Max Liebermann von Sonnenberg

Max Hugo Liebermann von Sonnenberg (ur. 21 sierpnia 1848 w Weißwasser, Kreis Konitz (dzisiaj Bielska Struga w powiecie chojnickim); zm. 17 września 1911 w Zehlendorf (obecnie dzielnica Berlina)) – niemiecki oficer, poseł do Reichstagu, założyciel partii antysemickiej oraz publicysta antysemicki w Rzeszy Niemieckiej.

Max Liebermann von Sonnenberg ok. 1910. Źródło: Wikimedia Commons

Biografia

Max Liebermann von Sonnenberg pochodził z pruskiej rodziny oficerskiej, podobnie jak ojciec, kontynuował tradycję rodzinną i w 1866 wstąpił do pruskiej armii. Jako oberlejtnant uczestniczył w 1871/71 w wojnie niemiecko-francuskiej, podczas której został ciężko ranny, a następnie odznaczony Krzyżem Żelaznym (niem. Eisernes Kreuz). Swój obraz bohatera wojennego postanowił wykorzystać w karierze politycznej.

Sonnenberg przyłączył się do ruchu volkistowskim (niem. Völkische Bewegung) oraz brał udział w „Międzynarodowych Kongresach Antyżydowskich” („Internationale antijüdische Kongresse“). Wspólnie z agitatorami „Ruchu berlińskiego” (niem. „Berliner Bewegung“) Paulem i Bernhardem Försterem, jak również Ernstem Henrici zainicjował „Petycję antysemicką” (niem. „Antisemitenpetition“), która posądzała Żydów o ekonomiczną, społeczną i rasową infiltrację niemieckiego ciała politycznego. Cztery jej postulaty były zgodne z ogólną agitacją „Ruchu berlińskiego”:

1. Ograniczenie napływu wschodnich Żydów z Austro–Węgier i Rosji.
2. Wykluczenie Żydów ze wszystkich stanowisk urzędowych, w szczególności z urzędu sędziego.
3. Zakaz zatrudniania nauczycieli żydowskich w szkołach powszechnych i ścisłe ich ograniczenie zatrudniania w wszystkich pozostałych szkołach.
4. Wznowienie statystyk urzędowych o ludności żydowskiej.

Petycję podpisało około 250.000 obywateli, a Sonnenberg uzyskał popularność w całych Niemczech. W 1881 przekazał petycję w urzędzie kanclerza, ale kanclerz Rzeszy Otto von Bismarck ją zignorował.

W tym samym roku Max Liebermann von Sonnenberg założył razem z Bernhardem Försterem „Deutscher Volksverein” i antysemickie czasopismo „Deutsche Volkszeitung”, którego redaktorem naczelnym był od 1885 do 1887 roku.

W 1884 opuścił szeregi pruskiej armii, poświęcił się całkowicie pracy pisarskiej i publicystyce politycznej. W 1894 przejął od Theodora Fritscha miesięcznik „Antisemitische Correspondenz”, który przekształcił w gazetę partyjną „Deutsch-Soziale Blätter”. Na jej łamach uczynił Żydów odpowiedzialnymi za kryzys gospodarczy i sprzeczności socjalne industrializacji niemieckiej. Coraz większą rolę w publikacjach odgrywały teorie rasowe. Antysemityzm Sonnenberga zajmuje pośrednią pozycję między chrześcijańsko-społeczną wrogością do Żydów Adolfa Stoeckera i antykonserwatywnym skrzydłem ruchu skupionego wokół Otto Böckela i Oswalda Zimmermanna.

W 1889 Sonnenberg doprowadził do zjednoczenia różnych ugrupowań antysemickich, w wyniku czego powstała antysemicka partia „Deutschsoziale Antisemitische Partei” (Społeczna Partia Antysemicka Niemiec). Z jej ramienia został w 1890 deputowanym do niemieckiego Reichstagu, którego członkiem był do 1911 roku. W 1894 Sonnenberg i Otto Böckel połączyli swoje partie i założyli Deutschsoziale Reformpartei (Niemiecka Społeczna Partia Reform, DSRP). Jej program przewidywał zniesienie równouprawnienia Żydów żyjących w Niemczech, „rozwiązanie kwestii żydowskiej” i „eksterminację narodu żydowskiego”. Ponadto partia DSRP wzywała do reform społecznych na korzyść klasy średniej i rolnictwa. Po ostrej walce frakcji doszło w 1900 do ponownego podziału partii. Sonnenberg nie był w stanie przeforsować połączenia frakcji w Reichstagu i kierownictwa partii, co dałoby mu nieograniczoną kontrolę nad partią. Został ponownie przewodniczącym „Deutschsoziale Partei”. Pomijając polityczno-partyjne waśnie, opinia publiczna uznawała Sonnenberga za charyzmatycznego mówcę i czołowego przywódcę antysemityzmu.

Po słabych wynikach w wyborach z 1898 i 1903 doprowadził do ścisłej współpracy swojej partii z Deutschkonservative Partei (Konserwatywna Partia Niemiec) i z Bund der Landwirte (Związek Rolników). W 1903 założył grupę parlamentarną w Reichstagu Wirtschaftliche Vereinigung (Unia Gospodarcza) jako frakcję niemieckich socjalistów, chrześcijańskich socjalistów, Związku Rolników i Bawarskiego Związku Rolników. Stronnictwo opowiadało się za specjalnym ocleniem towarów angielskich, ochroną konkurencyjności firm niemieckich, aby uchronić je przed bankructwem, o co obwiniali „liberalizm manchesterski” w porozumieniu z Żydami jako rzekomymi sprawcami. Rolnictwo powinno być chronione przed załamaniem cen na zglobalizowanym rynku rolnym za pomocą wysokich ceł ochronnych.

Ogólnie rzecz biorąc antysemityzm Sonnenberga ustępował stopniowo propagowaniu niemieckiej polityki kolonialnej i mocarstwowej. Od 1905 wspierał budowanie floty, propagował wojnę przeciwko Anglii i przestrzegał przed parlamentaryzmem angielskim, który rozumiał jako „rozkład” patriotyzmu i siły militarnej Niemiec. W 1908 zaatakował w ramach „afery Daily Telegraph” angielskiego ministra kolonialnego Arthura Neville'a Chamberlaina i zarzucił mu podkopywanie monarchii niemieckiej. Wypowiedzi Sonnenberga przyczyniły się w istotnym stopniu do negatywnego postrzegania Niemiec przez angielską opinię publiczną.

Max Liebermann von Sonnenberg zmarł 17 września 1911 w Zehlendorf. Pochowano go na Cmentarzu Inwalidów (niem. Invalidenfriedhof) w Berlinie, ale grób jego nie zachował się.

Pisma

• Rheinreise. Ein Cyclus lyrischer Gedichte. 1878.
• Gedichte. 1879.
• Die Judenfrage und der Synagogenbrand in Neustettin. 1883.
• Die Judenfrage und der Synagogenbrand in Neustettin. Rede (nach dem Stenogramm), gehalten am 25. October 1883 in der großen Volksversammlung auf dem Berliner Bock. 1883.
• Die Schädigung des deutschen Nationalgeistes durch die jüdische Nation. Vortrag. 1892.
• Die Bauernwürger. Eine Geschichte mit 12 Bildern aus dem Leben. 1894.
• Aus der Glückszeit meines Lebens. Erinnerungen aus dem großen deutschen Kriege 1870/71. 1911.

Literatura

• Elke Kimmel: Liebermann von Sonnenberg, Max Hugo. W: Handbuch des Antisemitismus. Band 2: Personen, Teilband 2: L ― Z. De Gruyter Saur, Berlin 2009, ISBN 978-3-598-24072-0, s. 482.
• Thomas Weidemann: Politischer Antisemitismus im Deutschen Kaiserreich. Der Reichstagsabgeordnete Max Liebermann von Sonnenberg und der nordhessische Wahlkreis Fritzlar-Homberg-Ziegenhain. W: Hartwig Bambey (Hrsg.): Heimatvertriebene Nachbarn. Beiträge zur Geschichte der Juden im Kreis Ziegenhain. Verlag Stadtgeschichtlicher Arbeitskreis, Schwalmstadt-Treysa 1993, ISBN 3-924296-07-3, Band, 1, s. 113–184.

Linki

• Biografia Maxa Hugo von Liebermann von Sonnenberga w de.wikipedia.org (online).