterburga (Altmark); bezdzietny.

Życiorys


Paul Scheerbart uczył się w gimnazjum w Gdańsku, które nie ukończył. Od 1885 r. pisał artykuły na temat sztuki i architektury m.in. dla berlińskich czasopism Börsen-Courier i Berliner Tageblatt oraz gdańskiego kuriera Danziger Courier. Od 1889 r. żył w Berlinie.

W czasie rozkwitu naturalizmu propagował fantastykę, której utorował drogę dzięki założeniu w 1892 r. wydawnictwa Verlag deutscher Phantasten (Wydawnictwo Niemieckich Marzycieli). Akcja jego powieści, opowiadań i sztuk teatralnych toczyła się często na średniowiecznym Oriencie (Tarub, Bagdads berühmte Köchin, 1897) czy w przyszłości (Münchhausen und Clarissa, 1906). Podejmował także tematy realistyczne, ale nadawał im rysy groteskowe. Pełne humoru są także jego wiersze, dzięki którym uzyskał popularność (Kater-Poesie, 1909). Jego poezja fonetyczna (abstrakcyjna) wywarła wpływ na dadaistów i Christiana Morgensterna (1871–1914). Wykonał także fantazyjne ilustracje do swoich książek, które pokazywane były na wystawach i opublikowane w Jenseits-Galeri (1907). Pisał krótkie teksty dla kabaretu, ale tylko nieliczne zostały wystawione (Revolutionäre Theater-Bibliothek, 6 tomów, 1904).

Przyszłościowe, fantastyczne koncepcje architektoniczne Scheerbarta zawarte w Glasarchitektur (1914) zainspirowały wcześnie postępowych architektów, w tym Brunona Tauta (1880–1938). Był wysoko ceniony w kręgu ekspresjonistów i dadaistów. Chyba największym jego wielbicielem był Walter Benjamin (1892–1940), który postawił mu trwały pomnik w eseju Erfahrung und Armut (1933). Wbrew pogłoskom, że jako zdeklarowany pacyfista zagłodził się na śmierć w proteście przeciw I wojnie światowej, zmarł na udar. Pochowany został w Berlinie na cmentarzu Parkfriedhof Lichterfelde.

Dzieła (wybór)


  • Das Paradies. Berlin 1889.
  • Tarub. Bagdads berühmte Köchin. Berlin 1897.
  • Ich liebe Dich!. Berlin 1897.
  • Der Tod der Barmekiden. Leipzig 1897.
  • Na Prost!. Berlin 1898.
  • Die Seeschlange. 1901.
  • Liwûna und Kaidôh. Leipzig 1902.
  • Die große Revolution. Leipzig 1902.
  • Machtspäße. Groß-Lichterfelde-Berlin 1904.
  • Revolutionäre Theater-Bibliothek. 6 tomów, Groß-Lichterfelde-Berlin 1904.
  • Der Kaiser von Utopia. Gr.-Lichterfelde 1904.
  • Die Entwicklung des Luftmilitarismus und die Auflösung der europäischen Land-Heere, Festungen und Seeflotten. Berlin 1909.
  • Das Perpetuum mobile. Die Geschichte einer Erfindung. 1910.
  • Das große Licht. Leipzig 1912.
  • Lesabéndio. Leipzig 1913.
  • Das graue Tuch und zehn Prozent Weiß. Leipzig 1914.

Literatura


  • Mechthild Rausch: Scheerbart, Paul Carl Wilhelm Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, s. 608.