Magnus Hirschfeld

Magnus Hirschfeld (ur. 14 maja 1868 w Kołobrzegu; zm. 14 maja 1935 w Nicei) – niemiecki lekarz, seksuolog, jeden z ojców założycieli ruchu wyzwolenia homoseksualnego. Jako pierwszy naukowo i całościowo badał ludzką seksualność (założył Instytut Seksuologiczny w Berlinie). Walczył przeciwko prześladowaniu homoseksualistów niemieckich na podstawie paragrafu 175. Narodowi socjaliści postrzegali Hirschfela jako zagrożenie dla bezpieczeństwa i dla wzrostu populacji „rasy aryjskiej”. (wyznanie mojżeszowe, potem monista)

Magnus Hirschfeld, 1929. Źródło: Wikimedia Commons.

Genealogia

• Ojciec: Herrmann (1825–1885), dr med., radca sanitarny, lekarz w Kołobrzegu, gdzie za działalność filantropijną i zasługi dla miasta postawiono mu pomnik;
• Matka: Friederike Mann;
• Siostra: Franziska Mann (1859–1927), pisarka.

Biografia

Okres nauki

Magnus Hirschfeld studiował od 1887 r. filozofię i języki nowożytne we Wrocławiu. W 1888 r. przeniósł się na uniwersytet do Strassburga, aby tam studiować medycynę i nauki przyrodnicze. Następnie studia kontynuował w Monachium, Heidelbergu i Berlinie, gdzie w 1892 r. doktoryzował się u Emanuela Mendela pracą Über Erkrankungen des Nervensystems im Gefolge der Influenza (O schorzeniach systemu nerwowego w skutek influencji). Państwowy egzamin medyczny zdał w 1893 r. w Würzburgu.

Po licznych podróżach, w tym do Ameryki i Afryki, został w 1894 r. członkiem kierownictwa sanatorium w Magdeburgu, a w 1896 rozpoczął praktykę lekarską w Berlinie–Charlottenburg.

Od 1899 do 1923 r. wydawał czasopismo Jahrbuch für sexuelle Zwischenstufen. Na łamach, którego razem ze współpracownikami przekonywał, że między „zupełną kobietą” a „zupełnym mężczyzną” istnieje niezliczona liczba mieszanin i odstępstw. Hermafrodyty, transwestyci są naturalnym połączeniem między oboma biegunami mężczyzna i kobieta, a homoseksualiści stanowią pewien „trzeci rodzaj płci”.

Komitet Naukowo-Humanitarny

15 maja 1897 r. założył w swoim mieszkaniu w Charlottenburgu razem z wydawcą Maxem Spohrem, prawnikiem Eduardem Obergiem i pisarzem Franzem Josephem von Bülowem Komitet Naukowo-Humanitarny („Wissenschaftlich-humanitäre Komitee”, WhK), którego został prezesem. Komitet był pierwszą światową organizacją, której celem była walka z kryminalnym traktowaniem związków homoseksualnych. Do organizacji tej przyłączyli się m.in. Adolf Brand, Benedict Friedlaender, Kurt Hiller, Hugo Marcus i Eduard Bertz. Zastępcą Hirschfelda w WhK od 1905 do 1914 był lekarz Georg Merzbach.

Od 1919 r. Komitet Naukowo-Humanitarny był ściśle związany z Instytutem Nauk Seksualnych. Komitet posiadał siedziby w Berlinie i 25 miastach w Niemczech, Austrii i Holandii. Chociaż nigdy nie liczył więcej niż 500 członków, przeważnie akademików i ludzi wykształconych, uchodzi za kamień milowy homoseksualnego ruchu emancypacyjnego. W celu zniesienia paragrafu 175 zebrał pod petycją ponad 6000 podpisów. Sprzeciw Komitetu nie był bezkrytyczny i w swojej petycji poparł utrzymanie statusu karnego niektórych aktów homoseksualnych, w tym mi.in. stosunków między osobą dorosłą a nieletnim poniżej 16 roku życia. Praca nad petycją rozpoczęła się już w 1897 roku. Magnus Hirschfeld zabiegał o pozyskanie osób o wybitnym statusie w takich dziedzinach jak polityka, medycyna, sztuka i nauka. Komitet wysyłał tysiące listów do duchownych katolickich, sędziów, ustawodawców, dziennikarzy i burmistrzów. Pisane przez Hirschfelda liczne artykuły prasowe, rozprawy naukowe i prowadzone odczyty przyczyniły się do poznania zjawiska homoseksualizmu nie tylko w kręgach naukowych. August Bebel, który podpisał petycję, zaniósł ją do Reichstagu, aby podpisali ją inni jego członkowie. Pod petycją podpisali się także Albert Einstein, Hermann Hesse, Thomas Mann, Rainer Maria Rilke i Lew Tołstoj. Jednak wysłana przez nich petycja w sprawie usunięcia paragrafu 175 z kodeksu karnego została odrzucona w 1898, 1922 i 1925. W 1929 r. komisja Reichstagu postanowiła zmienić paragraf 175, jednak Reichstag nie zdążył tego uczynić, gdyż władzę przejęli naziści.

Za pomocą § 175 Cesarstwo Niemieckie i Republika Weimarska prześladowały homoseksualistów. Zgodnie z tym paragrafem naziści zatłukli gejów w obozach koncentracyjnych i naszyli na nich „różowy trójkąt”. Republika Federalna wykorzystała ten paragraf do skazania ponad pięćdziesięciu tysięcy ludzi. Podczas gdy w Niemieckiej Republice Demokratycznej § 175 zniesiono już w 1968 r., to w Republice Federalnej Niemiec usunięto go z kodeksu karnego dopiero w 1994 r., po zjednoczeniu Niemiec.

Badania i orzecznictwo sądowe

Prowadzone przez Hirschfelda w 1904 r. badania wśród studentów na temat ich orientacji seksualnej wykazały, że ok. 1,5 % z nich jest homoseksualistami, a ok. 3,9 % biseksualistami. Po tym jak niektórzy badani studenci zadenuncjowali go, 7 maja 1904 r. został skazany za obrazę. Monachijski oddział WhK na posiedzeniu 22 stycznia 1904 r. skrytykował Hirschfelda za badania wśród studentów, a na posiedzeniu 22 kwietnia 1904 r. zdystansował się od Hirschfelda w związku z zarzutami karnymi.

W 1908 r. Magnus Hirschfeld założył czasopismo Zeitschrift für Sexualwissenschaft, które w tym samym roku przestał wydawać. W redagowaniu tego czasopisma wspierał go austriacki etnolog, slawista i badacz seksu Friedrich Salomon Krauss.

Magnus Hirschfeld zwrócił na siebie publiczną uwagę w latach 1907–1909, kiedy był kontrowersyjnym orzecznikiem sądowym w kwestii seksualnej w głośnej wówczas aferze Harden-Eulenburg. Także w przypadku zamordowanego homoseksualisty Friedricha Ferdinanda Mattoneta występował jako orzecznik w toczącym się od 10 października 1909 do 12 listopada 1910 procesie przed sądem w Trewirze. Postępowanie Hirschfeld w roli orzecznika i grasującą homofobię wśród szlachty i korpusu oficerskiego skrytykował w 1908 autor kupletów i komik Otto Reutter w pieśni Hirschfeldlied (Pieśni Hirschfelda), która wydana na płycie szybko się rozpowszechniła, co jeszcze bardziej zwiększyło sławę Hirschfelda. Był to pierwszy zapis płytowy związany bezpośrednio z homoseksualizmem.

Po dłuższych pobytach w Paryżu i Londynie osiadł w 1910 r. w Berlinie, gdzie zajmował się leczeniem schorzeń nerwowych i psychicznych. W tym samym roku opublikował pracę badawczą Die Transvestiten: An Inquiry into the Erotic Disguise Instinct (Transwestyci. Badanie instynktu przebrania erotycznego), a tym samym ukuł termin transwestyta dla osób, które noszą ubrania płci przeciwnej. Od tej nazwy pochodzi wydany później oficjalny certyfikat transwestyty.

Instytut Nauk Seksualnych

Podczas I wojny światowej pracował na zlecenie Czerwonego Krzyża między innymi jako lekarz jeńców wojennych. W tym czasie napisał trzytomową pracę Sexualpathologie (Patologie seksualne), która ukazała się w latach 1917–20. W 1918 r. powołał do życia fundację „Dr. Magnus-Hirschfeld-Stiftung”. 6 lipca 1919 r. razem z dermatologiem Friedrichem Wertheimem oraz z neurologiem i psychoterapeutą Arthurem Kronfeldem założył Instytut Nauk Seksualnych („Institut für Sexualwissenschaft”), który wkrótce stał się centrum międzynarodowego ruchu homoseksualnego. Instytut opowiadał się za społecznym uznaniem homoseksualizmu. Pomagał ludziom z problemami seksualnymi, sporządzał orzeczenia procesowe, leczył wszystkie zaburzenia seksualne, prowadził badania, szkolenia oraz obszerne archiwum. Można było w nim zapoznać się z publikacjami seksuologicznymi i innymi istotnymi dokumentami wszelkiego rodzaju, stanowiło też centrum atrakcji Berlina „złotych lat dwudziestych” (miem. „Goldene Zwanziger“). Stał się też organizacyjnym centrum dla wszystkich ówczesnych seksuologicznych i reformatorskich aktywności i organizacji, ich rzecznikiem (np. Max Hodann). Z Instytutem związani byli także czołowi filozofowie, tacy jak Walter Benjamin czy Ernst Bloch. Instytut przyciągał wielu znanych amerykańskich i brytyjskich gości, w tym Christophera Isherwooda (1904-1986). Isherwood opisał swoje doświadczenia w książce Pożegnanie z Berlinem (tyt. oryg.Goodbye to Berlin, 1939). W 1921 r. Instytut zorganizował „Pierwszą Międzynarodową Konferencję na rzecz Reformy Seksualnej” („Erste internationale Tagung für Sexualreform auf sexualwissenschaftlicher Grundlage”). Wreszcie był, czy powinien także być: schronieniem dla ludzi w tarapatach seksualnych.

6 maja 1933 r. Instytut Nauk Seksualnych splądrowali nacjonaliści, a znajdujące się w nim archiwum padło ofiarą palenia książek.

Film „Anders als die Andern”

W 1919 r. Richard Oswald zrealizował pierwszy w historii film gejowski zatytułowany Anders_als_die_Andern (Inny od pozostałych). Przy produkcji tego filmu doradcą był Magnus Hirschfeld, który napisał scenariusz i sam zagrał w nim u boku Conrada Veidta, Reinholda Schüntzela i Anity Berber rolę lekarza, przekonywującego w płomiennej mowie przed sądem, że homoseksualizm nie jest chorobą i wzywał do jego akceptacji i tolerancji. Premiera filmu miała miejsce 28 maja 1919 r. w Berlinie. Film spotkał się z aprobatą, ale wywołał też ostrą krytykę. Środowiska prawicowo-konserwatywne i nacjonalistyczne wykorzystały to jako okazję do propagowania przywrócenia cenzury. W debatę bez wątpienia wmieszały się też głosy antysemickie (gazeta „Deutsche Zeitung”). W tle sporów o film pojawiła się polityczna kontrowersja. W roczniku Jahrbuch für sexuelle Zwischenstufen ukazały się liczne artykuły na temat filmu, ale przede wszystkim pisma osób, których dotyczył problem homoseksualizmu. Pojawiły się w prasie anonsy osób poszukujących partnerów tej samej płci. Gazeta „Neue Hamburger Zeitung” (18.8.1919) wskazywała, że § 175 stosowany jest jedynie wobec mężczyzn, a nie kobiet, wśród których homoseksualizm jest być może jeszcze bardziej popularny niż wśród mężczyzn. Gazeta zdecydowanie wzywała do zniesienia hańbiącego § 175.

Do dokumentów publikowanych w Jahrbuch für sexuelle Zwischenstufen wróciła w 1970 r. Rosa von Praunheim w filmie dokumentalnym Nicht der Homosexuelle ist pervers, sondern die Situation, in der er lebt (Nie homoseksualista jest perwersyjny, lecz sytuacja, w której żyje).

Zaangażowanie Hirschfelda w walkę o równouprawnienie homoseksualistów wywoływało niechęć środowisk prawicowych i antysemickich. Publikacja filmu Anders_als_die_Andern wzmogła ataki na Hirschfelda. W październiku 1920 r. stał się celem ataku i zamachu, a po odczycie w Monachium został brutalnie pobity.

Lata 1923–1935

Magnus Hirschfeld należał do kierownictwa „Instytutu na rzecz Nudyzmu” (niem. „Institut für Freikörperkultur”) założonego przez Adolfa Kocha w 1923 roku. Na „Drugiej Międzynarodowej Konferencji na rzecz Reformy Seksualnej” w Kopenhadze w 1928 r. założono z inicjatywy Hirschfelda „Światową Ligę na rzecz Reform Seksualnych” (niem. „Weltliga für Sexualreform“). W założeniu inicjatorów miała ona skupiać i koordynować działalność rozsianych po całym świecie ugrupowań, które stawiały sobie za cel reformę życia obyczajowego. Kolejne konferencje „Światowej Ligi na rzecz Reform Seksualnych” odbyły się w Londynie (1929), Wiedniu (1930) i Brnie (1932). W 1935 r. „Światowa Liga na rzecz Reform Seksualnych” została rozwiązana, a jedynie nadal działała jej sekcja londyńska.

W 1926 r. Magnus Hirschfeld podróżował na zaproszenie rządu ZSRR do Moskwy i Leningradu. W 1931 r. przyjął zaproszenie do wygłoszenia odczytów w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Przeczuwając prawdopodobnie przyszłe wydarzenia postanowił nie wracać do Niemiec, lecz udał się w dalszą podróż po Pacyfiku. Przebywał w Honolulu, Japonii, Chinach, Indonezji, Indiach i Bliskim Wschodzie. Tam poznawał zwyczaje i przyzwyczajenia, relacje między płciami, zwyczaje małżeńskie, małżeństwa dzieci, kurioza seksualne. Szczególnie interesował się małżeństwami mieszanymi, małżeństwami między kolonistami a rodzimymi kobietami. Zdumiała go bardzo duża tolerancja dzieci pochodzących z tych związków. W trakcie 500-dniowej podróży wygłosił 176 odczytów, oczywiście wszystkie na tematy seksuologiczne. Spostrzeżenia z tej podróży opisał w książce Die Weltreise eines Sexualforschers (Światowa podróż badacza seksu, 1933).

Magnus Hirschfeld nigdy nie stanął już na ziemi niemieckiej. Pozostał na emigracji, początkowo w Zurychu i Asconie, potem w Paryżu i Nicei. Po przejęciu władzy przez nazistów publikacje Hirschfelda zostały wymienione w wytycznych nazistowskich do „oczyszczania” bibliotek jako przykłady pism „niszczących ludzi i rasę”, które należy usunąć.

Próba Hirschfelda utworzenia w Paryżu Instytutu Nauk Seksualnych nie powiodła się. W 1934 r. „Einstein seksu”, jak nazwał Hirschfelda amerykański dziennikarz podczas jego pobytu w Los Angeles, zamieszkał w Nicei, gdzie zmarł w dniu swoich urodzin 14 maja 1935 r. w wieku 67 lat. Na jego nagrobku w Nicei widnieje motto życiowe Hirschfelda: „per scientiam ad iustitiam“ („przez naukę do sprawiedliwości”).

Pierwsze operacje zmiany płci

Magnus Hirschfeld odsyłał jednak do innych lekarzy także tych homoseksualistów płci męskiej, którzy na podstawie jego badań biologicznych zakładali, że homoseksualizm można leczyć. Lekarze ci kastrowali pacjentów i wszczepiali im jądra od heteroseksualistów.

Pierwszą znaną osobą, która przeszła całkowitą operację zmiany płci z męskiej na żeńską była Dora Richter (1891–1933) urodzona jako Rudolph Richter. W 1922 r. przeszła chirurgiczne usunięcie jąder, na początku 1931 r. dr Ludwig Levy-Lenz przeprowadził usunięcie penisa, a w czerwcu tego samego roku dr Erwing Gohrbandt chirurgiczną konstrukcję waginy. W 1930 r. Magnus Hirschfeld razem z lekarzem Ludwigim Levy-Lenzem przeprowadził jedną z kolejnych operacji zmiany płci. Duńska malarka, Lili Elbe (urodzona jako Einar Mogens Andreas Wegener), posiadająca zarówno męskie jak i żeńskie organy płciowe, przeszła również operację zmiany płci.

Nie tylko praktyki medyczne Magnusa Hirschfelda, ale także jego podejście naukowe budzi dziś kontrowersje. Jego absolutna wiara w biologię sprawiła, że skłaniał się ku darwinizmowi społecznemu i eugenice. Założył w 1913 r. Towarzystwo Medyczne dla Nauki Seksualnej i Eugeniki (niem. Ärztliche Gesellschaft für Sexualwissenschaft und Eugenik). Promował więc „selekcję płciową” w celu poprawy „sprawności umysłowej potomstwa”. Był tym samym jednocześnie daleki od narodowych socjalistów i całkowicie z nimi zgodny.

Pisma

• Sappho und Sokrates, Verlag Max Spohr, Lipsk 1896 (pod pseudonimem „Th. Ramien“).
• § 175 des Reichsstrafgesetzbuches: die homosexuelle Frage im Urteile der Zeitgenossen, Verlag Max Spohr, Lipsk 1898 (online).
• Was muss das Volk vom Dritten Geschlecht wissen! Verlag Max Spohr, Lipsk 1901.
• Der urnische Mensch, Max Spohr, Lipsk 1903.
• Berlins Drittes Geschlecht,H. Seemann, Berlin u. Lipsk 1904, (online).
• Vom Wesen der Liebe. Zugleich ein Beitrag zur Lösung der Frage der Bisexualität, Verlag Max Spohr, Lipsk 1906.
• Die Transvestiten: Eine Untersuchung über den erotischen Verkleidungstrieb, mit umfangreichem kasuistischem und historischem Material, Verlag Alfred Pulvermacher, Berlin 1910.
• Naturgesetze der Liebe: Eine gemeinverständliche Untersuchung über den Liebeseindruck, Liebesdrang und Liebesausdruck, Verlag „Wahrheit“ Ferdinand Spohr, Lipsk, 1914.
• Die Homosexualität des Mannes und des Weibes, Verlag Louis Marcus, Berlin 1914, (online w Internet Archive).
• Warum hassen uns die Völker? A. Marcus & E. Weber, Bonn 1915.
• Kriegspsychologisches, A. Marcus & E. Weber, Bonn 1916.
• Sexualpathologie. Ein Lehrbuch für Ärzte und Studierende, Bonn, 1917–1920, 3 tomy.
• Sexualität und Kriminalität. Überblick über Verbrechen geschlechtlichen Ursprungs. Berlin, Lipsk 1924.
• Geschlechtskunde, auf Grund dreissigjähriger Forschung und Erfahrung bearbeitet, 5 tomów, Stuttgart 1926–1930.
• Die Weltreise eines Sexualforschers. Bözberg-Verlag, Brugg 1933.
• Sex in Human Relationships. John Lane the Bodley Head, Londyn 1935.
• Racism. Victor Gollancz Ltd., Londyn 1938.

Polskie wydania

• Seksualizm a kryminalistyka : przestępstwa i choroby na tle płciowem. Warszawa etc. : „Renaissance", 1923.
• Magnus Hirschfeld, Richard Linsert; Zapobieganie ciąży : środki i metody (tyt. oryg. Empfängnisverhütung : Mittel und Methoden). Lwów : skł. gł. Księg. Lwowska, 1933.
• Psychologja seksualna. Warszawa etc. : Ars Medica : "Renaissance", 1936.

Literatura

• Helfer, Christian: "Hirschfeld, Magnus" w: Neue Deutsche Biographie 9 (1972), s. 226-227; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118815237.html#ndbcontent.
• Manfred Herzer: "Magnus Hirschfeld: Leben und Werk eines jüdischen, schwulen und sozialistischen Sexologen". 2 wydanie. MännerschwarmSkript-Verlag, Hamburg 2001, ISBN 3-935596-28-6 (online).

Linki

• Magnus Hirschfeld w: de.wikipedia.org (online).