Malwida von Meysenbug

Malwida von Meysenbug (ur. 28 października 1816 w Kassel jako Malwida Rivalier; zm. 26 kwietnia 1903 w Rzymie) - niemiecka pisarka i działaczka społeczna. (wyznanie ewangelickie).

Malwida von Meysenbug. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Carl Rivalier (od 1825 heski tytuł szlachecki „de Meysenbug”, od 1834 austriacki baron, 1779-1847), szambelan i tajny radca, od 1821 heski minister stanu;
• Matka: Ernestine (1784–1861), córka radcy finansowego Georga Hansella i Wilhelmine Müller;
• Bracia: Otto (1806–86), Carl (1807–66), Wilhelm (1813–66);
• Stan cywilny: panna.

Życiorys i twórczość

Malwida von Meysenbug. Autor: Franz von Lenbach. Źródło: Wikimedia Commons

Malwida von Meysenbug była córką pochodzącego z rodziny hugenockiej Carla Rivaliera i Ernestine z d. Hansell. Matka wprowadziła ją w tajniki muzyki, malarstwa i literatury. Panujące wówczas zasady uniemożliwiły jej dalszą edukację, która przewidziana była tylko dla mężczyzn. Po emigracji ojca z księciem heskim Wilhelmem II zamieszkała w 1832 roku z matką i rodzeństwem w Detmold. Po konfirmacji skierowała uwagę na problemy społeczne, do czego przyczyniła się też lektura pism Johanna Wolfganga von Goethego, Bettiny von Arnim i Rahel Varnhagen. Założyła związek charytatywny wspierający ubogich Verein der Arbeit für Arme. W 1844 roku poznała studenta teologii Theodora Althausa, który zajmował się publicystyką demokratyczną. Pod jego wpływem zdystansowała się wobec konserwatywnych poglądów rodzinnych, stanowych i kościelnych. Po rozstaniu z Althausem w 1847 roku, którego obdarzyła miłością, pozostało w niej głębokie rozczarowanie i rozżalenie. Po śmierci ojca przebywała od 1848 roku we Frankfurcie nad Menem, gdzie przyłączyła się do ruchu demokratycznego.

Aby zdobyć lepsze wykształcenie i uniezależnić się od rodziny postanowiła w 1850 roku rozpocząć naukę w Hochschule für das weibliche Geschlecht (Szkoła wyższa dla płci żeńskiej w Hamburgu. Wkrótce została pracownikiem pomocniczym w istniejącym przy szkole pensjonacie i od 1851 roku angażowała się w organizowanie ponadwyznaniowej szkoły wolnego zboru Freie Gemeinde, do którego wstąpiła. Po zamknięciu szkoły przez siły konserwatywne w kwietniu 1852 roku zakończyła działalność w Hamburgu i zamieszkała w Berlinie. Ale i tam pozostała tylko przez krótki czas. Kontakty z kręgami i publicystami demokratycznymi ściągnęły na nią uwagę władz. Po denuncjacji przez młodszego brata Wilhelma policja przesłuchała ją i przeszukała jej mieszkanie. W obawie przed aresztowaniem postanowiła w maju 1852 roku emigrować do Anglii, w czym pomogli jej przyjaciele, którzy pokryli koszty podróży i początkowy okres pobytu na uchodźctwie. Po długim okresie poszukiwania pracy została w Londynie prywatną nauczycielką języka niemieckiego.

W Londynie poznała Gottfrieda i Johannę Kinkelów oraz licznych demokratycznych i republikańskich emigrantów m.in. Carla Schurza, Lajosa Kossutha, Louis Blanc, Giuseppe Mazzini i Alexandra Herzena. Tutaj zaczęła zarabiać także jako publicystka i tłumaczka. Zetknięcie z nędzą londyńskich slamsów skłoniło ją do założenia w 1853 roku Club deutscher Arbeiter> (Klub niemieckich robotników). Od 1853 roku mieszkała w domu Alexandra Herzena i po śmieci jego żony opiekowała się ich dziećmi. W lecie 1860 roku z Olgą, młodszą córką Herzena, wyjechała do Paryża, gdzie jako adopcyjna matka zajmowała się jej dalszym wychowaniem.

W czasie pierwszego pobytu w Paryżu w 1859 roku poznała bliżej Ryszarda Wagnera, którego spotkała już w 1855 w Londynie. Dzięki niemu zwróciła uwagę na Arthura Schopenhauera i jego pismo Świat jako wola i przedstawienie, które umocniło jej wątpliwości odnośnie możliwości rozwiązania problemów społecznych: „Zdałam sobie sprawę, że samo istnienie jest złem” („Mir wurde klar, daß das Dasein selbst das Übel sei”). Od 1862 roku przebywała z Olgą w Rzymie, na Capri, we Florencji, Bernie, Wenecji, Monachium i - z powodu śmierci Herzena - w 1870 w Paryżu. W 1872 roku w Bayreuth poznała Fryderyka Nietzsche. Jednak jego rozwój filozoficzny i krytyka Wagnera doprowadziły do ochłodzenia ich przyjaźni.

Przełomowym momentem w życiu Malwidy von Meysenbug było w 1873 roku małżeństwo Olgi z francuskim historykiem Gabrielem Mondem. W tym samym roku zamieszkała w Bayreuth, ale już w 1874 udała się ponownie do Włoch, gdzie do 1877 roku często zatrzymywała się w Rzymie. Do sędziwego wieku Malwida von Meysenbug pozostała cenioną partnerką rozmów i korespondencji wybitnych postaci życia kulturalnego m.in. Ferdinanda Gregoroviusa, Franciszka Liszta, Franza von Lenbacha, Levina Schückinga, Alexandra von Warsberga, Bernharda von Bülowa, Lou Andreas-Salomé i Romain Rollanda.

Grób Malwidy von Meysenbug. Źródło: Wikimedia Commons

Malwida von Meysenbug zmarła 26 kwietnia 1903 w Rzymie. Jej grób znajduje się na cmentarzu protestanckim Cimitero acattolico (zwany też Cimitero degli Inglesi albo Cimitero dei protestanti) w dzielnicy Testaccio.

Z jej pism trwałe zainteresowanie wzbudziły jedynie Pamiętniki idealistki (Mémoires d'une idéaliste). W tomie, który ukazał się w 1869 roku w Genewie opisała okres do 1861 roku i przekazała żywy obraz wydarzeń przed rewolucją marcową w Niemczech i życia emigrantów w Anglii. W 1898 roku ukazała się kontynuacja jej wspomnień Jesień życia idealistki (Der Lebensabend einer Idealistin), która obejmuje okres do 1898 roku i zawiera filozoficzne rozważania i refleksje zdobyte podczas wymiany myśli z ekskluzywnym kręgiem przyjaciół we Włoszech. Równie istotne dla badaczy tego okresu są jej wypowiedzi w listach, artykuły w czasopismach i opublikowane pośmiertnie sprawozdanie Podróż do Ostendy (Eine Reise nach Ostende) z 1849 roku. Jak dalece oddaliła się Malwida von Meysenbug od swoich początkowych poglądów rewolucyjnych ukazuje także wydana pośmiertnie w 1905 roku powieść Niebiańska i ziemska miłość (Himmlische und irdische Liebe), w której historię o bezcennej pomocy prostego człowieka, zaczerpniętą z Pieśni o poczciwym człowieku (Lied vom braven Mann Gottfrieda Augusta Bürgera, przekształca w heroiczny czyn i ofiarną śmierć księcia. Do jej myśli świadomie nawiązała feministka i socjaldemokratka Lily Braun w powieści Pamiętniki socjalistki (Memoiren einer Sozialistin, 2 tomy, 1909-11).

Dzieła (wybór)

• Mémoires d' une idéaliste : (entre deux révolutions); 1830–1848 (Pamiętniki idealistki: (między dwoma rewolucjami); 1830–1848. Georg: Genève, 1869.
• Der Lebensabend einer Idealistin (Jesień życia idealistki), 1898.
• Podróż do Ostendy (Eine Reise nach Ostende), 1905.
• Himmlische und irdische Liebe (Niebiańska i ziemska miłość), 1905.