Paul Éluard

Paul Éluard, właściwie Eugène-Émile-Paul Grindel (ur. 14 grudnia 1895 w Saint-Denis koło Paryża; zm. 18 listopada 1952 w Charenton-le-Pont koło Paryża) – francuski poeta, który przyłączył się do dadaizmu i obok André Bretona został jednym z filarów surrealizmu. Związany był z francuską partią komunistyczną. Uważa się go za poetę ruchu oporu, a po wojnie jego działania na rzecz pokoju nigdy nie osłabły. Inspirację jego liryki miłosnej stanowiła jego żona Gala, która stała się jego muzą.

Paul Eluard
Paul Éluard.
Źródło: Wikimedia Commons

Biografia


Paul Éluard był jedynym synem księgowego i późniejszego właściciela agencji nieruchomości Clémenta Grindela i krawcowej Jeanne-Marie Grindel z domu Cousin. Wyrastał w zamożnej rodzinie mieszczańskiej. W 1908 roku rodzina zamieszkała w Paryżu, gdzie kontynuował naukę w wyższej szkoły podstawowej (l'école supérieure Colbert). Z powodu gruźlicy musiał przerwać naukę w 1912 roku. Na leczenie udał się z matką do szwajcarskiej miejscowości Glion, a później przebywał do lutego 1914 roku w sanatorium Davos Clavadel. Tam poznał młodą Rosjankę, Jelenę Diakonową, zwaną Galą, która również przyjechała tam leczyć gruźlicę. Gala, która zaimponowała mu swoją silną osobowością, żywiołowością, kulturą, stała się źródłem jego poezji miłosnej. Młodzi zakochali się w sobie i razem czytali poezje Gérarda de Nervala, Lautréamonta, Guillaume'a Apollinaire'a i Charles'a Baudelaire'a.

Po wybuchu I wojny światowej powołano go do wojska jako sanitariusza, ale z powodu ostrego zapalenia oskrzeli został oddalony od walk. To traumatyczne przeżycie doprowadziło do powstania zbioru wierszy „Poèmes pour la Paix” (Wiersze dla pokoju, opublikowane w 1918). Przez cały ten czas Gala i Paul prowadzili miłosną korespondencję. Miłość Gali skłoniła ją do opuszczenia Moskwy i wyjazdu do Paryża, gdzie zawarli związek małżeński 14 grudnia 1916 roku. 11 maja 1918 roku urodziła się ich córka Cécile.

Zakończenie wojny skłoniło Éluarda do głębokiej refleksji nad absurdalnością świata, którą przełożył na sztukę, przyłączając się do ruchu Dada. Zakładając 1 lutego 1920 roku czasopismo „Proverbe”, Paul Éluard zademonstrował swoją obsesję na punkcie zagadnień związanych z językiem. Jako jedyny z grupy stwierdził, że język może być „celem”, podczas gdy jego towarzysze postrzegali go przede wszystkim jako „środek zniszczenia”. W 1922 roku obiecał André Bretonowi, przyszłemu założycielowi ruchu surrealistycznego, „zniszczyć literaturę” i nic więcej nie stworzyć. W zbiorze „Mourir de ne pas mourir” (Umierać, aby nie umrzeć) opublikowanym w 1924 roku napisał w nagłówku: „Aby wszystko uprościć, dedykuję moją ostatnią książkę André Bretonowi”.

Repetitiom Max Ernst i Paul Eluard
Powtórzenia (Repétitions), 1922.
Źródło: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku

Od 3 maja do 3 czerwca 1921 roku odbyła się w Paryżu Międzynarodowa Wystawa Dada, gdzie zaprezentowano pierwszy raz kolaże Maxa Ernsta. Po pobycie w Imst Paul i Gala udali się przez Monachium do Kolonii, gdzie od 4 do 10 listopada byli gośćmi Maxa Ernsta i jego żony. Odtąd rozpoczęła się długotrwała współpraca poety i malarza. Wspólnie wybrali kolaże do ilustracji wydanego w 1922 roku zbioru poezji „Répétitions” (Powtórzenie), a 25 czerwca ukazała się kolejna książka, będąca efektem ich współpracy, „Les ​​malheurs des immortels” (Nieszczęścia nieśmiertelnych). We wrześniu 1922 roku Ernst zamieszkał w mieszkaniu Gali i Paula w Saint-Brice-sous-Forêt. 25 września 1922 roku Gala i Paul Éluard uczestniczyli w pierwszym seansie hipnotycznym, z którego Breton zdał relację w szóstym numerze przeglądu „Littérature”. Seanse te trwały do początku 1923 roku, a część z nich odbywała się w Saint-Brice-sous-Forêt. W tym czasie Paul nadal pracował w agencji ojca, który w 1923 roku kupił dla syna dom w Eaubonne, którego wnętrza udekorował Max Ernst. W 1924 roku rozpoczął się romans między Galą a Maxem Ernstem, co Paul Éluard zaakceptował i odtąd żyli w trójkącie.

24 marca Paul nagle zniknął i rozpoczął podróż dookoła świata. 12 maja posłał z Tahiti czuły list do Gali, w którym prosił, aby do niego dołączyła. Gdy Gala z Maxem dołączyli do niego w Azji, wrócił początkiem października 1924 roku do Paryża. Po powrocie uczestniczył w tworzeniu pamfletu surrealistów „Un cadavre” (Trup), który był reakcją na państwowy pogrzeb zarezerwowany dla Anatole'a France'a. Przez całe życie Éluard był związany z ruchem surrealistycznym. Mimo tego był najbardziej akceptowanym przez tradycyjną krytykę. Paul Éluard postępował zgodnie z surrealistyczną zasadą, którą streścił Comte de Lautréamont: „Poezja musi być tworzona przez wszystkich, nie przez jednego”. Z Benjaminem Péretem napisał „152 proverbes mis au goût du jour” (152 zaktualizowane przysłowia); z André Bretonem „L'Immaculée Conception” (Niepokalane Poczęcie); z René Charem, „Ralentir travaux” (Zwolnij prace).

W 1925 roku Éluard poparł rewoltę marokańską. W 1927 roku wstąpił do partii komunistycznej (wraz z Louisem Aragonem i André Bretonem), co uzasadnił w ulotce „Au grand jour” (W biały dzień).

W 1926 i 1929 roku ukazały się dwa z najważniejszych zbiorów wierszy poety: „Capitale de la douleur” (Stolica cierpienia) i „L'Amour la poésie” (Poezja miłosna).

Od marca 1928 do marca 1929 roku przebywał przez pewien czas z Galą w sanatorium w Arosa. Gala w tym czasie również podróżowała z różnymi kochankami po Europie, a także Paul miał liczne romanse w Arosa, o czym świadczą ich listy. W 1929 roku Gala i Paul spędzili ostatnią zimę razem w Szwajcarii. W lecie 1929 roku Gala i Paul Éluard wyjechali na wakacje do Cadaqués, dokąd zaprosił ich młody malarz Salvador Dalí. Wkrótce Gala i Salvador zakochali się w sobie i Paul Éluard z córką wrócił sam do Paryża. Gala jednak nadal pozostała muzą Éluarda, do której pisał listy miłosne, i z którą nadal się spotykał. W sierpniu 1929 roku Éluard przebywał w sanatorium w szwajcarskiej miejscowości Leysin.

W maju 1930 roku Éluard poznał w Paryżu aktorkę i fotomodelkę Marię Benz (1906–1946) zwaną Nusch, którą wprowadził do kręgu surrealistów. W tym czasie pozowała jako modelka znanym malarzom, takim jak: Man Ray, Picasso, Miró, Valentine Hugo, Dora Maar. W lecie 1930 roku przebywał z Nusch, René Charem, Galą i Salvadorem Dalim w Cadaqués. Po rozwodzie z Galą Paul Éluard ożenił się w 1934 roku z Marią (Nusch) Benz.

Pablo Picasso i Paul Éluard, 1936
Pablo Picasso i Paul Éluard, 1936.
Źródło: Musée d'art et d'histoire Paul Eluard w Saint-Denis.

W 1931 roku zaprotestował przeciwko zorganizowanej w Paryżu Wystawie Kolonialnej i podpisał ulotkę, w której pojawiło się zdanie: „Jeśli chcesz pokoju, przygotuj się na wojnę domową”. Początkiem 1933 roku wykluczono go z partii komunistycznej, rozpoczął podróże po całej Europie, propagując surrealizm i potępiając faszyzm oraz przyłączył się do kręgów pacyfistycznych. W marcu 1935 roku, wraz z André Bretonem, przebywał w Czechosłowacji i na Węgrzech, gdzie przyjęto ich serdecznie i uznano za największych współczesnych poetów francuskich. Pierwszy poemat polityczny „Novembre 36” (Listopad 36) opublikował 17 grudnia 1936 roku w dzienniku „L'Humanité”. W 1937 roku napisał poemat ku pamięci zbombardowania Guernica, „Victoire de Guernica” (Zwycięstwo nad Guernicą) i jednocześnie zbliżył się do Pablo Picasso. W ciągu tych dwóch strasznych dla Hiszpanii lat Éluard i Picasso prawie się nie rozstawali. W 1938 roku, z powodów politycznych oraz literackich (odrzuca w szczególności zasadę automatycznego pisania), Paul Eluard zerwał z André Bretonem i ruchem surrealistycznym.

We wrześniu 1939 roku został powołany do wojska, a po zawieszeniu broni (22 czerwca 1940) wraz z Nusch przeniósł się do Paryża. W tym okresie gościł w Paryżu hiszpańską republikańską parę artystów Conchę Mendéz i Manuela Altolaguirre, wygnanych po dojściu Franco do władzy. Jego pierwsze wiersze z okresu udziału w ruchu oporu opublikowano w podziemiu w 1941 roku. Wypominał w nich kolaborację, wywyższał tych, którzy mówią „nie”, ocalił od zapomnienia męczenników i rozstrzelanych: „Péri zginął za to, dzięki czemu my żyjemy”.

W styczniu 1942 roku zamieszkał u przyjaciół, Christiana i Yvonne Zervos, niedaleko Vézelay. Zabiegał też o ponowne przyjęcie do działającej w podziemiu partii komunistycznej. Jego wiersz „Liberté” (Wolność), opublikowany w pierwszym numerze pisma „Choix”, został zrzucony przez samoloty brytyjskie w tysiącach egzemplarzy nad Francją (do wiersza tego w 1944 roku muzykę skomponował Francis Poulenc). W 1943 roku, wspólnie z Pierre'em Seghersem i Jeanem Lescure'em, zebrał teksty licznych poetów z ruchu oporu i opublikował w książce zatytułowanej „L'Honneur des poètes” (Honor poetów). Jest to pierwsza antologia Éluarda, w której pokazuje on swoje dążenie do otwartości i jedności. Za tę niestrudzoną działalność, po wyzwoleniu Francji, uznano go, obok Louis'a Aragona, za wielkiego poetę ruchu oporu.

W listopadzie 1943 roku schronił się z rodziną w szpitalu psychiatrycznym w miejscowości Saint-Alban-sur-Limagnole w Lozère, w którym znalazło schronienie wielu żydów i członków ruchu oporu. Od kwietniu 1946 roku prowadził z Nusch serię wykładów na rzecz pokoju w Czechosłowacji, Włoszech, Jugosławii i Grecji. 28 listopada 1946 roku dowiedział się podczas pobytu w Montana-Vermala o nagłej śmierci żona z powodu wylewu krwi do mózgu.

W kwietniu 1948 roku Paul Éluard i Picasso uczestniczyli w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W kwietniu następnego roku brał udział w Światowym Kongresie Obrońców Pokoju w Paryżu. W czerwcu spędził kilka dni z greckimi partyzantami okopanymi w górach Gramos, gdzie walczyli z greckimi wojskami rządowym. Następnie udał się do Budapesztu, aby wziąć udział w uroczystościach upamiętniających setną rocznicę śmierci poety Sándora Petőfiego. Tam poznał Pablo Nerudę. We wrześniu 1949 roku był na Kongresie Pokoju w Meksyku, gdzie spotkał Dominique (Odette) Lemort. W 1950 roku wraz z Dominique pojechał do Pragi na wystawę poświęconą Włodzimierzowi Majakowskiemu, następnie do Sofii jako delegat stowarzyszenia Francja-ZSRR oraz do Moskwy na uroczystości pierwszomajowe. Z Dominique ożenił się w 1951 roku. W tym samym roku Éluard opublikował zbiór „Le Phénix” (Feniks), w całości poświęcony ponownemu odkrywaniu radości.

W lutym 1952 roku był w Genewie na konferencji poświęconej poezji okolicznościowej. 25 lutego reprezentował w Moskwie „naród francuski” podczas obchodów 150 rocznicy urodzin Victora Hugo.

Paul Éluard zmarł w swoim mieszkaniu na zawał serca 18 listopada 1952 roku. Pogrzeb odbył się 22 listopada na Cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu. Rząd francuski odmówił zorganizowania pogrzebu państwowego.

Pisma


  • 1913 : Premiers Poèmes
  • 1916 : Le Devoir
  • 1917 : Le Devoir et l'Inquiétude
  • 1918 : Pour vivre ici
  • 1920 : Les Animaux et leurs hommes, les hommes et leurs animaux
  • 1923 : L'Amoureuse
  • 1924 : La Courbe de tes yeux
  • 1924 : Mourir de ne pas mourir
  • 1925 : Au défaut du silence
  • 1926 : La Dame de carreau
  • 1926 : Capitale de la douleur
  • 1926 : Les Dessous d'une vie ou la Pyramide humaine
  • 1929 : L'Amour la poésie
  • 1930 : L'Immaculée Conception
  • 1932 : Défense de savoir
  • 1932 : La Vie immédiate
  • 1936 : Les Yeux fertiles
  • 1938 : Cours naturel
  • 1938 : La Victoire de Guernica
  • 1939 : Donner à voir
  • 1942 : Poésie et Vérité 1942
  • 1942 : Liberté
  • 1943 : Courage
  • 1943 : Les Sept poèmes d'amour en guerre
  • 1944 : Au rendez-vous allemand
  • 1946 : Poésie ininterrompue
  • 1946 : Le Dur désir de durer
  • 1947 : Notre vie
  • 1947 : La Courbe de tes yeux
  • 1948 : Poèmes politiques
  • 1951 : Le Phénix

Wydania polskie

  • Uwagi o poezji (tyt. oryg. Notes sur la poésie; z André Bretonen); przekł. Alfreda Wiznera. Chełm Lubelski 1939.
  • Pablowi Picasso; przełożył Stefan Flukowski. Warszawa : Zarząd Główny Związku Polskich Artystów Plastyków 1948.
  • Do widzenia ZSRR! Katowice : Wydawnictwo Zarządu Okręgu Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej 1950.
  • Wybór wierszy; red. Adam Ważyk; Warszawa : "Czytelnik" 1950.
  • Ogrody moich oczu; wybrał i wstępem poprz. Andrzej Gronczewski. Warszawa : Spółdzielnia Wydawnicza Anagram 1996.

Literatura


  • Józef Waczków: Paul Éluard, Warszawa : "Czytelnik" 1983.

Linki