Max Heinzel

Max Heinzel (ur. 28 października 1833 w Ossig (obecnie Osiek na Dolnym Śląsku); zm. 1 listopada 1898 w Schweidnitz (obecnie Świdnica na Dolnym Śląsku)) – niemiecki poeta, pisarz i publicysta piszący w niemieckim dialekcie śląskim. (wyznanie katolickie)

Max Heinzel. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ożenił się w 1875 r. z Agnes Battig z Neurode (obecnie Nowa Ruda, Dolny Śląsk); miał 1 córkę, Elsę.

Życiorys i twórczość

Max Heinzel pochodził z ubogiej rodziny. Jego ojciec wcześnie zmarł i już w czwartym roku życia razem z chorą matką i rodzeństwem trafił do Wrocławia do zamożnego wuja, który się nimi zaopiekował. Ponieważ Max chciał zostać duchownym posłano go do wrocławskiego katolickiego gimnazjum »Matthiasgymnasium« (św. Macieja). Jednak plan się nie powiódł, gdyż inne rzeczy zainteresowały młodzieńca, takie jak rozkoszowanie się naturą i wolnością w sąsiedztwie wielkiego miasta. Po ukończeniu gimnazjum chciał pracować jako aktor, ale ze względu na matkę zaniechał tą myśl i rozpoczął lata wędrówki po Śląsku jako nauczyciel domowy.

W 1867 r. postanowił poświęcić się ostatecznie pisarstwu. Jako kierownik nowo założonego czasopisma teatralnego »Norddeutsche Allgemeine Zeitung« rozpoczął karierę w Berlinie. W 1867 r. opublikował pierwszy zbiór wierszy »Aus Herzensgrund« (Z głębi serca) napisany w języku wysokoniemieckiu (niem. hochdeutsche Sprache, Hochdeutsch), który przyniósł mu uznanie. Przez dwa lata prowadził w Berlinie aktywną działalność publicystyczną. W 1869 r. odbył podróż do Kopenhagi. Po powrocie nadal pracował jako redaktor i działał w różnych śląskich miastach w Wałbrzychu (Waldenburg), Raciborzu (Ratibor), Nowej Rudzie (Neurode), Dzierżoniowie (Reichenbach) i Świdnicy (Schweidnitz).

Zainspirowany przez Karla Eduarda von Holtei zaczął pisać własną poezję w śląskim dialekcie niemiecki. Pierwszy jego tomik napisany w śląskim dialekcie w Raciborzu »Vägerle flieg aus!« (1875, Ptaszek odlatuje) znalazł uznanie w jego śląskiej ojczyźnie i wkrótce uzyskał dużą popularność. W tym samym roku przeniósł się do Nowej Rudy i ożenił się z wierną towarzyszką życia Agnes Battig. Przez 7 lat pracował tam jako redaktor »Der Hausfreund« i poeta. W 1878 r. ukazała się książka »Ohne Titel, ein nordisches Buch« (Bez tytułu, książka nordycka), która była owocem jego pobytu w Danii. Zawierała tłumaczenia opowiadań m.in. Hansa Christiana Andersena, Carita Etlara (1816-1900), Vilhelma Bergsøe (1835-1911). Potem nastąpiły kolejne prace: w 1879 r. »A schläsches Pukettel« (Śląski bukiet, wiersze), w 1880 r. »Ock ni trübetimplig« z opowiadaniami napisanymi w śląskim dialekcie.

Z powodu dolegliwości nerwowych musiał zrezygnować w 1880 r. z pracy w Nowej Rudzie i żył bez stałego zatrudnienia. W 1881 r. opublikował »Humoristische Genrebilder« (Humorystyczne scenki rodzajowe, język wysokoniemiecki) i w 1882 »A lustiger Bruder« (Wesoły brat, wiersze). Próba założenia w 1882 r. w Dzierżoniowie własnego czasopisma nie powiodła się. Postanowił ponownie pracować jako redaktor tym razem w Świdnicy w czasopiśmie »Schweidnitzer Stadtblatt«. W tym czasie jego twórczość poetycka osiągnęła apogeum. Ukazały się dwie następne książki »Mei jüngstes Kindel« (1884, Moje najmłodsze dziecko) i »Fahrende Gesellen« (1885, Jadący towarzysze), które jednak ustępowały poprzednim, co może wynikało z cierpień poety. Jednak w 1885 r. musiał ostatecznie zrezygnować z posady redaktora, ale pozostał już na stałe w Świdnicy.

Od 1883 r. Heinzel wydawał kalendarz ludowy »Der gemittliche Schläsinger« (Dobroduszny Ślązak). W 1888 r. ukazały się chyba najlepsze jego zbiory poezji »Maiglöckel« (Konwalia) i »In Sturm und Wetter« (W burzę i pogodę), w którym zaprezentował znakomitą znajomość języka wysokoniemieckiego. W 1891 r. ukazało się kolejne dzieło w języku wysokoniemieckim »In Rübezahls Reich und andere Dichtungen« (Królestwo Liczyrzepy i inne poematy«, a w 1893 r. ostatnia jego praca »A frisches Richel« (Świeży powiew, proza i wiersze).

Od momentu, gdy przestał być redaktorem odwiedzał każdej jesieni różne miejsca śląskiej prowincji. W ostatnich latach życia, w związku z dokuczającą mu chorobą, sporo czasu spędzał w miejscowości Borowice (do 1945 roku Baberhäuser) w Karkonoszach. Mieszkańcy Borowic w dowód sympatii nazwali 26 lipca 1891 r. okoliczną grupę skał »Max Heinzelstein« (dziś Borowickie Skałki). Obok skał »Heinzelstein« znajdowało się też schronisko górskie »Max Heinzelsteinbaude«. Z okazji 60 rocznicy jego urodzin ze wszystkich okolic przybywali do niego wierni Ślązacy, których pozyskał dzięki swojej poezji. Przybywali nie tylko z życzeniami, ale także z darami, które wreszcie uwolniły go doskwierających często problemów finansowych.

Max Heinzel zmarł 1 listopada 1898 r. w Świdnicy i został pochowany na tamtejszym nowym cmentarzu ewangelickim przy obecnej ulicy Waleriana Łukasińskiego. 7 października 1900 r. na świdnickiej promenadzie odsłonięto skromny pomnik poety wykonany przez Heinricha Kiesewaltera.

Max Heinzel należał razem m.in. z Johannesem Reineltem, Paulem Kellerem i Gerhartem Hauptmannem do czołowych przedstawicieli pisarzy i poetów piszących w dialekcie śląskim. W tym zakresie okazał się najlepszym następcą Karla Eduarda von Holtei, choć ustępował mu różnorodnością twórczości, gdyż nie pisał powieści i dramatów, ale przewyższał go w liryce bogactwem tonów. Przedstawiał śląskie małe miasteczka, chłopów i ich realne życie. Oddał nie tylko wiernie śląski język, ale także styl i formę mówienia.

Dzieła (wybór)

• Vägerle, flieg' aus! : Gedichte in schlesischer Mundart. 1875.
• A schlässches Pukettel : Gereimtes u. Ungereimtes in schlesischer Mundart. 1881.
• Humoristische Genrebilder : Allerlei Heiteres. 1881.
• Ock ni trübetimplig! : Schläsche Verzählsel. 1881.
• A lustiger Bruder : Neue schläsische Schnoken. 1882.
• Méi jüngstes Kindel : Allerhand schläsche Geschichten. 1884.
• In Sturm und Wetter : Dichtungen. 1888.
• In Rübezahls Reich : u. a. Dichtungen. 1891.
• A frisches Richel : Hochdeutsches und Mundartliches. 1894.

Literatura

• Hermann Jantzen: Heinzel, Max. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 50, Duncker & Humblot, Leipzig 1905, s. 155-157.
• Dietmar N. Schmidt: Heinzel, Max. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 8, Duncker & Humblot, Berlin 1969, ISBN 3-428-00189-3, s. 449.