Paul Heyse

Paul Johann Ludwig von Heyse (osobisty bawarski tytuł szlachecki od 1910; ur. 15 marca 1830 w Berlinie; zm. 2 kwietnia 1914 w Monachium) - niemiecki pisarz, dramaturg, tłumacz i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1910. (wyznania ewangelickiego)

Paul Heyse ok. 1885 roku. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Karl (1797-1855), profesor nadzwyczajny filologii klasycznej i językoznawstwa w Berlinie; matka Julie Saaling (1788-1863, wyz. ewang. od 1826), córka jubilera dworskiego i bankiera Jacoba Salomona (1735-88) w Berlinie i Helene Meyer; - ożenił się 1) w Berlinie w 1854 z Margarethą (1834-62), córką historyka sztuki Franza Kuglera (1808-1858) i Clary Hitzig, 2) w Monachium w 1867 z Anną (1850-1930), córką kupca Johanna Baptisty Schubarta w Monachium i Barbary Berlmüller; z pierwszego małżeństwa miał 2 synów (1 wcześnie zmarł) i 2 córki, a z drugiego syna i córkę.

Życiorys i działalność

Paul Heyse uczęszczał do »Friedrich-Wilhelm-Gymnasium« w Berlinie. Dzięki krewnym ze strony matki (rodzina Mendelssohn-Bartholdy) wcześnie zainteresował się sztuką. Poprzez Emanuela Geibela zbliżył się do kręgu skupionego wokół Franza Kuglera, gdzie spotkał Josepha von Eichendorffa, Jacoba Burckhardta, Adolpha von Menzela, Theodora Fontane i innych. W 1849 r. został członkiem kręgu literackiego »Tunnel über der Spree« jako Hölty II i poznał tam Theodora Storma i Otto Roquette.

Paul Heyse rozpoczął w 1847 r. studiowanie filologii klasycznej na uniwersytecie w Berlinie. W 1848 r. opublikował pierwsze wiersze w gazecie »Frühling 1848«, w których wyraził podziw dla rewolucji marcowej. W 1849 r. przeniósł się na uniwersytet do Bonn, aby studiować języki romańskie. Rozpoczął tam u Friedricha Christiana Dieza dysertację o refrenie w poezji trubadurów. Z powodu afery z żoną jednego z profesorów wrócił w 1850 r. do Berlina. Jeszcze w tym samym roku ukazały się anonimowo jego baśnie i wiersze pt. »Der Jungbrunnen«, wydane przez jego ojca.

Portret Paula Heyse autorstwa Adolpha Menzela (1853). Źródło: Wikimedia Commons

W 1852 r. doktoryzował się w Berlinie, a dzięki stypendium pruskiego ministerstwa kultury jesienią tegoż roku udał się do Włoch, gdzie badał rękopisy w bibliotekach w Wenecji i Florencji, a w Watykanie otrzymał zakaz pracy w 1853 roku. Wprawdzie wyniki jego pracy były skromne pod względem naukowym (»Romanische Inedita«, 1856), ale miał duże znaczenie dla niego jako pisarza. W Rzymie spotkał Burckhardta, którego w 1849 r. odwiedził w Szwajcarii, Ferdinanda Gregoroviusa, Arnolda Böcklina i Josepha Victora von Scheffela, z którym wiosną 1853 r. przebywał w Sorrento. Jesienią 1853 r. wrócił do Berlina z myślą o habilitacji.

W marcu 1854 r. dzięki pośrednictwu Geibela został zaproszony przez króla Maksymiliana II Wittelsbacha do Monachium. Król zapewnił mu całoroczne utrzymanie i udział w organizowanych sympozjach i prawo wykładania na tamtejszym uniwersytecie. To przesądziło, że postanowił zostać niezależnym pisarzem. Uwolnił się od dotychczasowej biedermeierowskiej tradycji literackiej swoich pierwszych dzieł i rozpoczął nową fazę, która przyniosła mu wiele sukcesów i nie uległa istotnym zmianom, aż do śmierci. W Monachium mimo początkowego odrzucenia przez tamtejszych pisarzy założył 5 listopada 1856 r. poetyckie stowarzyszenie »Die Krokodile» (wg Hermanna Lingga »Das Krokodil zu Singapur«), do którego przyłączyli się Geibel, Lingg, Wilhelm Hertz, Friedrich von Bodenstedt, Adolf Friedrich von Schack, Felix Dahn i inni.

Podczas pobytu w Zurychu w 1857 r. poznał Gottfrieda Kellera, z którym prowadził korespondencję w latach 1859-1888. Od grudnia 1854 r. korespondował z Eduardem Mörike. Po śmierci teścia, Franza Kuglera, musiał zaopiekować się członkami jego rodziny i z tego powodu został redaktorem w gazecie literackiej »Literaturblatt zum deutschen Kunstblatt«. W tym czasie zaprzyjaźnił się ze szwabskim poetą Hermannem Kurzem. W 1861 r. poznał w Wiedniu Franza Grillparzera, Friedricha Hebbela i Heinricha Laube.

30 września 1862 r. zmarła w Merano z powodu zapalenia płuc jego żona Margaretha.

Paul Heyse nie czuł się zobowiązany do przestrzegania jakiś estetycznych dogmatów ani podczas działalności jako redaktor, ani jako wydawca »Deutscher Novellenschatz« (razem z Hermannem Kurzem, 24 tomy, 1871-76). Mimo, że po śmierci króla Bawarii rozluźniły się jego kontakty z dworem odrzucił zaproszenie wielkiego księcia Saksonii-Weimar-Eisenach Karola Aleksandra (1818-1901) do osiedlenia się w Weimarze. Gdy Geibel popadł w konflikt z królem Ludwikiem II i opuścił Monachium, Heyse zrezygnował w proteście z rocznych poborów, aby zademonstrować swoją niezależność. Po zawarciu drugiego małżeństwa zbudował własny dom, który stał się miejscem spotkań elit kulturalnych Monachium. Drugi dom zbudował w Gardone Riviera (Lombardia), gdzie od 1899 r. spędzał regularnie zimę.

Kiedy klerykalne wpływy bawarskiego regenta spowodowały w 1887 r., że Ludwig Anzengruber nie otrzymał »Bawarskiego Orderu Maksymiliana za Wiedzę i Sztukę« (niem. Der Bayerische Maximiliansorden für Wissenschaft und Kunst), Heyse wystąpił z kapituły orderu. W 1891 r. opuścił jury nagrody Schillera, po tym jak Wilhelm II zabronił nadania nagrody Ludwigowi Fulda. Kiedy pruska cenzura w 1901 r. sprzeciwiła się wystawieniu dramatu religijnego Paula Heysa »Maria von Magdala« (1899), młodzi pisarze stanęli po jego stronie. Po ustaniu krytyki naturalistów po 1900 r. na nowo spojrzano na jego dokonania. W 80 rocznicę urodzin otrzymał bawarski tytuł szlachecki i honorowe obywatelstwo miasta Monachium. W 1910 r. jako pierwszy niemiecki pisarz otrzymał Literacką Nagrodę Nobla za »artyzm i idealizm, które demonstrował na przestrzeni całej swojej długiej i płodnej twórczej drogi jako poeta liryczny, dramaturg, powieściopisarz i autor znanych na całym świecie nowel«.

Paul Heyse zmarł 2 kwietnia 1914 w Monachium i został pochowany na tamtejszym cmentarzu »Waldfriedhof«.

Heyse oprócz wierszy napisał 177 noweli, 8 powieści i 68 dramatów oraz tłumaczył literaturę hiszpańską i włoską. Uważany był przez liberalne mieszczaństwo jako reprezentant nowoczesnych religijno-światopoglądowych myśli, nowoczesnej psychologii, erotyki i krytyki społecznej. Bronił się przed atakami, w których zarzucano mu naruszenie moralności (»Moralische Novellen«, 8. Sammlung der Novellen, 1869). Bardzo dotknęła go zmasowana krytyka młodej generacji naturalistów, którzy wybrali go jako główny cel przestarzałych »idealistyczno-estetycznych« zasad sztuki. Próba obrony w »Mut meiner Antipathie« nie odniosła oczekiwanego efektu, podobnie jak starania treściowego zbliżenia do naturalizmu. Polemika z młodą generacją pisarzy ograniczała jego literackie oddziaływanie.

Grobowiec Paula i Anny Heyse na monachijskim cmentarzu Waldfriedhof. Źródło: Wikimedia Commons

Dzieła (wybór)

• Novellen. 1855.
• Die Sabinerinnen. 1859 (tragedia,pol. Sabinki).
• Italienisches Liederbuch. 1860 (tłum. z jęz. wł.).
• Meraner Novellen. 1864.
• Hans Lange 1864 (komedia).
• Hadrian. 1865 (tragedia).
• Auferstanden. 1866 (nowela).
• Kinder der Welt. 1873 (powieść, pol. Dzieci tego świata).
• Drama Maria von Magdala. 1899 (dramat).
• Jugenderinnerungen und Bekenntnisse. 1900 (autobiografia).

Literatura

• Christoph Grube: Warum werden Autoren vergessen? : Mechanismen literarischer Kanonisierung am Beispiel von Paul Heyse und Wilhelm Raabe, 2014.
• Fritz Martini: „Heyse, Paul”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 9, Duncker & Humblot, Berlin 1972, ISBN 3-428-00190-7, s. 100-102, online.

Linki

• Pisma Paula Heyse w Deutsche Digitale Bibliothek.