Paul Ricœur

Paul Ricœur (ur. 27 lutego 1913 w Valence; zm. 20 maja 2005 w Châtenay-Malabry) - francuski filozof, jeden z najbardziej znanych myślicieli francuskich II połowy XX wieku. Zajmował się przede wszystkim wolą człowieka z perspektywy fenomenologicznej i psychoanalitycznej, symbolami, w których się ona wyraża oraz podstawowymi pojęciami historii. Jego myśli były pod silnym wpływem m.in. Gabriela Marcela (1889-1973), Karla Jaspersa (1883-1969) i Martina Heideggera (1889-1976). Interesował się także egzystencjalizmem chrześcijańskim i teologią protestancką.(wyznania ewangelickiego)

Paul Ricœur. Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys

Paul Ricœur wyrastał w domu dziadków w Bretanii, ponieważ jego matka zmarła przy porodzie, a ojciec poległ w 1915 r. podczas wojny. Po ukończeniu liceum im. Émile-Zola w Rennes studiował filozofię na tamtejszym uniwersytecie i w 1934/35 na Sorbonie, gdzie poznał Gabriela Marcela i fenomenologię Husserla (1859-1938). W 1935 r. przeszedł pomyślnie concours d'agrégation, co zapewniło mu prawo do nauczania. W tym samym roku ożenił się z Simone Lejas w Rennes, z którą miał czworo dzieci. Uczył filozofii w Colmar i Lorient. W 1939 r. jako jeniec wojenny trafił do oflagu na Pomorzu. W niewoli studiował filozofię Karla Jaspera i przetłumaczył Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii Husserla.

Po wojnie uczył w Collège Cévenol w Le Chambon-sur-Lignon, gdzie także przygotowywał część swojej dysertacji Le volontaire et l’involontaire (Dobrowolne i niedobrowolne) stanowiącej opis fenomenologiczny woli. W latach 1948-1957 uczył historii filozofii na uniwersytecie w Strasburgu. W 1950 r. doktoryzował się na Sorbonie, a od 1957 prowadził tam Katedrą Filozofii Ogólnej. Regularnie pisał artykuły do czasopism Esprit, Christianisme social i innych periodyków z orientacją chrześcijańską.

Rozpoczętą w pracy doktorskiej filozofię woli kontynuował w 1960 r. w dwutomowym dziele Finitude et culpabilité. W jego drugim tomie analizował symbole zła, opowiadania o grzechu pierworodnym w różnych kulturach. W swoich wykładach zajmował się obszernie dziełami Sigmunda Freuda (1856-1939). W książce Le conflit des interpretations (Konflikt interpretacji) wydanej w 1969 r. zajmuje się w licznych esejach psychoanalizą, strukturalizmem oraz filozoficzną i teologiczną hermeneutyką. Wprawdzie odrzuca jako uniwersalny model wyjaśnienia strukturalizm, ale kładzie nacisk na wartość własną analizy strukturalnej jako część hermeneutycznego rozwoju jakiegoś problemu.

W 1966 r. Paul Ricœur rozpoczął pracę na nowo powstałym uniwersytecie Paris-Nanterre, którego rektorem został trzy lata później. W dniu 17 maja 1968 roku, w solidarności ze studentami w walce, zrezygnował z kierownictwa wydziału filozofii. W 1970 r. podał się do dymisji, co było spowodowane nadmierną ingerencją państwa w autonomię uczelni. Przez krótki czas wykładał na katolickim uniwersytecie w Leuven, a później w Chicago.

Dyskusja z angielską i amerykańską filozofią analizy językowej, której poświęcił się w czasie pracy w Chicago pojawiła się dopiero w 1975 r. w książce La métaphore vive, w której traktuje o funkcji »poetyckiej« języka, a dokładniej o koncepcji trop, czyli zastąpieniu pewnego słowa lub wyrażenia innym - dla większej obrazowości, wyrazistości i skuteczności przekazu słownego, którą analizuje pod kątem ligwistycznym, poetyckim i filozoficznym.

Po przejściu na emeryturę w 1987 r. w Paryżu i w 1990 w Chicago nadal zajmował się badaniami filozoficzno-historycznymi w kontekście językowo-fenomenologicznym. Z punktu widzenia historycznego, teoriopoznawczego i fenomenologicznego badał problem przypominania (pamięci) w kontekście pamięci kulturowej.

Innym ważnym aspektem jego filozofii są jego badania nad hermeneutyką i egzegezą biblijną. Paul Ricoeur będąc sam protestantem zawsze przywiązywał wielką wagę do dialogu między filozofią i religią o czym pisał w trzecim tomie Lectures.

Paul Ricœur należał razem z Reinhartem Koselleckiem (1923-2006-) i Yosefem Hayimem Yerushalmi (1932-2009) do pierwszych, którzy badali podstawowe pojęcia historii w powiązaniu z kulturą pamięci i opracowali brak samorefleksji historiografii.

Dzieła (wybór)

• Histoire et vérité. 1955.
• Philosophie de la volonté. 2 tomy, 1950/1960.
• Le conflit des interprétations. Essais d'herméneutique. 2 tomy, 1969/1986 (pol. wyd. Egzystencja i hermeneutyka : rozprawy o metodzie, wybór, 1985).
• La métaphore vive. 1975.
• Temps et récit. 3 tomy, 1983/1984/1985.
• Temps et récit. T. 2, L'intrigue et le récit historique, 1983 (pol. wyd. Intryga i historyczna opowieść, 2008).
• Temps et récit. T. 2, La configuration dans le récit de fiction, 1984 (pol. wyd. Konfiguracja w opowieści fikcyjnej, 2008).
• Temps et récit. T. 3, Temps raconté, 1985 (po. wyd. Czas opowiadany, 2008).
• Mal : un défi à la philosphie et à la théologie, 1986 (pol. wyd. Zło : wyzwanie rzucone filozofii i teologii, 1992).
• Réflexion faite : autobiographie intellectuelle, 1995 (pol. wyd. Refleksja dokonana : autobiografia intelektualna, 2005).
• Lectures. 3 tomy, 1999.
• L'herméneutique biblique. 2000.
• Mémoire, l'histoire, l'oubli, 2000 (pol. wyd. Pamięć, historia, zapomnienie, 2006).

Literatura

• Peter Noss: Ricoeur, Paul. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 8, Bautz, Herzberg 1994, ISBN 3-88309-053-0, s. 261–299.
• Margit Eckholt: Hermeneutik und Theologie bei Paul Ricoeur. Denkanstöße für eine Theologie im Pluralismus der Kulturen, München 2002

Linki

• Paul Ricœur w: Fonds Ricoeur. (j.francuski, online)