Max Kretzer

Max Kretzer (ur. 7 czerwca 1854 w Poznaniu; zm. 15 lipca 1941 w Berlinie-Charlottenburgu) – niemiecki pisarz należący do nurtu naturalizmu. Historyk literatury Albert Soergel (1880–1958) widzi początek naturalizmu niemieckiego wraz z ukazaniem się jego pierwszej powieści Die beiden Genossen (Dwaj towarzysze) w 1880. Kretzera nazwano „powieściopisarzem proletariatu”.

Max Kretzer, 1897. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : N. N., dzierżawca hotelu i karczmarz.
• Matka : N. N.
• Ożenił się z Hedwig Lösch (1862– po 1941).
• Dzieci : syn i córka.

Życiorys

Do 13 roku życia Max Kretzer uczęszczał do szkoły realnej w Poznaniu. Kiedy rodzina zubożała i w 1867 przeniosła się do Berlina, musiał przerwać naukę szkolną. Został robotnikiem w fabryce lamp i utrzymywał się potem jako pomocnik przy malowaniu porcelany i reklam. W tym czasie poznał środowisko robotnicze, które później dokładnie opisał. Po pewnym wypadku rozpoczął dalszą naukę jako samouk. Czytał powieści m.in. Emila Zoli (1840–1902), Charles'a Dickens'a (1812–1870) i Gustava Freytaga (1816–1895) i zaczął pisać artykuły (humoreski) do czasopism. Od ukazania się w 1880 pierwszej jego powieści żył w Berlinie jako wolny pisarz i czasowo współpracował z socjaldemokratycznymi gazetami, m.in. Berliner Volkszeitung.

Max Kretzer w pierwszej powieści Die beiden Genossen (Dwaj towarzysze), która opisywała socjaldemokratyczny ruch robotniczy, wprowadził już pewne novum do niemieckiej beletrystyki. W kolejnych powieściach pojawiła się dotychczas ignorowana w literaturze rzeczywistość nowoczesnego społeczeństwa wielkomiejskiego: środowisko wielkomiejskiej prostytucji (Die Betrogenen (Oszukane), 1882), warunki życia proletariatu (Die Verkommenen (Upadli), 1883; Das Gesicht Christi (Twarz Chrystusa), 1896), salony berlińskiego „lepszego towarzystwa” (Drei Weiber (Trzy babsztyle), 1886). W najbardziej znanej powieści Meister Timpe (1888, Mistrz Timpe) przedstawił historię rodzinną i walkę małego rękodzielnika (postać mistrza tokarskiego Timpe) z kapitalistyczną konkurencją fabryk. Inne powieści uzupełniają krytyczny obraz niemieckiego cesarstwa, które uległo wpływom industrializacji np. Der Mann ohne Gewissen (1905, Człowiek bez sumienia), w której opisuje panujące stosunki i ich następstwa. W międzyczasie oddalił się od socjaldemokracji i podejmował zagadnienia „socjalizmu chrześcijańskiego”, czego ślady rozpoznać już można w Die Bergpredigt (1890, Kazanie na górze) i Das Gesicht Christi (1896, Twarz Chrystusa).

Stanowisko polityczne Maxa Kretzera jest raczej zbliżone do Friedricha Naumanna (1860–1919) i Adolfa Stoeckera (1835–1909) niż do Augusta Bebela (1840–1913). W jego pismach pojawiły się również cechy nacjonalistyczne i antysemickie (Fidus Deutschling, Germanias Bastard, 1921), po 1933 angażował się po stronie reżimu nazistowskiego.

Max Kretzer był czynny literacko jeszcze w latach 30-tych i w sumie opublikował 34 powieści, 26 tomów opowiadań, 7 sztuk teatralnych, 3 tomiki wierszy (1914, 1916, 1919), jak również autobiografię.

Znaczenie Maxa Kretzera leży w jego początkowej twórczości. Był pierwszym niemieckojęzycznym powieściopisarzem naturalistycznym i udokumentowany jest jego wpływ na młodego Gerharta Hauptmanna (1862–1946). Historyk literatury Albert Soergel (1880–1958) widzi początek naturalizmu niemieckiego wraz z ukazaniem się pierwszej powieści Maxa Kretzer w 1880.

Dzieła (wybór)

• Die beiden Genossen, Berlin 1880.
• Schwarzkittel oder die Geheimnisse des Lichthofes, Leipzig [u. a.] 1882.
• Im Sturmwind des Socialismus, Berlin 1884.
• Im Riesennest, Leipzig 1886.
• Im Sündenbabel, Leipzig 1886.
• Onkel Fifi, Berlin 1890.
• Gefärbtes Haar, Dresden [u. a.] 1891.
• Der Millionenbauer, 2 tomy (powieść), Leipzig 1891.
• Der Millionenbauer, (sztuka teatralna) Leipzig 1891.
• Das Gesicht Christi, Leipzig [u. a.] 1896.
• Der Mann ohne Gewissen, Berlin 1905.
• Leo Lasso, Jauer [u. a.] 1907.
• Gedichte, Dresden 1914.
• Der Rückfall des Doktor Horatius, Leipzig 1935.

Literatura

• Egon Müntefer: Max Kretzer und seine Bedeutung für den deutschen Roman der achtziger Jahre des XIX. Jahrhunderts. Univ. Diss., Münster 1923.
• Wolfgang Emmerich: Kretzer, Max w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 13, Duncker & Humblot, Berlin 1982, ISBN 3-428-00194-X, s. 17. (online).

Linki

• Pisma Maxa Kretzera i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.