Max Herrmann-Neisse

Max Herrmann-Neisse, właściwie Max Herrmann (ur. 23 maja 1886 w Nysie (wówczas niem. Neiße); zm. 8 kwietnia 1941 w Londynie) – niemiecki pisarz, poeta i publicysta zaliczany do ekspresjonizmu. (wyznanie ewangelickie)

Grosz Max Herrmann-Neisse
Max Herrmann-Neisse.
Źródło: MoMA.

Genealogia

  • Ojciec: Robert H. (1854–1916, nauczyciel, potem kupiec i właściciel gospody w Nysie), syn Wilhelma (1825–1902, właściciel gospodarstwa w Zębowicach (wówczas niem. Sambowitz) k. Jawora) i Johanny Elisabeth Neumann;
  • Anna Rosina Sambale (1856–1917), córka właściciela majątku w Weisdorf w ok;
  • Żona: od maja 1917 Helene Gebek (1896–1960), córka handlarza wyrobami ze srebra i zegarmistrza z Nysy; bezdzietny.

Biografia

Max Herrmann-Neisse wyróżniał się już w gimnazjum zdolnościami literackimi. Pisał wiersze i sztuki teatralne. Już w 1906 r. ukazał się pierwszy jego tomik wierszy pt. Ein kleines Leben. Gedichte und Skizzen (Małe życie. Wiersze i szkice). Cień na dzieciństwo, młodości, a także późniejsze życie poety rzuciła karłowatość. Od 1905 do 1909 r. studiował historię literatury i sztuki w Monachium i Wrocławiu. W 1909 r. przerwał studia i wrócił do Nysy, aby żyć tam jako niezależny pisarz. Za pośrednictwem Franza Junga i Alfreda Kerra uzyskał kontakt z ekspresjonistami berlińskimi skupionymi zwłaszcza wokół Franza Pfemferta. Po pierwszych publikacjach wierszy, które ukazywały się od 1911 r. w czasopiśmie „Die Aktion” wydawanym przez Franza Pfemferta rozpoczął w 1912 r. współpracę z wydawcą czasopisma „Pan” Alfredem Kerrem. Oba czasopisma były wówczas czołowymi organami nowoczesnej literatury. Dzięki nim Herrmann-Neisse wkrótce stał się znany.

Usilny protest pisarza i poety przeciwko wojnie poświadczają opublikowane w latach 1914–1918 artykuły w czasopismach „Sirius“, „Zeit-Echo“, „Der Mistral“. Wojna zrujnowała jego rodziców. Ojciec zmarł w 1916, a matka utopiła się w Nysie Kłodzkiej. W marcu 1917 r. Max Herrmann-Neisse przeprowadził się z żoną do Berlina, gdzie wsparcie otrzymał od Oskara Loerke, Carla Hauptmanna i Alfreda Kerra. W tym czasie do swego nazwiska Herrmann dołączył człon pochodzący od nazwy rodzinne miasta Neiße i odtąd nazywał się Herrmann-Neiße (Neisse). Wkrótce odniósł kilka sukcesów scenicznych, przykładowo dzięki wydanej w 1919 r. sztuce Joseph der Sieger (Józef Zwycięzca), która w następnym sezonie zimowym została wystawiona 37 razy na scenie Kleines Schauspielhaus. W tym samym roku ukazała się kolejna sztuka Insel der Seligen (Wyspa błogosławionych). Jako poeta, publicysta kulturalno-polityczny, krytyk teatralny i recenzent brał aktywny udział w życiu literackim Berlina lat 20-tych i przebywał w licznych kręgach artystycznych stolicy. Pisał krytyki teatralne i książek dla „Berliner Börsen-Courier“, „Kölner Tagblatt“, „Prager Presse“ i „Literarische Welt“.

Od 1920 r. pisał także opowiadania, a w 1920 ukazała się jego powieść Cajetan Schaltermann. Jednak prace te nie spowodowały większego zainteresowania autorem. Stopniowo w swojej poezji odchodził od ekspresjonizmu na rzecz realizmu magicznego (Nowa Rzeczowość; niem. Neue Sachlichkeit). Ernst Alker wypowiedział się następująco na temat Herrmanna-Neisse: „Musiało być szczególnie bolesne dla Herrmanna, że w latach berlińskich stał się w pewnym sensie sławny nie tyle z powodu swoich dzieł, ile z powodu swoich wad fizycznych. Małe ciało kaleki nosiło przerośniętą głowę.” W 1927 r. George Grosz namalował przyjaciela, którego zawsze pociągała ta mała, zniekształcona postać z dużą, wydatną głową i bystrym spojrzeniem. Grosz przedstawił charakterystyczne cechy przyjaciela – zgarbione plecy i łysą głowę – bez zniekształceń tak typowych dla ekspresjonistów. Obecnie obraz znajduje się w muzeum The Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Jorku.

W marcu 1933 r. Max Herrmann-Neisse opuścił razem z żoną Niemcy i udał się początkowo do Szwajcarii, potem przez Holandię i Francję do Londynu, gdzie przybył we wrześniu 1933 roku. Koszty jego pobytu w Londynie pokrywał zamożny mecenas, a mianowicie jubiler Alphonse Sondheimer. On także umożliwił poecie w 1936 r. publikację tomiku Um uns die Fremde (Wokół nas obcość), który ukazał się w Zurychu. Razem z Lionem Feuchtwangerem, Rudolfem Oldenem i Ernstem Tollerem założył końcem 1933 r. emigracyjny PEN. Po ekspatriacji z Niemiec w 1938 r. starał się bezskutecznie o obywatelstwo angielskie.

Jednak Max Herrmann-Neisse źle czuł się na emigracji. Stefan Zweig napisał o nim: „Spośród wielu wygnańców być może najboleśniej odczuł obcość języka i chłód, ponieważ jako „czystej krwi” Ślązak nie wybrał drogi na wygnanie z przymusu, lecz z okaleczonej miłości do starych, poetyckich, intelektualnych Niemiec, które widział zbezczeszczone przez brutalność i niesprawiedliwość.”

Max Herrmann-Neisse zmarł 8 kwietnia 1941 w Londynie na zawał serca. Pochowany został na tamtejszym cmentarzu East Finchley Cemetery.

Twórczość

Max Herrmann-Neisse był przede wszystkim poetą. Oprócz tego próbował swoich sił jako dramaturg, a w swoich sztukach wprowadzał element absurdu. Pisał także powieści i opowiadania. W poezji Herrmanna-Neisse, podobnie jaku u Heinricha Heine, dużą rolę odgrywają doświadczenia życiowe oraz zauważyć można wpływ symbolizmu grupy Młode Niemcy i poezji Rilkego. Jego silny antyburżuazyjny afekt doprowadził go w końcu do kręgu ekspresjonistów, z którymi związał się swoją twórczością. Twórczość Herrmanna-Neisse zachowała tradycyjne formy klasyczno-romantyczne i odnalazła nową siłę po wygaśnięciu ekspresjonizmu. W połączeniu życia i pracy Max Herrmann-Neisse widział właściwą dla siebie poetycką formę istnienia. Jego twórczość przybrała więc charakter poetyckiej autobiografii, w której kreślił sceny z życia codziennego, przerywane jedynie wielokrotnie szkicowanym lirycznym autoportretem, w którym na zmianę pojawia się melancholijna bierność i surowy osąd samego siebie. We wzajemnym oddziaływaniu prowincji i kosmopolitycznego miasta, śląskiej swojskości i prowokacyjnej bohemy, refleksji i groteski kształtuje się obraz człowieka i poety, który we wszystkich tych światach był u siebie, a jednak pozostał outsiderem, który wziął na siebie los bycia obcym aż do gorzkiego końca – emigracji. Wojna i emigracja znalazły wyraz w tytułach „Die Preisgabe“ (Rezygnacja), „Verbannung“ (Wygnanie), „Einsame Stimme“ (Samotny głos), „Abschied“ (Pożegnanie) oraz w wierszu „Litanei der Bitternis” (Litania goryczy), w którym poeta napisał:

„Bitter ist es, das Brot der Fremde zu essen,
bittrer noch das Gnadenbrot,
und dem Nächsten eine Last zu sein.
Meine bessren Jahre kann ich nicht vergessen;
doch nun sind sie tot,
und getrunken ist der letzte Wein.“

"Gorzko jest jeść chleb obcych,
jeszcze bardziej gorzki jest chleb jałmużny,
i być ciężarem dla bliźniego.
Nie mogę zapomnieć swoich lepszych lat;
ale teraz nie żyją,
i ostatnie wino jest wypite."

Max Herrmann-Neisse nawiązuje w tym wierszu także do trójkąta, w którym żył jako najsłabsza część, po tym jak jego żona nawiązała romans z Alfonsem Sondheimerem, którego poślubiła po śmierci poety.

Ostatni tom poezji poety wydała pośmiertnie jego żona Helene (Leni), która po śmierci drugiego męża Alfonsa Sondheimer popełniła samobójstwo. Jak wielu pisarzy tamtych czasów, Max Herrmann-Neiße szybko popadł w zapomnienie. Jego prace były stopniowo odkrywane na nowo i publikowane dopiero od końca lat 70-tych.

Stefan Zweig w przedmowie do tomiku wierszy Herrmanna Erinnerung und Exil (Pamięć i wygnanie) napisał: „Nieustannie śnił o powrocie do tych dawnych Niemiec i ich krajobrazu, a sny te stawały się strofami i wierszami szlachetnego męskiego smutku, być może najpiękniejszymi pisanymi na wygnaniu od czasów Heinricha Heinego”.

Pisma

  • Ein kleines Leben. Gedichte und Skizzen. 1906
  • Das Buch Franziskus. 1911
  • Porträte des Provinztheaters. Sonette. 1913
  • Empörung, Andacht, Ewigkeit. Gedichte. 1918
  • Die Bernert-Paula. Ein Roman 1918
  • Verbannung. Ein Buch Gedichte. 1919
  • Die Preisgabe. Gedichte. 1919
  • Joseph der Sieger. Drei Bilder. 1919 (später unter dem Titel Albine und Aujust)
  • Die Laube der Seligen. Eine komische Tragödie. 1919
  • Cajetan Schaltermann. 1920
  • Der Flüchtling. 1920
  • Der letzte Mensch. Eine Komödie vor Weltuntergang. 1922
  • Die bürgerliche Literaturgeschichte und das Proletariat. 1922
  • Im Stern des Schmerzes. Ein Gedichtbuch. 1924
  • Die Begegnung. Vier Erzählungen. 1925
  • Der Todeskandidat. Erzählung. 1927
  • Einsame Stimme. Ein Buch Gedichte. 1927
  • Abschied. Gedichte. 1928
  • Musik der Nacht. Gedichte. 1932
  • Ein deutscher Dichter bin ich einst gewesen. Gedichte. 1934
  • Um uns die Fremde. Gedichte. 1936
  • Letzte Gedichte. London 1941
  • Mir bleibt mein Lied. London 1942
  • Erinnerung und Exil. Gedichte, 1946.

Literatura

Linki

Autor: Roman Penkała