Martin Opitz

Martin Opitz (ur. 23 grudnia 1597 roku w Bolesławcu na Śląsku, zm. 20 sierpnia 1639 roku w Gdańsku) - niemiecko-śląski poeta okresu baroku, założyciel śląskiej szkoły poezji, uczony, dyplomata. (wyznania ewangelicko-reformowanego)

Martin Opitz. Portret wykonany przez Bartholomäusa Strobela. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Sebastian (zmarł po 1639 roku), rzeźnik, radca w Bolesławcu; matka Martha Rothmann (zmarła w 1597 lub 1598); wujek ze strony ojca (zmarł w 1606 roku), kierownik szkoły w Bolesławcu; - kawaler.

Życiorys

Od 1605 roku Martin Opitz uczęszczał do szkoły łacińskiej w rodzinnym mieście a w 1614 przeniósł się do gimnazjum Maria-Magdalenen-Gymnasium we Wrocławiu (niem. Breslau). W 1617 roku immatrykulował do akademickiego gimnazjum, które założył w 1614 roku Georg von Schönaich w Bytomiu Odrzańskim (niem.Beuthen an der Oder). W 1618 roku rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą i spędził trochę czasu jako nauczyciel domowy w rodzinie Tobiasa Scultetusa. 17 czerwca 1619 roku wstąpił na uniwersytet w Heidelbergu, gdzie studiował filozofię i prawo. Nawiązał tam kontakt z Georgem Michaelem Lingelsheimem, Janem Gruterem, Casparem von Barth, Juliusem Wilhelmem Zincgrefem, Petrusem Denaisiusem, Georgem Rudolphem Weckherlinem, Johannem Fischartem i Balthasarem Venatorem.

Tajny radca Georg Michael Lingelsheim zatrudnił go jako nauczyciela dla swoich synów. Brał także udział w przygotowaniach elektora Palatynatu Reńskiego Fryderyka V do objęcia korony królestwa Czech. Gdy w 1620 roku hiszpańskie wojska dowodzone przez Ambrosio Spinolę zajęły Palatynat, udał się do Holandii. Na uniwersytecie w Lejdzie zawarł znajomość z Danielem Heinsius (1580 - 1655), którego utwór Lobgesang Jesu Christi przetłumaczył już w Heidelbergu. Przez Amsterdam i Hagę udał się na półwysep Jutlandzki. Spędził tam zimę i napisał dzieło Trostgedichte in Widerwärtigkeit des Kriegs opublikowane dopiero 13 lat później. Latem 1621 roku powrócił na Śląsk.

Wiosną 1622 roku Martin Opitz został powołany przez księcia Gábora Bethlena do gimnazjum w Alba Iulia (niem. Weißenburg) w Siedmiogrodzie, aby uczyć tam filozofii i schöne Wissenschaften (nauki piękne). Zbierał tu również materiały i zaczął pisać wielkie niedokończone dzieło o starożytnej Dacji (Dacia antiqua). W lecie 1623 roku powrócił na Śląsk i przebywał na dworze księcia legnicko-brzeskiego Jerzego Rudolfa w Legnicy. Napisał tu między innymi poemat Zlatna oder von Ruhe des Gemüthes. Na życzenie księcia napisał Die Episteln der Sonntage und fürnehmsten Fest' des ganzen Jahrs", według motywów z psalmów i melodii hugenota Claude'a Goudimela, za co książę mianował go radcą dworu. W 1624 roku opublikował swoje główne dzieło Buch von der Deutschen Poeterey (Księga o poetyce niemieckiej), w którym opisał reguły i podstawowe zasady nowo powstałej wysokoniemieckiej sztuki poetyckiej, która nie jest zorientowana na przekazane antyczne miary wiersza lecz raczej powinna znaleźć własne metryczne formy języka niemieckiego.
Za pośrednictwem przyjaciela Augusta Buchnera zabiegał, aby zostać członkiem Fruchtbringende Gesellschaft (Towarzystwo Owocodajne). Żądanie to spotkało się jednakże z rezerwą. Szczególnie Tobias Hübner był jego zdecydowanym przeciwnikiem, który preferował formę wiersza aleksandryn. Poza tym wydaje się problematyczne, że Opitz chociaż był protestantem, w 1626 roku został mianowany sekretarzem grafa Karla Hannibala Burggrafa von Dohna , czołowego przedstawiciela kontrreformacji na Śląsku, który był osławiony z prześladowań protestantów. Dopiero w 1629 roku książę Anhalt-Köthen Ludwig I przyjął Opitza do Fruchtbringende Gesellschaft. Szczególnie mocno Diederich von dem Werder i Friedrich von Schilling opowiadali się za nim. Przy przyjęciu do Towarzystwa Owocodajnego książę nadał mu przydomek der Gekrönte i motto mit Diesem. Jako emblemat został mu nadany wawrzyn z szerokimi liściami (niem. ein Lorbeerbaum mit breiten Blättern ). W 1630 roku na polecenie grafa Dohna udał się do Paryża, gdzie poznał Hugo Grocjusza, którego pismo De veritate religionis Christianae (pol. "O prawdziwej religii chrześcijańskiej", niem. Über die Wahrheit der christlichen Religion ) przetłumaczył na język niemiecki. Na życzenie grafa przetłumaczył z języka łacińskiego na niemiecki instrukcję nawrócenia protestantów "Manuale contraversiarum jezuity Martina Becanusa wydaną w 1631 roku.

Podczas oblężenia Wrocławia we wrześniu 1632 roku przez wojska saksońsko-brandenbursko-szwedzkie Dohna uciekł ze Śląska, ale Martin Opitz pozostawał z nim w potajemnym kontakcie, aż do jego śmierci tj. do 21 lutego 1633 roku. Po śmierci grafa Dohna zabiegał o ponowne przyjęcie do służby u książąt legnickiego i brzeskiego. W wyniku podjętych działań w kwietniu 1633 roku został zatrudniony przez obu książąt do załawiania ich interesów we Wrocławiu i do ich służby dyplomatycznej. Na początku 1635 roku książę brzeski Jan Chrystian zrezygnował z przewodniczenia konwentowi stanów śląskich i Martin Opitz został zwolniony. Po zawarciu pokoju praskiego 30 maja 1634 roku, w obawie przed cesarzem uciekł do Torunia, gdzie przebywali już obaj książęta śląscy. Został tutaj przedstawiony królowi Polski Władysławowi IV Wazie. Sam Opitz osiadł jednak w Gdańsku. W 1636 roku wstąpił na służbę u króla Polski Władysława IV Waza, który mianował go na sekretarza i historyka dworskiego. W tej roli zaczął studium starożytności sarmackiej, oprócz tego zajmował się staroniemiecką poezją i w 1639 roku opublikował Annolied z łacińskim komentarzem (rękopis zaginął).

W Gdańsku Martin Opitz zadedykował poemat Geistigen Poemata hrabinie Sibylli Margarethe Dönhoff, która właśnie wyszła za mąż za grafa Gerharda Dönhoff. Hrabina była córką księcia Jana Chrystiana brzeskiego, w służbie którego Opitz był od 1633-1636 roku.
Zmarł 20 sierpnia 1639 roku w Gdańsku w wyniku panującej tam epidemii dżumy. Jego grób znajduje się w Kościele Mariackim w Gdańsku.

Znaczenie

Jego uczeń Paul Fleming pisze o nim "Du Pindar, du Homer, du Maro unsrer Zeiten" ("Ty Pindarze, ty Homerze, ty Maro naszych czasów"), a w innym sonecie "Meister deutscher Lieder, das Wunder unsrer Zeit" ("Mistrzu niemieckiej pieśni, cudzie naszych czasów"). Opitz przez swoich zwolenników został nazwany ojcem odnowicielem sztuki poetyckiej (Vater und Wiederhersteller der Dichtkunst. Jego celem było podniesienie niemieckiej poezji, bazując na ideach humanizmu i starożytnych formach do dzieła sztuki najwyższej rangi, co zresztą mu się udało przez stworzenie nowego rodzaju poetyki.
Poprzez rozważania o języku, stylu i wersyfikacji dał niemieckiej poezji nowe formalne podstawy. Ustalił przy tym różne zasady, które ponad stulecie uchodziły za wytyczne i kryteria całej niemieckiej poezji:

• Żądał surowego przestrzegania metryki wersów z bezwzględnym uwzględnieniem naturalnego akcentu słów.
• Odrzucił nieczyste (niedokładne) rymy.
  Przykład:
  „Wie ein Gebild aus Himmelshöh’n
  sieht er die Jungfrau vor sich steh’n.“
  - Friedrich Schiller
• Zabronił skracania wyrazów i ich kontrakcję, czyli połączenie dwóch wyrazów bez zmiany ich znaczenie.
  Przykład:
  
  • język angielski: do not -> don’t
  • język niemiecki: für das -> fürs; mit dem -> mit’m

• Wykluczył także wyrazy obcojęzyczne.
• Odrzucił knittelvers i zalecił aleksandryn.

Do estetycznych jego norm należała zasada Horacego, że poezja, podczas gdy bawi, jednocześnie musi przydawać się i pouczać. Wymagał także, żeby dzieło poetyckie było żywym obrazem. W późniejszych stuleciach jego reguły były mocno krytykowane jako skrępowanie możliwości poetyckich i geniuszu duchowego.
Dla kompozytora Heinricha Schütz napisał libretto tragikomedii Dafne, która uważana jest za pierwszą niemiecką operę. Jej prapremiera miała miejsce w 1627 roku w Torgawie. Muzyka do libretta zaginęła.

W badaniach uczonych niemieckich przez długi czas Martin Opitz był interpretowany jako genialny twórca niemieckiego języka poetyckiego. Buch von der Deutschen Poeterey ( Księga o poetyce niemieckiej) przedstawia w dużej mierze reprodukcję poezji włoskiego humanisty Juliusa Caesara Scaligera, a pomimo tego była bardzo skuteczna. Po nim powstały kolejne wybitne podręczniki poezji napisane między innymi przez Augusta Buchnera, Georga Philippa Harsdörffera i Sigmunda von Birkena.

Dzieła (wybór)

Miedzioryt strony tytułowej Weltlichen Poemata wydania z 1644. Źródło: Wikimedia Commons

• Zlatna, Oder von Rhue des Gemütes, Nüslerus, Bernhardus Guilielmus, 1623.
• Buch von der deutschen Poeterei, Breslau 1624.
• Teutsche Pöemata und: Aristarchvs Wieder die verachtung Teutscher Sprach , Straßburg 1624.
• Dafne , 1627.
• Jonas, 1628.
• Schäfferey Von der Nimfen Hercinie, Breslau 1630.
• Lobgedicht an die koenigliche Majestät zu Polen und Schweden, 1636.
• Variarum lectionum liber, in quo praecipue Sarmatica, 1637.
• Martini Opitii Geistliche Poëmata : Von jhm selbst anjetzo zusammen gelesen, verbessert vnd absonderlich herauß gegeben , Breslau 1638.

Literatura

• Garber, Klaus,„Opitz von Boberfel[d]t, Martin”, w: Neue Deutsche Biographie, tom 19 (1998), strony 552-554.
• Muncker, Franz,„Opitz, Martin”, w: Allgemeine Deutsche Biographie (1887), tom 24, strony 370-378.

Linki

• Dzieła Marina Opitza online w języku niemieckim na Zeneo.org