Maurycy Wettyn

Maurycy Wettyn, Maurycy Saski, niem. Moritz von Sachsen (ur. 21 marca 1521 we Freibergu; zm. 11 lipca 1553 pod Sievershausen) – książę pochodzący z gałęzi albertyńskiej rodu Wettynów. Od 1541 r. był księciem Saksonii albertyńskiej, jak również od 1541 do 1549 r. księciem żagańskim i od 1547 księciem elektorem Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Elektor Maurycy jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w całej historii saksońskiej, a być może także w historii niemieckiej. Ostremu odrzuceniu jego działań odpowiada wciąż próba usprawiedliwienia, osąd moralny koresponduje z uznaniem i podziwem dla jego sukcesów politycznych. Za wyjątkiem osądu moralnego panuje jedność dotycząca jego wysokiej inteligencji, zręczności negocjacyjnych, świadomości władzy i dalekowzroczności politycznej, które zapewniły mu istotny wpływ na saksońską, niemiecką a nawet europejską politykę. Maurycy uosabiał zarówno typ energicznego, ukształtowanego, świadomego wyznania księcia Reformacji drugiego pokolenia, jak i olśniewającego księcia niemieckiego renesansu na początku ery nowożytnej. Wysiłki mające na celu zabezpieczenie i ponowne zjednoczenie majątku rodu Wettinów wiązały się z przebudową jego kraju, która położyła podwaliny pod przyszły rozwój saksońskiego państwa terytorialnego. Z poczuciem rzeczywistości i gotowością do kompromisu odegrał istotną rolę w zapewnieniu Reformacji stabilności zagwarantowanej przez prawo Rzeszy. Wprowadzone unormowania prawne w kwestii religijnej stworzyły warunki do równouprawnienia zwolenników Konfesji augsburskiej na płaszczyźnie cesarstwa, co zapewnił podpisany w 1555 roku pokój augsburski, gwarantujący zasadę „czyj władza, tego religia” (łac. cuius regio, eius religio).

Maurycy Wettyn
Maurycy Wettyn. Autor: Lucas Cranach Młodszy
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Henryk Pobożny (niem. Heinrich der Fromme, 1473–1541), książę Saksonii;
  • Matka: Katarzyna Meklemburska (niem. Katharina zu Mecklenburg (1487–1561), księżna Meklemburgii, córka Magnusa II (1441–1503), księcia Meklemburgii;
  • Brat: August (1526–86), elektor Saksonii;
  • Siostry: Sibylla (1515–92), Emilia (1516–91), Sidonia (1518–75);
  • Żona: od 1541 od 11 stycznia 1541 r. Agnieszka Heska (niem. Agnes von Hessen, 1527–1555), córka Filipa Wielkodusznego (niem. Philipp der Großmütigen (1504–67), landgrafa Hesji i Christiny von Sachsen (1505–1549);
  • Wujek: Jerzy Brodaty (niem. Georg der Bärtige, 1471–1539), książę Saksonii;
  • Dzieci: syn Albrecht (1545–1546) i córka Anna Saska (niem. Anna von Sachsen, 1544–1577, od 1561 [rozwód 1574] żona Wilhelma I Orańskiego z przydomkiem Niemy, Cichy lub Milczący (1533–1584);
  • Wnuk: Maurycy Orański (hol. Maurits van Nassau, niem. Moritz von Oranien, 1567–1625), niderlandzki namiestnik (stadhouder).

Biografia

Dzieciństwo i młodość (1521–1541)

Maurycy Wettyn urodził się 21 marca 1521 r. jako syn jeszcze katolickiego późniejszego księcia Saksonii Henryka Pobożnego i jego protestanckiej żony Katarzyny Meklemburskiej. Jako latorośl bocznej linii saksońsko-albertyńskich książąt miał małe widoki na odegranie jakiejkolwiek roli w polityce cesarstwa. Wprawdzie kraje Wettynów przodowały kulturalnie i gospodarczo w cesarstwie, a Wettynowie jako elektorowie stali na czele cesarstwa, jednak ród saksoński był podzielony od 1485 r., a linie ernestyńska i albertyńska konkurowały ze sobą, co wzrosło zwłaszcza od początku Reformacji. Jego ojciec podobnie jak wujek książę Jerzy Brodaty (niem. Georg der Bärtige, 1471–1539) był starowiercą, natomiast matka już od 1524 r. przychylna była nauce Marcina Lutra.

W wieku jedenastu lat opuścił dom rodzinny i przybył w grudniu 1532 r. do Halle na wychowanie do swojego ojca chrzestnego Albrechta Hohenzollerna (1490–1545), kardynała i arcybiskupa Magdeburga i Moguncji, gdzie poznał dwór przepełniony kulturowym duchem renesansu i polityki cesarstwa. Tutaj rozbudziły się jego zainteresowania kulturalno-artystyczne, które pogłębiły się w 1549 r. podczas podróży do Włoch. Wynikiem tego było popieranie sztuk plastycznych i muzyki dworskiej. Podobnie jak dla linii ernestyńskiej malował dla niego również Lucas Cranach Młodszy. Na dworze w Halle spotkał saksońskiego szlachcica Christopha von Carlowitz (1507–1578), który początkowo był jego nauczycielem, a później stał się jego doradcą i towarzyszem aż do śmierci na polu bitwy pod Sievershausen.

Od 1534 do 1535 r. wychowaniem Maurycego zajmował się w Dreźnie wujek Jerzy Brodaty, uwikłany w liczne spory z ruchem ewangelickim w swoim kraju. W Dreźnie poznał także wzorowe administrowanie krajem. Po konwersji ojca w 1536 r. na protestantyzm, rodzice wzięli wychowanie syna w swoje ręce i powierzyli opiece pastora Martina Oberdörffera. Potem przekazali go na dalsze wychowanie do rezydującego w Torgawie kuzyna Jan Fryderyk I (niem. Johann Friedrich I. der Großmütige, 1503–1554), zwanego Wspaniałomyślnym, którym Maurycy pogardzał. Natomiast z dalszym kuzynem, landgrafem Filipem Wielkodusznym (niem. Philipp der Großmütige, 1504–1567), którego poznał w Dreźnie, połączyła go dozgonna przyjaźń. Chociaż wyraźnie różnił się od swego kuzyna Jana Fryderyka I, na którego silny wpływ miał Lutra i Reformacja wittenberska, to dzięki pobożności i praktyce wiary bez wątpienia zalicza się do książąt Reformacji w drugim pokoleniu.

Wraz z śmiercią syna Jerzego i Barbary Jagiellonki (1478–1534), Johanna, zmieniła się w styczniu 1537 r. pozycja Maurycego w sukcesji do tronu. Z powodu niezdolności do sprawowania rządów przez drugiego ich syna Fryderyka (1504–1539), który był upośledzony umysłowo, Maurycy miał perspektywę panowania w Saksonii albertyńskiej. Gdy w 1539 r. uzyskał pełnoletność, rodzice zaczęli szukać dla niego żony. Faworytą została córka Filipa Wielkodusznego Agnieszka Heska (1527–1555). Jednak kiedy wyszło na jaw, że Filip jest bigamistą i w 1540 r. zawarł drugie małżeństwo z Margarethe von der Saale (1522–1566) plany te zdawały się nie ziścić. Maurycy Wettyn pozostał niewzruszony i zaręczył się z Agnieszką bez wiedzy rodziców. Ślub, nieakceptowany przede wszystkim przez jego matkę, odbył się 11 stycznia 1541 roku. Agnieszkę i Maurycego połączyła miłość, a nie chłodna kalkulacja rodziców, o czym świadczy ich korespondencja. Intymna relacja dotyczyła później także działań politycznych elektora, który najwyraźniej przechowywał swoje najbardziej tajne dokumenty u żony.

W 1539 r. ojciec Maurycego Henryk Pobożny jako następca Jerzego Brodatego objął rządy w Saksonii albertyńskiej, gdzie wprowadził Reformację. Po śmierci Henryka Maurycy przejął oficjalnie ewangelicki kraj, jednak do niego należało dalsze przekształcanie Kościoła reformowanego w księstwie. Maurycy i jego doradcy byli całkowicie niechętni do zmiany obranej drogi. Jednak po śmierci księcia Jerzego nastąpiło wprowadzenie Reformacji przez wizytacje teologów i doradców Jana Fryderyka Wspaniałomyślnego. Maurycy pragnął zmniejszyć wpływ swego kuzyna i chciał stworzyć własną politykę kościelną. 21 marca 1543 r. ukazał się nowy porządek ziemski „Neue Landesordnung“ w formie dwóch obwieszczeń, w centrum których znajdowało się założenie i wyposażenie książęcych szkół państwowych w Miśni, Pforta i Grimma, które miały księstwu zapewnić wykształconych pastorów i urzędników. Uniwersytet w Lipsku otrzymał od księcia 100 stypendiów dla ubogich studentów i fundusze uniwersyteckie poprzez nadanie majątków kościelnych i przekazanie klasztoru Zakonu Paulinów w Lipsku na cele dydaktyczne. Ze względu na ogólny pożytek sekularyzację majątku kościelnego, przeprowadzoną przez Maurycego, uznano za właściwą politycznie i prawnie.

Spór z Janem Fryderykiem Wspaniałomyślnym

Georg von Carlowitz poradził Maurycemu utrzymywanie dobrych stosunków z cesarzem Karolem V (1500–1558) i jego bratem Ferdynandem I (1503–1564), aby nie zagrażać postępowi ruchu protestanckiego. Dlatego też z jednej strony Maurycy Wettyn brał udział w kampanii Karola przeciwko Turkom (1542) i Francuzom (1543/1544), a z drugiej strony skonfiskował katolickie dobra kościelne i przywłaszczył sobie ogromny majątek.

Wprawdzie mimo namowy teścia Filipa Wielkodusznego nie przyłączył się do założonego w 1531 r. związku szmalkaldzkiego (niem. Schmalkaldischer Bund), ale w 1545 r. wyruszył z nim przeciwko księciu Brunszwiku-Wolfenbüttel Henrykowi II Młodszemu (niem. Heinrich II. der Jüngere). Na przeszkodzie do przyłączenia się do związku stanęło członkostwo w nim Jana Fryderyka I, z który prowadził spór odnośnie kolegiaty w Wurzen. W Wielkim Tygodniu 1542 r. doszło między nimi prawie do wojny, ponieważ Jan Fryderyk Wspaniałomyślny zajął dotychczas wspólnie administrowane ziemie kolegiaty Wurzer. Działaniom wojennym zapobiegło pośrednictwo landgrafa Filipa i Marcina Lutra.

Sojusz z Habsburgami

Jednak waśń ta doprowadziła do czasowego zbliżenia księcia Maurycego z obozem habsburskim. Dyplomacji cesarskiej udało się w 1546/47 - także przy współpracy niektórych doradców księcia - narzucić mu ich koncepcję polityczną. Został uwikłany w konflikt między lojalnością konfesyjną a cesarską polityką, który miała stać się dla niego egzystencjalną kwestią na początku wojny szmalkaldzkiej latem 1546 roku. W tym konflikcie doszło do eskalacji wewnętrznych napięć w rodzie Wettynów z dalekosiężnymi następstwami dla układu sił w środkowych Niemczech. Maurycy Wettyn wstąpił ostatecznie na scenę polityczną cesarstwa, chociaż początkowo był raczej marionetką cesarza, a nie samodzielnym aktorem.

W maju 1546 r. Maurycy Wettyn podróżował na sejm Rzeszy w Ratyzbonie. Podczas prawie czterotygodniowych negocjacji Nicolas Perrenot de Granvelle, najważniejszy doradca Karola V, zdołał go nakłonić ustnymi zobowiązaniami do podpisania traktatu z Ratyzbony, który w żaden sposób nie odpowiadał jego życzeniom. Maurycy zobowiązał się w nim do neutralności w konflikcie między związkiem szmalkaldzkim a cesarzem. Karol V mianował go za to kustoszem i egzekutorem kapituł w Magdeburgu i Halberstadt. Poza tym otrzymał tylko ustne obietnice. W połowie sierpnia 1546 r. otrzymał od cesarza decyzję o skazaniu na wygnanie księcia Jana Fryderyka I i landgrafa Filipa Wielkodusznego oraz mandat egzekucyjny do jej wykonania. W przypadku nieprzestrzegania woli cesarza również jemu groziła utrata regali, lenn oraz banicja. Maurycy próbował następnie poczekać na dalszy rozwój wojny w południowych Niemczech i zachowanie czeskiego sąsiada. Chciał najdłużej jak mógł pozostać neutralny. Król Ferdynand I Habsburg, brat cesarza, nalegał na militarne działania księcia. W Pradze pod koniec września 1546 r. odnowiono zarówno saksońsko-czeską umowę o dziedziczeniu, jak i zawarto traktat praski między królem Ferdynandem a Maurycym. Ze względu na czeskie zbrojenia, które umożliwiłyby podbój ziemi ernestyńskiej przez wojska czeskie i utratę tych ziem przez Wettynów, Moritz zgodził się na koncepcję zawartą 4 października 1546 r. między pełnomocnikami obu stron. W umowie praskiej z 14 października uzgodniono prowadzenie wspólnej wojny przeciw Saksonii ernestyńskiej przez króla Ferdynanda i księcia Maurycego, który zobowiązał się zaatakować sześć dni po ataku czeskim. Jednocześnie oficjalnie obiecano mu saksońską godność elektora, już ustnie zapowiedzianą w Ratyzbonie. Dziesięć dni po zawarciu umowy oddziały czeskie wkroczyły do Saksonii. 27 października 1546 Maurycy Wettyn wypowiedział wojnę Janowi Fryderykowi, który w tym czasie stacjonował z wojskiem nad Dunajem. Maurycy w ciągu kilku tygodni zajął bez oporu dużą część jego ziem. Niemal równie szybko jednak nastąpiło odbicie tych ziem przez Jana Fryderyka po tym, jak ten wrócił z południowych Niemiec. U Maurycego nastąpił teraz okres długiej niepewności, gdyż nie nadchodziła spodziewana pomoc od Ferdynanda I i Karola V. Jednak także Jan Fryderyk nie mógł doprowadzić do ostatecznego rozstrzygnięcia: przykładowo oblężenie Lipska początkiem 1547 r, okazało się bezskuteczne. W kwietniu cesarz przeprowadził ostateczne uderzenie, które doprowadziło do przegranej Jana Fryderyka Wspaniałomyślnego i koalicji książąt protestanckich w bitwie pod Mühlbergiem.

Zakończenie wojny szmalkaldzkiej przyniosło Maurycemu ogromny przyrost władzy, choć nie do końca w oczekiwanym stopniu. Jego kuzyn Johann Fryderyk Wspaniałomyślny trafił do niewoli cesarskiej, gdzie spędził pięć lat. Natomiast w akcie kapitulacji wittenberskiej z 19 maja 1547 roku Maurycy Wettyn otrzymał godność elektora Saksonii wraz z okręgiem elektorskim wokół Wittenbergi i prawie wszystkimi obszarami ernestyńskimi na wschód od Saale. Jednak wraz z zakończeniem wojny szmalkaldzkiej powstały przyszłe konflikty: nowa pozycja księcia elektora wiązała się z zagrożeniami dla Maurycego. Znalazł się w skomplikowanym polu napięć między cesarzem a ewangelickimi stanami. Jego pozycja we własnym, obecnie nieporównywalnie większym kraju, a zwłaszcza wśród nowo przybyłych poddanych ernestyńskich, nie była w żaden sposób zabezpieczona, tym bardziej, że cesarz, mając Jana Fryderyka Wspaniałomyślnego i jego synów, miał silny oręż przeciwko Maurycemu.

Reformy Maurycego Wettyna

Żądania i oczekiwania władz cesarstwa częściowo były sprzeczne z osobistym wyznaniem Maurycego, który jednocześnie był wystawiony na ataki ze strony swoich współwyznawców. Aby stawić czoła tym trudnościom i zjednoczyć swoje nowe terytorium, Moritz Wettyn wzmocnił już rozpoczętą gruntowną przebudowę i modernizację kraju w celu utworzenia skutecznej administracji centralnej. Administracja finansowa, system podatkowy i sądownictwo zostały zreformowane poprzez nowe decyzje, takie jak rozporządzenie mennicze z dnia 1 lipca 1542 r. oraz utworzenie nowych organów administracyjnych, takich jak Wyższy Urząd Górniczy (niem. Oberbergamt) we Freibergu w 1547 r., Wyższy Sąd Dworski (niem. Oberhofgericht) w Lipsku w 1548 r. oraz konsystorze w Lipsku i Miśni w 1543/1545. W regulaminie kancelarii z dnia 5 sierpnia 1547 r. i w regulaminie sądu z dnia 22 grudnia 1548 r. wprowadzono niezbędne zmiany administracyjne i utworzono centralny najwyższy organ administracyjny wraz z Radą Trybunału. Kraj podzielony został na pięć okręgów administracyjnych (elektorski, lipski, miśnieński, rudawski i turyngski). W ten sposób powstały fundamenty nowoczesnej administracji państwowej.

Interim lipskie

Wprawdzie 24 lutego 1548 r. na sejmie Rzeszy w Augsburgu cesarz uroczyście mianował Maurycego Wettyna na elektora Rzeszy, ale upokarzające dla nowego elektora było uwięzienie w czerwcu 1547 r. przez cesarza teścia, landgrafa Filipa. Wymuszone w 1548 r. przez cesarza Interim augsburskie pogorszyło relacje Maurycego z krajowymi stanami i sąsiadami. Stał przed wyborem, albo zmusić swoje stany i teologów do przyjęcia Interim augsburskiego, a przez to kontynuować politykę cesarską i naruszyć obietnice dane stanom, albo kontynuować własne cele polityczne wbrew roszczeniom cesarza Karola V. Jednocześnie ta druga droga dawała możliwość zmniejszenia zastrzeżeń protestanckich stanów wobec niego, które wynikały z jego zachowania w wojnie szmalkaldzkiej.

W kwestii Interim augsburskiego i wyznaniowej doradcą Maurycego Wettyna został Filip Melanchton, który po śmierci Marcina Lutra stał na czele wittenberskich teologów. Dzięki wsparciu teologów z uniwersytetu w Wittenberdze powstała nowa koncepcja, aby sprostać aktualnym wymaganiom. Z jednej strony miała zaspokoić żądania cesarza, który naciskał na wprowadzenie Interim augsburskiego, z drugiej strony znaleźć kompromis między elektorem, radą i teologami, który by nie kwestionował Kościoła ewangelickiego w elektoracie Saksonii. Z trudem wypracowany tekst, który elektor i rajcy przedstawili na sejmie w Lipsku pod koniec 1548 r., nie spotkał się jednak z aprobatą włościan. Działania te służyły raczej uspokojeniu cesarza i nie stanowiły poważnej próby przeforsowania Interim. W żadnym momencie Moritz nie rozważał ani nie domagał się wprowadzenia Interim augsburskiego. Niemniej jednak, teksty te, w szczególności ustawa Landtagu atakowana jako „Interim lipskie” oraz kwestia adiafory, doprowadziły do uporczywych kontrowersji wewnątrz Kościoła protestanckiego. Oskarżenia były skierowane w szczególności przeciwko protagonistom - po stronie politycznej Maurycemu, po stronie teologicznej Melanchtonowi. Nasiliły się oszczerstwa wobec Maurycego Wettyna wynikające z wojny szmalkaldzkiej, twierdzące, że jako „Judasz z Miśni” (niem. „Judas von Meißen“) zdradził Jana Fryderyka Wspaniałomyślnego i całą Reformację. Jego przyszła polityka religijna zaprzeczyła temu oskarżeniu, jednak przylgnęło ono do Maurycego.

Najpóźniej na sejmie Rzeszy w 1550 r. w Augsburgu wróciła na scenę polityka Maurycego i kwestia strony protestanckiej z jej żądaniami: wolność zgromadzeń kościelnych, powszechna niezawisłość, niezależność od papieża i negocjowanie wszystkich artykułów z udziałem protestantów. Teolodzy Maurycego, na czele z Melanchtonem, pomimo ciężkich zarzutów popierali politykę religijną elektora, a także poparli zamiar swojego władcy wysłania przedstawicieli na sobór do Trydentu w 1551 r., co jednak nie miało miejsca.

Walka o sprawę Reformację

Spory o Imterim augsburskie i rozczarowanie polityką Karola V utwierdziły Maurycego w tym, żeby przy zachowaniu zewnętrznej lojalności wobec cesarza zachować możliwie niezależną pozycję. Znając konflikty między Ferdynandem I a Karolem V starał się o przychylność Ferdynanda. Dzięki wzajemnym wizytom w lecie 1549 r. wzrosło ich wzajemne zaufanie, co nawiązywało do tradycyjnie dobrych sąsiedzkich relacji saksońsko-czeskich. Ustabilizowało to panowanie nowego elektora. Jednak dla coraz bardziej naglącego celu, jakim było zachowanie Reformacji nie tylko we własnym kraju, ale także w Rzeszy trwałe rozwiązanie kwestii religijnej w sensie Reformacji, Maurycy Wettyn musiał wyraźnie przeciwstawić się cesarzowi, do czego potrzebował jeszcze innych sprzymierzeńców. W przygotowaniu przymierza przeciw Karolowi V okazał się bystry i bez skrupułów, ale wciąż był skłonny do kompromisów i pojednania. Jednak pod koniec 1550 roku z inicjatywy Karola V Maurycy Wettyn otrzymał rozkaz wykonania egzekucji na Magdeburgu, jedynym członku Związku szmalkaldzkiego, który jeszcze się nie poddał lub nie pojednał z cesarzem. Maurycy szybko zrozumiał jakie możliwości i środki władzy daje mu to zadanie. Na zewnątrz nadal okazywał wierność cesarzowi, pozostawiając przyjaciół i wrogów w niepewności co do swoich prawdziwych zamiarów. Postępowanie przeciw Magdeburgowi posłużyło mu wkrótce do stworzenia sojuszu przeciw cesarzowi. Kapitulacja Magdeburga nastąpiła dopiero początkiem listopada 1551 r., po czym Maurycy Wettyn ugruntował podstawę koalicji antycesarskiej. W tajnych negocjacjach elektor wcześniej zapewnił władze miasta, że bez przeszkód nadal będą mogli praktykować wyznanie augsburskie.

Już na początku 1550 r. w północno-wschodniej części Rzeszy powstała trójstronna koalicja książąt ewangelickich, w której książę Albrechta Hohenzollerna (1490–1568), margrabia Brandenburgii Jana z Kostrzyna (niem. Johann von Brandenburg-Küstrin; 1513–1571) i książę Meklemburgii-Güstrow Jan Albrecht I (1525–1576) zjednoczyli się w obronie przed Interim augsburskim. Związek ten stanowił zagrożenie dla elektora Saksonii, ponieważ mogło dojść do porozumienia z Magdeburgiem, przedstawicielami linii ernestyńskiej rodu Wettynów, a nawet z Francją. Przymierze skierowane potencjalnie przeciw cesarzowi mogło również obrócić się przeciw niemu jako elektorowi. W traktacie z Verden z 7 stycznia 1551 r. Maurycy zdołał wyeliminować rywalizację wspomnianych książąt. Zajęcie Magdeburga wzmocniło zaufanie cesarza do niego. W ten sposób zyskał polityczną i militarną przewagę nad związkiem z Królewca, a dla Francji stał się jedynym partnerem wśród książąt niemieckich.

Przymierze między Francją, uważanej za wroga Rzeszy i cesarza, a protestantami nie było niczym nowym. Już podczas wojny szmalkaldzkiej, pomimo różnic wyznaniowych, istniały negocjacje między Francją a związkiem szmalkaldzkim. Wówczas jednak nie doszło do zawarcia przymierza. Bezskuteczne starania uwolnienia Filipa Wielkodusznego i związane z tym rozczarowanie skłoniło Maurycego do zbliżenia się z Francją. Pierwsze kontakty nastąpiły już przez zaufanych posłańców heskich w 1549 roku. Szczególne znaczenie miała włoska podróż Maurycego, podczas której początkiem 1549 r. poznał w Ferrarze księcia Herkulesa II d’Este ( Ercole II d’Este (1508–1559), ważnego stronnika Francji. Negocjacje między królem Francji Henrykiem II (1519–1559) a elektorem prowadzone były w wielkiej tajemnicy. Podpisany początkiem października 1551 r. traktat na zamku w Lochau (obecnie Annaburg) między Maurycym, księciem Meklemburgii Janem Albrechtem I (1525–1576) i landgrafem Wilhelmem IV Mądrym (1532–1592) stworzył podstawę sojuszu z Francją. Henryk II podpisał traktat z nimi 15 stycznia 1552 w francuskiej miejscowości Chambord. Maurycy Wettyn stał na czele opozycji, która z przyczyn stanowych i religijnych sprzeciwiła się cesarzowi oraz ostatecznie doprowadziła do zburzenia religijnych, jak również politycznych planów Karola V.

W połowie marca 1552 r. rozpoczęła się kampania sprzymierzonych książąt przeciw cesarzowi. W manifeście do wszystkich stanów Rzeszy uzasadnili swoje postępowanie skargami na cesarza, który chce podporządkować naród niemiecki „zwierzęcej, dziedzicznej służebności” i proklamowali, że bronią wolności narodu niemieckiego. Po zdobyciu twierdzy Ehrenberger Klause w Alpach Maurycy Wettyn z landgrafem Wilhelmem wkroczyli 23 maja do Innsbrucku, który krótko przed tym opuścił cesarz. Jednak Maurycy ponownie prowadził podwójną strategię. Równolegle do kampanii wojennej negocjował z królem Ferdynandem. Doszło do niezwykłej sytuacji, zaczęto prowadzić rokowania pokojowe przed wybuchem wojny. Kiedy wyruszał na wojnę 16 marca 1552 r., czekał jeszcze jeden dzień na negocjatora Ferdynanda, burgrabiego z Miśni, Henryka IV von Plauen (1510–1554), i umówił się z nim na rozmowy pokojowe w Linzu (Austria). Pod koniec kwietnia 1551 roku nie osiągnięto porozumienia, ale król i książę wyrazili gotowość do kompromisu i zgodzili się na kolejne negocjacje w Pasawie (niem. Passau).

Wzmocniony zwycięstwem w Tyrolu, Maurycy Wettyn przybył do Pasawy. Oprócz niego i króla Ferdynanda przybyły tam poselstwa wszystkich elektorów i ważniejsi książęta świeccy i duchowni oraz posłowie z Francji. Podczas dwutygodniowych negocjacji Ferdynand i Maurycy wraz z przedstawicielami stanów Rzeszy uzgodnili tekst traktatu w celu rozwiązania licznych konfliktów w Rzeszy. Przewidziano przede wszystkim prawne rozwiązanie kwestii religii, oparte na zasadzie zaniechania przemocy i wzajemnego uznawania między partiami religijnymi, zmierzające do trwałego pokoju. Pokój religijny powinien obowiązywać na czas nieokreślony, niezależnie od zjednoczenia wyznaniowego. Oddzielenie sporu religijnego od ogólnego problemu pokoju zostało uznane przez wszystkich uczestników negocjacji za konieczne. Jednak trudne okazało się przekazanie wyników rozmów cesarzowi i stacjonującym w obozach polowych sprzymierzonym książętom. Z dużym trudem Maurycy Wettyn uzyskał zgodę sprzymierzonych, natomiast cesarz chciał porozumienie odrzucić, a zwłaszcza kwestię pokoju religijnego odroczyć do następnego sejmu Rzeszy. Jednak pomimo tych ograniczeń, Maurycy, mając na względzie to, co osiągalne politycznie, podpisał traktat pasawski 2 sierpnia 1552 roku, który trzy lata później stał się podstawą pokoju augsburskiego i prawnego uznania Reformacji luterańskiej. Kompromis w Pasawie między Maurycym, Ferdynandem i neutralnymi książętami ustabilizował struktury władzy w Rzeszy i potwierdził wpływy państw terytorialnych. Prawo Rzeszy gwarantowało pokojowe współistnienie starowierców i wyznawców wyznania augsburskiego w obecnie podzielonym wyznaniowo imperium.

Wraz z sukcesem z Pasawy Maurycy Wettyn skutecznie obalił zarzuty o zdradę wobec ewangelików. Wielu uznało go za ostoję protestantyzmu i obrońcę wolności stanowej przeciw dążeniom Karola V. Jednak położenia elektora nie było bezpieczne. W wyniku traktatu z Pasawy we wrześniu 1552 roku, zgodnie ze swoją obietnicą, udał się na Węgry przeciwko Turkom, co uniemożliwiło Karolowi V podjęcie odwetu, ale cesarz zebrał nowe siły. Zagrożeniem okazały się również działania powracającego z niewoli cesarskiej Jana Fryderyka Wspaniałomyślnego, który chciał rozbudować twierdzę Gotha i ponownie odzyskać tytuł elektora i utracone dobra. Największym zagrożeniem okazał się jednak margrabia Albrecht Hohenzollern, nazywany Alcybiadesem (niem. Albrecht II Alcibiades von Brandenburg-Kulmbach, 1522–1557). Początkowo dowódca wojsk książąt sprzymierzonych, margrabia przeszedł na służbę cesarza, aby po zakończeniu oblężenia Metzu wznowić starą prywatną wojnę przeciwko biskupom Bambergu i Würzburga. Jego postępowanie groziło zburzeniem ładu wypracowanego w traktacie z Pasawy. Maurycy uciekał się do dwóch wypróbowanych sposobów: z jednej strony szukał sojuszu z królem Ferdynandem, a z drugiej starał się ponownie połączyć z Francją. W maju 1553 roku w czeskiej miejscowości Cheb Saksonowie i Czesi wynegocjowali bezterminowy sojusz, do którego miały zostać włączone kolejne państwa Rzeszy. Henryk II zapewnił w maju 1553 r. ponowne wsparcie przeciw cesarzowi, za co zażądał od Maurycego złożenia przysięgi, która zobowiązywała go na stałe do służby Francji. Pozostaje wątpliwe, czy Maurycy Wettyn zgodził się na te warunki. Wiosną 1553 r. nie realizował konkretnych planów wojennych przeciwko cesarzowi, lecz zapewnił sobie strategiczne zabezpieczenie dzięki finansowaniu wojsk.

Śmierć Maurycego Wettyna

Gdy na początku czerwca 1553 roku margrabia Albrecht Hohenzollern bez zapowiedzi przemierzał ziemie księcia z ponad 1500 jeźdźcami w kierunku Dolnej Saksonii, Moritz uznał to za akt wrogi i na podstawie saksońsko-czeskiej umowy zażądał wkroczenia wojsk czeskich. Wypowiedzenie wojny nastąpiło 1 lipca 1553 roku. Maurycy, który był już w polu, ścigał margrabiego do Dolnej Saksonii, aby odciąć mu odwrót. 9 lipca 1553 roku doszło do bitwy pod Sievershausen, która była prawdopodobnie najkrwawszą bitwą w okresie Reformacji. Wojska elektorskie odniosły zwycięstwo, ale Maurycy został postrzelony i zmarł dwa dni później, rankiem 11 lipca 1553 roku, w wieku zaledwie 32 lat. Pojawiające się wkrótce pogłoski, że został zastrzelony przez kogoś z własnych szeregów lub otruty po zranieniu, są mało wiarygodne i wydają się mało prawdopodobne w ogólnym przeglądzie wiadomości o bitwie. Serce i wnętrzności zmarłego pochowano 12 lipca 1553 r. w kościele w Sievershausen, a ciało przewieziono przez Halle i Lipsk do Freibergu, gdzie 23 lipca złożono w grobie. W katedrze we Freibergu znajduje się renesansowy kenotapf, zamówiony przez brata i następcę Maurycego Augusta Wettyna (1526–1586) i ukończony w 1563 roku przez Benedetto Tola (1525–1572).

Literatura

Nowości

Popularne artykuły

Tematy pokrewne