Moses Mendelssohn

Moses Mendelssohn (ur. 6 września 1729 roku w Dessau, zm. 4 stycznia 1786 roku w Berlinie) - niemiecki filozof żydowskiego pochodzenia. (wyznania mojżeszowego)

Moses Mendelson P7160073
Moses Mendelssohn. (Autor: Anton Graff, 1771).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Mendel Heymann (1683–1766), nauczyciel, pisarz Rhory i pomocnik w synagodze w Dessau; matka Rahel Sara (zmarła w 1756 roku), córka Saula Wahla (zmarł w 1717 roku), gorzelnika w Dessau i Sisy Menachem (zmarła w 1730 roku) z Kalisza; - Moses Mendelssohn ożenił się w Hamburgu w 1762 roku z Fromet (1737–1812), córką Abrahama Gugenheim (zmarł w 1766 roku), kupca w Hamburgu i Mirjam Glückel Cleve (zmarła w 1738 roku); miał 10 dzieci między innymi Dorothe Friederike Schlegel, Josepha Mendelssohna, Abrahama Mendelssohna-Bartholdy.

Życiorys

Moses Mendelssohn otrzymał od ojca już w wieku czterech lat pierwsze lekcje z Biblii i Talmudu w wyniku czego nauczył się języka hebrajskiego i aramejskiego.. Jego pierwszym nauczycielem był rabin David Hirschel Fraenkel. Gdy Fraenkel został głównym rabinem w Berlinie Mendelssohn podążył z nim i dopiero tam nauczył się języka niemieckiego, co w ortodoksyjnych kręgach żydowskich uważane było za wykroczenie i mogło doprowadzić do jego wypędzenia z miasta. Ale chęć i miłość jego do nauki zostały nie odkryte.
Od 1750 roku zarabiał na utrzymanie pracując jako nauczyciel domowy u fabrykanta Isaaka Bernharda. W 1754 roku został księgowym w firmie Bernharda, po jego śmierci, w 1768 roku jej udziałowcem.

Swoim zainteresowaniom filozoficznym mógł się poświęcić tylko w wolny czas. W 1763 roku wniósł prośbę do króla pruskiego Friedricha II von Hohenzollerna o ustanowienie praw dla Żydów, a przynajmniej o powstrzymanie państwowego bezprawia, gdyż wg istniejącego wówczas prawa mogli być wypędzeni z miasta a ich majątek mógł ulec konfiskacie. Mimo, że był już znanym pisarzem i cieszył się dużym poważaniem, pismo jego zostało rozpatrzone dopiero dzięki pośrednictwu Marquisa d'Argens (Jean-Baptiste de Boyer).
Dla kariery pisarskiej i filozoficznej duże znaczenie miało spotkanie w 1749 roku i późniejsza przyjaźń z lekarzem Aaronem Salomonem Gumpertzem , który nauczył go nie tylko języka francuskiego i angielskiego, ale także zainteresował go filozofią i wprowadził w wykształcone środowisko berlińskie. Poznał wówczas Johanna Georga Sulzera, Pierre'a Le Guay de Prémontvala, Pierre'a Louisa Moreau de Maupertuisa, Gottholda Ephraima Lessinga, z ktorym się zaprzyjaźnił. Przyjaźń tę zachował nawet po śmierci Lessinga gdy Friedrich Heinrich Jacobi w tak zwanym sporze panteistycznym zarzucił Lessingowi ateizm i spinozyzm, Mendelssohn bronił zmarłego przyjaciela. Lessing poznał go z Christophem Friedrichem Nicolai, który przyjął go jako współpracownika do wydawanego przez siebie czasopisma Briefe, die Neueste Litteratur betreffend (pol. "Listy dotyczące najnowszej literatury"). Dzięki temu stał się jednym z najbardziej wpływowych krytyków nowo powstającej niemieckiej literatury. Razem z Lessingiem i Nicolai należał do klubu Montagsclub.

Znaczenie

Jego ulubionymi autorami w młodości byli Christian Wolff , Alexander Gottlieb Baumgarten i Gottfried Wilhelm Leibniz Pod wpływem lektury pism Johna Locke i Anthony'ego Ashley-Coopera (lord Shaftesbury) odsunął się od metafizyki Leibnitza i Wolffa i rozpoczął własną drogę filozoficzną. Jego pierwsze dzieło Philosophische Gespräche ( 1755) (pol. "Rozmowy filozoficzne") zostało wydane anonimowo przez Lessinga i spotkało się z dużym uznaniem. W dziele tym sprowadził teorię o harmonii przedustawnej do podstawowej myśli Barucha Spinozy. Wprawdzie nie było to oryginalne, ale fascynowało dopieszczenie stylistyczne pisma. W tym samym roku opublikował następne dzieło Briefe über die Empfindungen (pol. "Listy o uczuciach").
W 1764 roku otrzymał od Pruskiej Akademii Nauk (niem. Preußische Akademie der Wissenschaften) pierwszą nagrodę za Abhandlung über die Evidenz in den metaphysischen Wissenschaften. Drugą nagrodę otrzymał Immanuel Kant. Dziełem Phädon oder über die Unsterblichkeit der Seele in drey Gesprächen (1767) umocnił swoje poważanie w środowisku uczonych. Jerusalem oder über religiöse Macht und Judentum (1783) i Morgenstunden oder Vorlesungen über das Daseyn Gottes (1785) były jego ostatnimi wielkimi dokonaniami literackimi i filozoficznymi.

Historia filozofii zalicza Mendelssohna do czołowych myślicieli popularno-filozoficznego ruchu w 18 stuleciu, którzy w imieniu oświecenia -jak później pisze Kant - propagowali uwolnienie ludzi z przez samych siebie zawinionej niedojrzałości, przez odważne zastosowanie własnej siły intelektu. Według ich przekonania człowiek nie powinien poddawać się przymusom niesprawdzonych dogmatów lub uznanym przez tradycję autorytetom, lecz sam jako rozumna istota decydować i korzystając z własnej wiedzy, określać swoje dzialanie i za nie odpowiadać. Tym oświeceniowym poglądom podporządkowana jest estetyka i krytyk kultury u Mendelssohna.
Człowiek jest dla Mendelssohna nie tylko istotą rozumną ale równocześnie zmysłową. Chce sam siebie zrozumieć, więc nie może zadowolić się wiedzą o bogactwie rozsądku. Musi zapoznać się z „nierozsądnymi” zmysłowymi cechami. Do tego przyczynia się jego estetyka: „ W regułach piękna leżą głębokie tajemnice naszej skrytej duszy. Każda reguła piękna jest jednocześnie pewnym odkryciem w teorii duszy” (główna zasada sztuki i nauki).
To znaczy: kto zapozna się z istotą piękna, uzyska wgląd w istotę zmysłowości. Zmysłowość jest wrażliwością a człowiek jest wrażliwy na piękno. W odczuciu piękna otwiera się dusza sama z siebie. Udaje się to jednakże tylko gdy piękno nie znajduje się w służbie obcego interesu. Moses Mendelssohn zdecydowanie zwraca się przeciw Johannowi Christophowi Gottschedowi, który sztukę traktował jako środek pouczający lub wychowujący. Dla Mendelssohna sztuka i piękno nie mają zadania pouczającego. Powinny one szerzyć przyjemność, nie w sensie krótkotrwałego rozweselania, lecz przyjemność jako chęć duszy odkrywaniu samej siebie, jako satysfakcja przy postrzeganiu oddziaływania zmysłowej siły. Dlatego przyjemność piękna jest wolna od materializmu i pożądania.
Tak określone piękno i przyjemność ma dla Mendelssohna nie tylko psychologiczne lecz także antropologiczne konsekwencje pod dwoma aspektami. Po pierwsze piękno jest wskaźnikiem ludzkiej skończoności: czysta istota rozumna i wolna - jak Bóg nie ma uczucia. Po drugie w pięknie jest wskaźnik ludzkiej wolności, ponieważ człowiek w pięknie rozpoznaje swoje połączenie ze zmysłowością i przez to swoje ograniczenie wobec Boga. W pięknie doświadcza także wolności wobec samego siebie. Tą myślą przełamał panującą od średniowiecza koncepcję estetyki, która łączyła prawdę, dobro i piękno w jedność z Bogiem. Mendelssohn uwolnił pojęcie piękna z tej triady. Boskie jest poznanie prawdy absolutnej a ludzkie jest odczucie piękna.
Moses Mendelssohn troszczył się również o poprawienie pozycji w społeczeństwie mniejszości żydowskiej między innymi poprzez publikacje odpowiednich dzieł np. Jerusalem oder über religiöse Macht und Judenthum (pol. "Jeruzalem lub o religijnej władzy i judaizmie", 1783). Jako warunek wstępny do równości obywatelskiej Żydów widział w tym, aby wszyscy Żydzi w Niemczech nauczyli się języka niemieckiego, gdyż do tej pory posługiwali się w większości językiem hebrajskim. Z pomocą czterech żydowskich uczonych wydał tłumaczenie pięciu ksiąg Mojżesza (Pięcioksiąg), zresztą z hebrajskimi literami, aby ułatwić naukę języka niemieckiego. Przekład ten był wielkim sukcesem i następne pokolenie Żydów po śmierci Mendelssohna opanowało już język niemiecki.

Walczył z brakiem tolerancji, wolności i o równe prawa dla Żydów. Jednak byłoby to niemożliwe bez zmiany poglądów zarówno chrześcijan i społeczności żydowskiej. Dużą jego zasługą jest zmiana tych poglądów w obu społecznościach
Gotthold Ephraim Lessing postawił Mendelssohnowi trwały pomnik w swoim dramacie Natan mędrzec (niem. Nathan der Weise) w osobie Natana.

Dzieła (wybór)

  • Briefe über die Empfindungen, 1755.
  • Philosophische Schriften , 1761.
  • Gedanken von dem Wesen der Ode, 1764.
  • Jerusalem oder über religiöse Macht und Judenthum, 1783.
  • Morgenstunden oder Vorlesungen über das Dasein Gottes, 1785.

Literatura

Linki