Quentin Massys
Quentin Massys (występuje także wersja imienia Kwinten, a nazwiska Massijs, Matsijs, Matsys lub Metsys; ur. ok. 1466 w Leuven; zm. 1530 w Antwerpii) – flamandzki malarz, medalier, kowal artystyczny i współzałożyciel szkoły malarstwa w Antwerpii. Zaliczany jest do prymitywów flamandzkich.
 |
| Quentin Massys. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec: Josse Matsys, zegarmistrz i architekt miejski w Leuven;
- Matka: N.N.;
- Brat: Josse;
- Żona: 1) od 1492 Alyt van Tuylt (zm. 1507), 2) od 1508 Catherina Heyn;
- Dzieci: 6 z 1) małżeństwa oraz 7 z 2) małżeństwa.
Życiorys
Według przekazów Quentin Massys uczył się początkowo w rodzinnym mieście kowalstwa artystycznego. Przed antwerpską katedrą Najświętszej Marii Panny (nl. Onze-Lieve-Vrouwekathedraal) znajduje się fontanna „De put van Quinten Metsijs”, której prace kowalskie zostały jemu przypisane. Legenda głosi, że Massys w Leuven zakochał się w córce malarza, co spowodowało, że postanowił zostać malarzem. Mniej poetycka, ala za to bardziej realna wydaje się wersja, według której ojciec Quentina, Josse Matsys, będący zegarmistrzem i architektem miejskim w Leuven doszedł do wieku, w którym pojawiła się kwestia, który z dwóch jego synów (Quentin czy Josse) zostanie sukcesorem jego działalności. Ostatecznie Josse został zegarmistrzem, podczas gdy Quentin po problemach zdrowotnych, które uniemożliwiły mu dalszą pracę w zawodzie kowala, zwrócił się ku malarstwu.
Już podczas nauki kowalstwa Quentin Massys uczył się rysunku. Nie istnieją żadne dokumenty, wskazujące u kogo uczył się malarstwa, ale jego styl wydaje się wywodzić z technik Dirka Boutsa, który przywiózł do Leuven wpływ Hansa Memlinga i Rogiera van der Weydena. Nasuwa się myśl, że jako samouk i wnikliwy obserwator natury stworzył własny sposób malarski, co wyjaśnia niezależność jego stylu. Po przeprowadzeniu się do Antwerpii w 1491 roku rozpoczął tam działalność zawodową. Tam przyjęto go do Gildii św. Łukasza, cechu zrzeszającego malarzy i innych artystów. Antwerpia zyskała reputację aktywnego i liberalnego centrum rynku sztuki, zwłaszcza podczas corocznych sześciotygodniowych targów w Wielkanoc i ku czci św. Bavo, w czasie których artyści i handlarze z Antwerpii i innych miast flamandzkich oferowali swoje prace. Joachim Patinier był specjalistą na tym rynku i współpracował z Metsysem, dla którego namalował pejzaże na niektórych jego obrazach[1]. Quentin Metsys był chrzestnym dzieci Patiniera i zaopiekował się nimi po jego śmierci w 1524 roku.
W 1492 roku Quentin Massys poślubił Alyt van Tuylt (zm. 1507), z którą miał sześcioro dzieci, z których trzej synowie zostali malarzami. Po jej śmierci ożenił się ponownie w 1508 roku z Catheriną Heyn, z którą miał siedmioro dzieci[2].
Córka jego brata Josse, Katherina, poślubiła rzeźbiarza Jeana Beyaerta. Oboje w 1543 roku zostali skazanie przez inkwizycję na śmierć za czytanie Pisma Świętego. Katarzyna została żywcem pogrzebana przed ratuszem w Leuven, a jej męża ścięto[2].
Przypuszcza się, że Quentin Massys poznał prace Leonarda da Vinci dzięki pojawiającym się ich reprodukcjom, a także w trakcie podróży do Włoch ok. 1510 roku, w czasie której przebywał w Mediolanie i Wenecji. Utrzymywał kontakt z wieloma sławnymi malarzami i erudytami swojego okresu. W 1517 roku poznał Erazma z Rotterdamu. Podczas podróży do Anglii spotkał przypuszczalnie Hansa Holbeina Młodszego i Thomasa More'a. Albrecht Dürer odwiedził go w Antwerpii podczas pobytu w tym mieście w 1520 roku[1]. Do kręgu jego znajomych należał także Lucas van Leyden.
Quentin Massys zmarł w 1530 roku w Antwerpii, prawdopodobnie z powodu dżumy. W listopadzie 2002 roku jego imieniem nazwano asteroidę (9569) Quintenmatsijs.
Twórczość
Styl Quentina Massysa przypomina styl Dirka Boutsa, który przywiózł do Leuven idee Hansa Memlinga i Rogiera van der Weydena. Massys, jak większość wczesnych malarzy flamandzkich, gustował w biżuterii, bordiurach i ogólnie pojętej ornamentyce. Cechuje go przede wszystkim wielka religijność, będąca spadkiem po jego poprzednikach. Do tego dochodzi wyraźny realizm, czasem połączony z upodobaniem do groteski. Z dzieł van der Weydena zaczerpnął rygor konturów i dbałość o szczegóły. Od van Eycka i Memlinga przejął techniki oparte na bogactwie transparentnych pigmentów, efektach optycznych i świetliste bogactwo koloru. W obrazie „Bankier i jego żona” umieścił lustro podobne do tego z obrazu van Eycka „Portret małżonków Arnolfinich”. Imponująca jest też wyważona kompozycja jego obrazów. Jest ostatnim z serii tak zwanych „prymitywów flamandzkich”. W jego ostatnich pracach wyczuwa się już ducha renesansu.
Historycy sztuki dzielą malarstwo Quentina Massysa na trzy kategorie: dzieła religijne, dzieła umoralniające i groteskowe oraz portrety.
Obrazy religijne
Pierwszą znaną pracą Quentina Massysa jest obraz ołtarzowy „Święta rodzina” dla kościoła Św. Piotra (hol. Sint-Pieterskerk) w Leuven (1507–1509), w którym pojawiają się już późniejsze typowe dla malarza cechy. To, co charakteryzuje malarstwo Massysa, to pietyzm jego dzieł, spuścizna po poprzednich szkołach. Zwraca szczególną uwagę na ekspresję postaci, posuwając się niekiedy do karykatury i gry przeciwieństw. Podkreśla melancholię świętych i czułość Matki Boskiej wobec swojego dziecka. „Madonna z Dzieciątkiem” w Brukseli nawiązuje do innych przedstawień m.in. „Madonny Durán” Rogiera van der Weydena w madryckim Prado oraz „Madonny z Lukki”, autorstwa Jana van Eycka. Jego „Matka Boska z Dzieciątkiem” w Luwrze, datowana na 1529 rok, świadczy o doskonałym przyswojeniu wrażliwości Leonarda da Vinci[3].
W latach 1508–11 Quentin Massys namalował na zlecenie cechu stolarzy dla katedry w Antwerpii tryptyk „Opłakiwanie Chrystusa”, który jest bardzo ekspresyjny - zarówno w przedstawieniu zwłok, jak i ekspresji uczuć żałobników. Pod tym względem przewyższa wszystko, co sztuka holenderska osiągnęła w poprzednich dekadach. Dzieło urzeka niezwykłą dokładnością szczegółów (np. w prawej bocznej płycie w odbiciu ognia w kociołku), pewnością w operowaniu światłem i cieniem, ale świadczy też o upodobaniu do groteski, jak w twarzach dwóch mężczyzn podsycających ogień pod kociołkiem.
Obrazy umoralniające i groteskowe
Z drugiej strony przedstawia brutalną mimikę i grymasy więźniów i katów, a jego realizm niekiedy sprzyja grotesce, jak w obrazie „Stara kobieta”. Portret ten jest wyraźnym odwzorowaniem „Królowej Tunisu”, rysunku Leonarda da Vinci[4]. Ta stara kobieta również wydaje się należeć do świata „Pochwały głupoty”, satyrycznego dzieła jego przyjaciela Erazma z Rotterdamu i stała się wzorem dla Królowej Kier w książce „Alicja w Krainie Czarów”. Portret księżnej został prawdopodobnie zaprojektowany bez rzeczywistego podobieństwa do żyjącej osoby, choć niektórzy twierdzą, że jest to portret Małgorzaty Maultasch (1318–1369), hrabiny Tyrolu.
Twarze chłopów z obrazów Jana Steena czy Adriaena van Ostade'a nabiorą później zdeformowanych rysów postaci Metsysa, a wykorzystanie groteski w celach moralizatorskich będzie gorliwie praktykowane przez naśladowców malarza w następnym pokoleniu, zwłaszcza przez Marinusa van Reymerswale[5].
Wczesnym przykładem malarstwa rodzajowego i umoralniającego jest obraz „Bankier i jego żona”, znany także jako „Lichwiarz i jego żona” lub „Kantor i jego żona” (olej na desce, 1514), znajdujący się obecnie w Luwrze w Paryżu. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem, wiele szczegółów na obrazie ma specjalne znaczenie: waga reprezentuje sprawiedliwość, a lustro jest znakiem kruchości życia. Inne elementy (monety, perły, ale także pomarańcza na półce) wyrażają bogactwo przedstawianych postaci.
Portrety
Quentin Metsys był szczególnie uzdolnionym portrecistą, stworzył prace przedstawiające m.in. cesarza Maksymiliana, biskupa Stephena Gardinera i Paracelsusa. W tej sztuce pozostawał pod wpływem współczesnych mu Lucasa van Leydena i Jana Jan Gossaerta zwanego Mabuse. Jego portret Erazma z Rotterdamu, datowany na 1517 rok, posłużył jako punkt odniesienia dla portretu wykonanego w trzech wersjach przez Holbeina, datowanego na 1523 rok[6].
Obrazy (wybór)
Madonna z Dzieciątkiem i barankiem, ok. 1513, Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego, Poznań.
Źródło: Wikimedia Commons
- Złożenie do grobu, 1511, Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych, Antwerpia.
- Madonna z Dzieciątkiem i barankiem, ok. 1513, Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego, Poznań.
- Bankier z żoną, 1514, Luwr, Paryż.
- Portret starca, 1517, Musée Jacquemart-André, Paryż.
- Św. Magdalena, ok. 1525, Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych, Antwerpia.
- Ecce Homo, 1526, Pałac Dożów, Wenecja.
Literatura
- Wessely, Joseph Eduard, "Metsys, Quentin" w: Allgemeine Deutsche Biographie 21 (1885), s. 521-523 (online).
Linki
- Quentin Metsys w: fr.wikipedia.org (online).
Przypisy
- ↑ Jean-Claude Frère: Les Primitifs flamands, Paris, Editions Pierre Terrail, 1996, (ISBN 2-87939-115-6), s. 177-189.
- ↑ Robert Eduard Prutz (wydawca), Deutsches Museum, Band 1, s. 606, online (dostęp 18.02.2021).
- ↑ Vincent Pomarède: 1001 peintures au Louvre : De l’Antiquité au xixe siècle, Paris/Milan, Musée du Louvre Editions, 2005, (ISBN 2-35031-032-9), s.405.
- ↑ The bust of a grotesque old woman c.1510-20.
- ↑ Erika Langmuir: National Gallery : Le Guide, Flammarion, 1997, (ISBN 2-08-012451-X), s. 131.
- ↑ Stefano Zuffi: Le Portrait, Paris, Gallimard, 2001, (ISBN 2-07-011700-6), s. 58 i 95.