Friedrich Max Müller
Friedrich Max Müller (także Max Müller i Max Mueller; ur. 6 grudnia 1823 w Dessau; zm. 28 października 1900 w Oksfordzie) – niemiecki językoznawca, orientalista, indolog i religioznawca. Pod jego kierownictwem ukazała się pięćdziesięciotomowa seria angielskich tłumaczeń azjatyckich pism religijnych pt. Sacred Books of the East. (wyznanie ewangelickie)
 |
| Portret Müllera z 1894/95 autorstwa George Frederic Wattsa. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec: Johann Ludwig Wilhelm Müller (1794–1827), poeta;
- Matka: Adelheida z domu Basedow (1800-83);
- Dziadek: Johann Bernhard Basedow (1724-90), pedagog;
- Żona: od 1859 Georgina z domu Grenfell (1831–1916, s. W);
- Dzieci: 3 córki i syn William, brytyjski dyplomata.
Życiorys
W latach 1836–41 Friedrich Max Müller uczęszczał do Nikolaischule w Lipsku, ale maturę zdał w Zerbst, aby otrzymać stypendium od rządu Saksonii–Anhalt. Od 1841 roku studiował na uniwersytecie w Lipsku filologię klasyczną, filozofię i języki orientalne m.in. sanskryt u Hermanna Brockhausa. Dzięki dysertacji o trzeciej księdze etyki Spinozy uzyskał w 1843 roku tytuł doktora filozofii. W 1844 roku kontynuował studia na uniwersytecie w Berlinie, gdzie słuchał wykładów z filozofii Friedricha von Schellinga, z języka perskiego Friedricha Rückerta i językoznawstwa porównawczego Franza Boppa. W marcu 1845 roku przeniósł się do Paryża, gdzie jako uczeń Eugène'a Burnoufa przepisywał i kolacjonował rękopisy napisane w sanskrycie. Burnouf nakłonił go do wydania Rygwedy z komentarzem indyjskiego filozofa Sāyaṇa. W czerwcu 1846 roku pojechał do Londynu, gdzie studiował rękopis Wedy w zbiorach Kompanii Wschodnioindyjskiej. Dzięki wsparciu pruskiego dyplomaty Karla von Bunsena opublikował Rygwedy w latach 1849–74 w 6 tomach. W maju 1848 roku zamieszkał w Oksfordzie. Od 1850 roku prowadził tam wykłady o nowożytnej literaturze i językach europejskich. W 1854 roku otrzymał tytuł profesora, a w 1858 został członkiem (fellow) All Souls College. W 1868 roku został profesorem filologii porównawczej („Comparative Philology“), a w 1876 roku przeszedł na emeryturę. W semestrze letnim 1872 był profesorem gościnnym w Strasburgu.
 |
| Müller ok. 1898. Źródło: Wikimedia Commons |
Jak nikt inny Müller spopularyzował porównawcze językoznawstwo i religioznawstwo. Wiele jego książek wyrosło z prowadzonych wykładów, wśród nich Lectures on the Science of Language (1861/63), Chips from a German Workshop (1867-75), On the Origin and Growth of Religion (Hibbert Lectures, 1878). W czasie wykładów w ramach Gifford Lectures na uniwersytecie w Glasgow rozróżnił Natural Religion (1889), Physical Religion (1891), Anthropological Religion (1892) i Theosophy or Psychological Religion (1893). Jako źródło religii uznał „postrzeganie nieskończoności” przez ludzi. Jego interpretacje religii wedyjskiej i mitologiczne porównania opierały się nierzadko na fałszywej etymologii i były wcześnie krytykowane. Do dzisiaj stosowane jest wprowadzone przez Müllera w 1860 roku pojęcie „henoteizm”, oznaczające formę przejściową religii pomiędzy politeizmem a monoteizmem. Jego chrześcijański punkt widzenia zbliżył się do stanowiska Brahmo Samaja o monoteistycznej religii uniwersalnej i monizmie Wedanty (Three Lectures on the Vedanta Philosophy, 1894; Ramakxishna, 1898). Jego History of Ancient Sanskrit Literature (1859) poświęcona jest przede wszystkim wedyjskim i po wedyjskim tekstom. Prowadzone wykłady w Cambridge dla przyszłych pracowników Indian Civil Service opublikował w 1882 roku pt. India, what it can teach us. Przestrzegał w nich przed pochopnymi osądami i przedstawiał wysoki poziom kultury indyjskiej, rozwijał także teorię o „renesansie literatury sanskryckiej” po okresie zastoju między 100 rokiem p.n.e a 300 rokiem n.e.. Jako podstawę religioznawstwa porównawczego i w celu dokładnego zrozumienia religii wschodnich zainicjował epokowy zbiór tłumaczeń Sacred Books of the East (50 tomów, 1879 ff.). W serii tej ukazały się jego tłumaczenia hymnów wedyjskich (tom 32), upaniszad (tom 1 i 15), Dhammapada (tom 10), Yajñaparibhāṣātras z Āpastamba (w tomie 30), Mahāyānasūtras (w tomie 49). W Anecdota Oxoniensia (I-V, 1881–85) wydał razem z japońskim sanskrytologiem Nanjo Bunyu teksty sanskryckie buddyzmu mahajany, przy czym wykorzystali rękopisy z Japonii, Chin i Nepalu. Ostatnie duże dzieło Müller The Six Systems of Indian Philosophy (1899) promowało wiedzę o filozofii hinduskiej.
Müller, który nigdy nie był w Indiach, dużo dokonał dla zrozumienia kultury indyjskiej na Zachodzie, przyczynił się do tego, że uznana została własna wartość religii wschodnich. Troszczył się także o zbliżenie między Niemcami i Anglikami. W tym celu wydał The German Classics … (1858) i przetłumaczył na język angielski Krytykę czystego rozumu Kanta (Critique of Pure Reason, 1881).
Friedrich Max Müller, jako młody językoznawca wprowadził w połowie XIX wieku sanskryckie słowo „aryjski” jako określenie indoeuropejskiej grupy językowej, jednak przez książkę Essai sur l’inégalité des races humaines Arthura de Gobineau słowo to stało się synonimem nordyckiej „rasy panów”.[1]
Dzieła (wybór)
- A History of Ancient Sanskrit Literature So Far As It Illustrates the Primitive Religion of the Brahmans, 1859.
- Lectures on the Science of Language, 2 tomy, 1864.
- Chips from a German Workshop, 5 tomów, 1867-75.
- Introduction to the Science of Religion, 1873.
- Lectures on the Origin and Growth of Religion as Illustrated by the Religions of India, 1878.
- India, What can it Teach Us?, 1883.
- Biographical Essays, 1884.
- The German Classics from the Fourth to the Nineteenth Century, 2 tomy, 1886.
- The Science of Thought, 2 tomy, 1887.
- Studies in Buddhism, 1888.
- Six Systems of Hindu Philosophy, 1899.
- My Autobiography: A Fragment, 1901.
- The Life and Letters of the Right Honourable Friedrich Max Müller, 2 tomy, 1902.
Literatura
- Jäger, Hans-Wolf, "Müller, Max" w: Neue Deutsche Biographie 18 (1997), s. 322-323; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118737449.html#ndbcontent.