Emil Ludwig

Emil Ludwig (do 1883 Emil Cohn; ur. 25 stycznia 1881 we Wrocławiu (wówczas niem. Breslau); zm. 17 września 1948 w Ascona) – niemiecki i szwajcarski pisarz. Światową sławę uzyskał dzięki psychologicznym biografiom wybitnych postaci. (wyznanie mojżeszowe, 1902-22 ewangelickie, potem ponownie mojżeszowe)

Emil Ludwig. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Hermann Cohn, od 1883 Ludwig (1838–1906), okulista, profesor okulistyki we Wrocławiu;
• Matka: Valeska, córka Emanuela Friedlaendera (zm. 1880), górniczego przedsiębiorcy budowlanego w Gliwicach (niem. Gleiwitz) i Anny Juli Friedländer;
• Wujek: Fritz von Friedländer-Fuld (zm. 1917), górnośląski magnat węglowy;
• Kuzyn: Robert Friedländer-Prechtl (1874–1950), pisarz;
• Żona: od 1906 Elga Wolff (ur. 1884);
• Dzieci: 2 synów.

Biografia i twórczość

Emil Ludwig studiował prawo w Heidelbergu, Lozannie, Wrocławiu i Berlinie, później także historię m.in. u Kurta Breysiga, Felixa Dahna, Franza von Liszt, Georga Simmela i Wernera Sombarta. Pod wpływem lektury Goethego, Schopenhauera i Nietzschego oraz znajomości z Richardem Dehmelem napisał wczesne wiersze i dramaty. Po ukończeniu studiów pracował w 1904/1905 w domu handlowym wujka. W 1906 roku zamieszkał w Szwajcarii.

Po podróżach do Włoch, na Cejlon i do Afryki napisał pierwsze studia psychologiczne o Otto Bismarcku (Bismarck. Ein psychologischer Versuch, 1911) i Richardzie Wagnerze (Wagner oder Die Entzauberten, 1912). Podczas I wojny światowej pracował w Londynie, Wiedniu, Atenach i Konstantynopolu jako korespondent dla gazety Berliner Tageblatt. Początkowy podziw Emila Ludwiga dla wojny przerodził się w pacyfizm. W okresie Republiki Weimarskiej reprezentował liberalizm kosmopolityczny. W 1902 roku konwertował na wiarę ewangelicką, ale w proteście przeciwko zamordowaniu jego przyjaciela Walthera Rathenaua wrócił w 1922 roku na łono judaizmu. Światowym sukcesem stała się jego trzytomowa biografia Goethe, Geschichte eines Menschen (1920 Goethe, historia człowieka). Kolejnymi bestselerami były biografie Napoleona (1924), Wilhelm II (1924) i Bismarcka (1921–1926). Przetłumaczone zostały one na 27 języków, a nakład osiągnął 2,5 mln egzemplarzy, co uczyniło go w 1930 roku jednym z najbardziej poczytnych pisarzy tego okresu.

Emil Ludwig decydująco wpłynął na rozwój nowego rodzaju beletrystycznej biografii historycznej, która po I wojnie światowej starała się nadać nową orientację literaturze lat 20-tych. W oparciu o Plutarcha, Thomasa Carlyle, Hippolyte Taine, Jacoba Burckhardta i Kurta Breysiga oraz świadomemu odejściu od pełnej szczegółów historycznej powieści, jak również naukowej historiografii uprościł, unaocznił i spopularyzował historię. Zlekceważył daty i nazwiska, a politykę objaśniał z punktu widzenia polityka. W większym stopniu interesowały go postawy psychologiczne niż fakty i działania opisywanych postaci. Przy pomocy psychoanalizy usiłował rozwikłać panujące stereotypy bohaterów. Na pierwszy plan wysuwał anegdoty, autentyczne rozmowy i listy. W wyraźnym oddzieleniu od narodowych mistyfikacji historycznych bohaterowie Emila Ludwiga są wewnętrznie rozdarci i w swoich działaniach determinowani przez nieświadome motywy i indywidualne braki. Historia jest postrzegana „jako opowieść o ludziach, którzy byli tacy jak my”. Ludwig trwa jednak w tradycyjnym przedstawieniu „decydującego wpływu pojedynczego, genialnego człowieka na historię świata” wbrew stanowisku socjologicznemu. Jego bohaterowie jako elity narodu cechują się większą ilością energii, pasji i ducha. W duchu Nietzschego są oni przedstawiani młodzieży jako wzory odwagi i siły woli.

Za granicą Emil Ludwig uchodził jako kulturowy reprezentant Republiki Weimarskiej, który pozbawił Goethego charakteru narodowego, Bismarcka spopularyzował wśród innych narodów, zburzył legendę Hohenzollernów w Niemczech przez to, że zmienił wizerunek cesarza Wilhelma II z podżegacza do wojny w chorą, zakompleksioną i tragiczną postać. Podczas gdy literaturoznawstwo nie zwracało uwagi na Ludwiga, gorąca debata na temat legitymizacji fikcji historycznej rozpoczęła się wśród historyków wraz z publikacją jego biografii Wilhelma II. Udowodniono Ludwigowi, że nie trzymał się faktów, zarzucono mu nienaukowe uproszczenia, pomijanie tła historycznego i efekciarstwo.

W 1932 roku z powodów rasistowskich zaczęto Emila Ludwiga oczerniać nie tylko w gazecie Völkischer Beobachter. W tym samym roku przyjął szwajcarskie obywatelstwo. Po przejęciu władzy w 1933 roku przez reżim nazistowski jego książki spalono. Jako jeden z nielicznych niemieckich pisarzy przebywających na emigracji odnosił nadal sukcesy. Podróże z odczytami po Europie i tłumaczenia jego pism zapewniły mu bezpieczeństwo finansowe. W swojej wilii nad jeziorem Lugano zapewniał schronienie, utrzymanie uchodźcom i licznym pisarzom w potrzebie. Podczas międzynarodowego kongresu PEN Clubu w 1936 roku w Buenos Aires przeforsował międzynarodową notę protestacyjną przeciwko traktowaniu Carla von Ossietzkyego i innych intelektualistów w Niemczech.

W 1940 roku Emil Ludwig emigrował do USA. Po opublikowaniu w The New York Times mowy Ludwiga, w której wywiódł faszyzm z charakteru Niemców i poprzez żądanie reedukacji Niemców po wojnie wywołał ostre kontrowersje, które rozciągnęły się zarówno na jego sposób interpretacji historii, jak i na jego twórczość literacką i osobę. Jego przeciwnikami byli m.in. Paul Tillich, Alfred Kantorowicz i Hannah Arendt. W 1945 roku wrócił do Szwajcarii. Podczas gdy w NRD Ludwig był potępiany jako apolityczny i słusznie zapomniany ze względu na swoje podejście redukujące historię do osób indywidualnych, w Republice Federalnej Niemiec jego znaczenie związane było przede wszystkim ze zrozumieniem sytuacji intelektualistów w okresie Republiki Weimarskiej.

Dzieła (wybór)

• Ein Untergang (dramat w 5 aktach), 1904
• Napoleon (dramat), 1906
• Die Borgia. Ein Schauspiel, Bruno Cassirer, Berlin, 1907
• Der Papst und die Abenteurer oder Die glücklichen Gärten, Berlin 1910
• Bismarck. Ein psychologischer Versuch, Berlin 1911
• Manfred und Helena (powieść), 1911
• Die Reise nach Afrika, Berlin 1913
• Richard Dehmel, Berlin 1913
• Die Fahrten der Goeben und der Breslau, Berlin 1916
• Goethe, in zwei Teilen, Stuttgart 1920
• Bismarck, 1921–1926 (pol. wyd. Bismarck, przeł. Leo Belmont, 1934)
• Rembrandts Schicksal, 1923
• Napoleon, 1924 (pol.wyd. Napoleon, tłum L. Staff, 1928)
• Wilhelm der Zweite, Rowohlt, Berlin 1925 (pol. wyd. Wilhelm II, tłum. Julia Zylberowa, 1930)
• Kunst und Schicksal. Vier Bildnisse, 1927 (Rembrandt, Beethoven, Weber und Balzac)
• Der Menschensohn. Geschichte eines Propheten, 1928 (pol. wyd. Syn człowieczy : powieść, tłum. Paweł Hulka-Laskowski, 1929)
• Juli 14. Den Söhnen zur Warnung, 1929 (pol. wyd. Europa we krwi : (lipiec 1914), przeł. Marceli Tarnowski, 1930)
• Michelangelo, 1930
• Lincoln, 1930 (pol. wyd. Lincoln : powieść, tłum. Paweł Hulka-Laskowski, 1957)
• Geschenke des Lebens. Ein Rückblick, 1931 (pol. wyd. Dary życia przeł. Wanda Kragen, 1932)
• Stalin, Unterredung mit dem deutschen Schriftsteller Emil Ludwig, 1931 (pol. wyd. Twarz Stalina, 1990)
• Schliemann. Geschichte eines Goldsuchers, 1932. Zmiana tytułu w 1952 na Schliemann. Die Geschichte der Entdeckung des alten Troja
• Mussolinis Gespräche mit Emil Ludwig, 1932 (pol. wyd. Rozmowy z Mussolinim, przeł. Stanisław Łukomski, 1934)
• Führer Europas. Nach der Natur gezeichnet, 1934 (pol.wyd. Wodzowie Europy : szkice z natury, przeł. St. Łukomski, K. Bł., Aleksander Wat; Masaryk, słowiański przyjaciel ludzi, Motta, szwajcarski Europejczyk, Mussolini, łaciński autokrata, Nansen, północny przyjaciel ludzi, Rathenau, niemiecki Europejczyk, Stalin, słowiański autokrata, Venizelos, grecki Odyseusz; 1935)
• Der Nil. Lebenslauf eines Stromes, 2 częśći, Amsterdam: Querido Verlag, 1935–1937 (pol. wyd. Nil : życiorys rzeki, tłum. Edyta Gałuszkowa, 1957
• Cleopatra. Geschichte einer Königin, 1937 (pol. wyd. Kleopatra : życiorys królowej, przeł. Edyta Gałuszkowa, 1939)
• Roosevelt. Studie über Glück und Macht, 1938 (pol. wyd. Franklin Delano Roosevelt : studium o szczęściu i władzy, przeł. St. Łukomski, 1939)
• Quartett. Ein unzeitgemäßer Roman, 1938
• Bolivar. The Life of an Idealist, 1942
• Stalin, 1945
• Der entzauberte Freud, 1946
• pol. wyd. Trzej tytani : Michał Anioł, Rembrandt, Beethoven, tłum. Marceli Tarnowski i Eustachy Zawiejski, 1938

Literatura

• Adalbert Wichert: Ludwig, Emil w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 15, Duncker & Humblot, Berlin 1987, ISBN 3-428-00196-6, s. 426.

Linki

• Pisma Emila Ludwiga i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek
• Biografia Emila Ludwiga w Historisches Lexikon der Schweiz (HLS)