Nicolai Hartmann

Nicolai Hartmann (Nikolajs Hartmanis; ur. 20 lutego 1882 w Rydze, zm. 9 października 1950 w Getyndze) - niemiecki filozof, przedstawiciel krytycznego realizmu i krytycznej ontologii oraz historyk filozofii. (wyznania luterańskiego)

Nicolai Hartmann
Nicolai Hartmann.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Carl August (1849-90), inżynier, pochodził z rodziny kupieckiej z Rygi; matka Helene (1854-1939), założycielka i kierowniczka ewangelickiej niemieckojęzycznej szkoły prywatnej dla dziewcząt, córka pastora Haukmanna; - ożenił się pierwszy raz w Sankt Petersburgu w 1911 r. z Assy Stephanitz (ur. 1888), z którą rozwiódł się w 1926 r., drugi raz ożenił się w Kolonii w 1929 r. z Fridą Rosenfeld (ur. 1902); z pierwszego małżeństwa miał córkę, a z drugiego małżeństwa miał syna i córkę.

Życiorys

Nicolai Hartmann uczęszczał od 1897 r. do niemieckojęzycznego gimnazjum w Sankt Petersburgu. W latach 1902-1903 studiował medycynę na uniwersytecie w Dorpat (obecnie Tartu), a w latach 1903-1905 filologię klasyczną i filozofię w Petersburgu. Te studia kontynuował od 1905 r. w Marburgu, gdzie jego nauczycielami byli m.in. Hermann Cohen (1842-1918) i Paul Natorp (1854-1924). W 1907 r. otrzymał tytuł doktora filozofii po obronie pracy "Das Seinsproblem in der griechischen Philosophie vor Plato". Po dwóch latach habilitował się z filozofii.

Od 1914 do 1918 r. brał udział w I wojnie światowej jako tłumacz, cenzor korespondencji i oficer informacyjny. Po wojnie otrzymał w 1919 r. posadę Privatdozenta na uniwersytecie w Marburgu. W tym czasie poznał Martina Heideggera (1889-1976). W 1920 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1922 r. objął katedrę filozofii na uniwersytecie w Marburgu jako następca Natorpa. W 1925 r. został powołany na uniwersytet do Kolonii, gdzie przez pewien czas uczył razem z Maxem Schelerem (1874-1928). Od 1931 r. kierował katedrą filozofii na uniwersytecie w Berlinie, a od 1945 r. aż do śmierci uczył w Getyndze.

Poglądy

W swoich wczesnych pracach Nicolai Hartmann stał w dużej mierze na gruncie neokantyzmu i reprezentowanego przez niego idealizmu. Już opublikowane w 1912 pismo "Grundfragen der Philosophie der Biologie", w którym Hartmann pozytywnie był ustosunkowany do darwinizmu, pokazuje skłonności do przyrodniczego materializmu i ateizmu w oparciu o Ludwiga Feuerbacha (1804-1872). Pod wpływem fenomenologii Edmunda Husserla (1859-1938) zwrócił się przeciw marburskiemu neokantyzmowi. Jego odejście od transcendentalnego idealizmu dokonało się najpierw w teorii poznania (epistemologii). W 1921 r. ukazało się jego pismo "Grundzüge einer Metaphysik der Erkenntnis" (pol. Zarys metafizyki poznania), którego tytuł już wyrażał nowy filozoficzny kierunek spojrzenia, ku któremu prawie w tym samym czasie zwrócili się różni myśliciele, których najznamienitszym przedstawicielem oprócz Alfreda Northa Whiteheada (1861-1947) był przypuszczalnie Hartmann. Punktem wyjścia poszukiwania stał się znowu zinterpretowany bez uprzedzeń świat w obfitości jego warunków. Wprawdzie okazuje się, że istnieją granice poznania. Człowiek może nigdy nie zrozumieć zupełnie charakter rzeczywistości, której on i jego możliwość poznania są same ledwie częścią. W najlepszym przypadku może przesunąć granice i poszerzyć swoje horyzonty poznania.

Teoretyczno-naukowy nominalizm jest dla niego obcy. Poznanie jest pojmowaniem tego co istnieje i jego zasad przez człowieka jako to co istnieje wśród innych rzeczy. Kategorie istnienia i poznania obowiązują jako częściowo identyczne. W zbieżnościach i rozbieżnościach hipotezy i doświadczenia dociera więc badanie istniejącego, aż do jego krańców. Powstają metafizyczne pytania, to znaczy takie, które odrzucają racjonalną odpowiedź. Z tej pozycji poznania rozwija Nicolai Hartmann swoją ontologię, która długi czas zaniedbanemu polu tradycyjnej filozoficznej podstawowej dyscyplinie stworzyła nowy grunt. Wynik jego prac ukazał się w 4 pismach między 1935 a 1950 rokiem. Doktryna "Aufbau der realen Welt" pozostaje w przeciwieństwie do wszystkich idealistycznych, realistycznych, a także dualistycznych ostatecznych uzasadnień rzeczywistości. Chce ona uwzględnić w ścisłym powiązaniu z poszczególnymi naukami wszystkie dane aspekty rzeczywistości. W miejsce dedukcji i rzekomej ogólnej wiedzy występuje indukcyjna świadoma analiza kategorii. Realny byt dzieli się na 4 warstwy bytu, każda warstwa posiada własne zasady kształtowania. Wyróżnia warstwę nieorganiczną, organiczną, psychiczną i umysłową. Świat nie jest wytłumaczalny przez sprowadzenie do jednej z nich (mechanizm materialny, siły witalne, dusza, umysł), ani przez genetyczne wyprowadzenie z jednej z nich. W każdej warstwie obowiązują kategorie podstawowe i specyficzne. Kategorie fundamentalne składają się z przeciwstawnych par. Są one elementarne i nie sprowadzalne do innych. Nicolai Hartmann podkreślił, że jego kategorie - inaczej niż u Arystotelesa i Kanta - nie są ustalone według jednakowej zasady. Mają jednak zasadniczą właściwość, że z każdej pary można stopniowo wyprowadzić inną parę kategorii. W wyniku tego kategorie tworzą jednolity związek. Zawartość kategorii jest różna w poszczególnych warstwach. Tak więc determinacja jest na przykład na płaszczyźnie nieorganicznej jako fizyczna przyczynowość, na płaszczyźnie życia jako impuls, w warstwie psychicznej jako motyw i w umysłowej jako podstawa interpretacji.

Teoria kategorii Hartmanna wywarła wpływ na rzeszę naukowców. Jego analizy kategorii są aktualne, jeśli jest postulowana przykładowo w neurologii redukcja procesu psychicznego do procesów nerwowych (redukcjonizm) i ostatecznie do kategorii fizyki. Takie próby pewnej "naturalizacji psychiki" prowokują do tego, żeby samodzielność fenomenu świadomości wobec neuropsychologii i bezmyślnego przekroczenia granicy (błąd kategorii) rozpoznawać w sensie myśli Hartmanna.

Dzieła (wybór)

  • Platos Logik des Seins, 1909
  • Grundzüge einer Metaphysik der Erkenntnis, 1921 (pol. Zarys metafizyki poznania, 2007).
  • Ethik, 1926.
  • Das Problem des geistigen Seins, 1933.
  • Zur Grundlegung der Ontologie, 1935 (pol. O podstawach ontologii, 1994).
  • Der Aufbau der realen Welt, 1940.
  • Ästhetik, 1953.

Literatura

  • Werner Schneider: Hartmann, Paul Nicolai. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 8, Duncker & Humblot, Berlin 1969, ISBN 3-428-00189-3, s. 2-4.

Linki