Louis Lewandowski

Louis Lewandowski (ur. 3 kwietnia 1821 we Wrześni; zm. 4 lutego 1894 w Berlinie) – pochodzenia żydowskiego niemiecki kompozytor i kantor, a przede wszystkim odnowiciel żydowskiej muzyki synagogalnej.

Louis Lewandowski. Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys

Louis Lewandowski pochodził z niezamożnej rodziny żydowskiej. Jego ojciec był sługą (szames) i pomocniczym kantorem w synagodze we Wrześni. Brak pieniędzy spowodował, że dwunastoletni Louis musiał opuścić rodzinny dom i udał się za chlebem do Berlina. Nie był to wówczas przypadek całkowicie odosobniony. W Berlinie znalazł nocleg w tamtejszej gminie żydowskiej. Tam zwrócono uwagę na jego talent muzyczny i piękny głos. Wkrótce został też pomocnikiem muzycznym w synagodze tamtejszego kantora Aschera Liona (1776–1863). W zamian za tę pracę gmina zapewniła mu utrzymanie i naukę w gimnazjum.

Dzięki swojemu nauczycielowi, hebraiście Salomonowi Plessnerowi, nawiązał kontakt z Aleksandrem Mendelssohnem, wnukiem Mosesa Mendelssohna i kuzynem Felixa Mendelssohna Bartholdy. Aleksander Mendelssohn sfinansował jego lekcje gry na skrzypcach i fortepianie. Przez dwa lata uczył się też kontrapunktu i harmonii w Konserwatorium Sterna. Po zdaniu egzaminu wstępnego immatrykulował jako pierwszy Żyd do Pruskiej Akademii Sztuk. Za swoje kompozycje i ich wykonania otrzymał w 1791 roku nagrodę Akademii Śpiewaczej w Berlinie.

Z powodu choroby Louis Lewandowski musiał przerwać studia, stracił dotychczasową posadę i perspektywy zawodowe. Na podstawie poznanej tradycji w muzyce europejskiej rozkwitła w nim chęć połączenia jej z tradycją muzyki synagogalnej. Berliński sukces koncertu wykonanego w 1838 roku przez pochodzącego z Królewca kantora Hirscha Weintrauba i jego śpiewaków, w którym wykonano tradycyjne pieśni modlitewne i psalmy, dzieła Salomona Sulzera, a nawet kwartety smyczkowe Amadeusza Mozarta i Josepha Haydna spowodował, że wielu członków gminy żydowskiej, do której należał także Lewandowski, zaczęło protestować przeciwko praktykom dotychczasowego kantora Aschera Liona (1776–1863). W czasie nabożeństw chciano słuchać muzykę Sulzera, jednak Lion nie czuł się na siłach, żeby to zrobić. To dało możliwość wykazania się Lewandowskiemu swoją wiedzą i talentem. Dokonał transkrypcji dzieł Sulzera na klucz wiolinowy – jedyny klucz nutowy jaki znał Ascher Lion – i powołano go na dyrygenta nowo powstałego czterogłosowego chóru synagogalnego, który miał wykonać kompozycje Salomona Sulzera. Następnie kształcił przyszłych kantorów i uczył śpiewu w żydowskiej szkole Jüdische Freischule für mittellose Berliner Kinder. W tym czasie komponował przeważnie utwory chóralne i dla solistów z akompaniamentem organowym lub instrumentalnym, które jednak nie były wykonywane. Zmiana nastąpiła po 1845 roku, gdy nowym kantorem został Abraham Jacob Lichtenstein, który był otwarty na zmiany muzyczne w nabożeństwie. Wprawdzie Louis Lewandowski nadal nie wykonywał własnych kompozycji podczas nabożeństw, ale wprowadzał do nich częściej opracowania dzieł Sulzera, wielkiego reformatora śpiewu synagogalnego.

Z okazji jubileuszu 25-lecia pracy dyrygenckiej w gminie żydowskiej mianowano Louisa Lewandowskiego w 1865 roku królewskim dyrektorem muzycznym, co było wielkim wyróżnieniem, aczkolwiek było to stanowisko wyłącznie honorowe.

Grób Louisa Lewandowskiego na cmentarzu żydowskim w Berlinie-Weißensee. Źródło: Wikimedia Commons

W 1866 roku Louis Lewandowski został dyrygentem w nowej synagodze w Berlinie przy ulicy Oranienburger Straße. Tutaj zainstalowane były już organy, co dało mu możliwość wykorzystania pełni swoich umiejętności i wykonywania własnych kompozycji. Od tej pory Lewandowski uchodził za geniusza śpiewu synagogalnego. W 1890 roku Akademia Sztuk uhonorowała go z okazji 50-lecia działalności nadaniem tytułu profesora muzyki.

W niespełna dwa lata po przejściu w stan spoczynku Louis Lewandowski zmarł 3 lutego 1894 roku. Jego grób znajduje się na cmentarzu żydowskim w Berlinie-Weißensee.

Dzieła (wybór)

Louis Lewandowski łączył w swoich kompozycjach tradycyjny śpiew synagogalny z współczesnym rozwojem muzyki. Instalacja organ w synagodze w Berlinie przy ulicy Oranienburger Straße umożliwiła mu odnowę żydowskiej muzyki sakralnej. Stworzył nową liturgię z udziałem organ w nabożeństwie żydowskim.

W 1871 roku opublikował swoją najbardziej znaną książkę Kol Rinnah u Tefillah, cykl kompozycji na solo kantora i dwa głosy, przeznaczoną do muzycznej aranżacji na cały rok. Kolejną jego publikacją była dwuczęściowa praca Todah we Simrah (1876 i 1882) na solo kantora, chór czterogłosowy i śpiew zboru. Obie te prace należą do dzisiaj do repertuaru żydowskiej muzyki sakralnej. Dalszymi śpiewanymi do dzisiaj kompozycjami Lewandowskiego pozostają: Uwenucho Jomar, Zacharti Lach na Rosch Haschana (judaistyczne święto Nowego Roku) i We’al Chatajim na Jom Kippur (Dzień Pojednania). Poza tym napisał muzykę do psalmów (18 liturgische Psalmen (Soli, Chor u. Orgel), 1879), kompozycje symfoniczne, kantaty, pieśni i utwory organowe.

Nowością w kompozycjach Lewandowskiego było włączenie śpiewu zboru, co pozwoliło członkom nabożeństwa stać się „interpretatorami”. Jego kompozycje chóralne nawiązują stylistycznie do dzieł chóralnych i oratoriów Felixa Mendelssohna Bartholdy, co przyniosło mu przydomek „Mendelssohna muzyki synagogalnej”. Poza tym jako pierwszy przyznał organom dużą rolę w żydowskim nabożeństwie. Wreszcie jako pierwszy wprowadził do synagogi nieznane dotąd formy duetu, trio i pieśni solowych z akompaniamentem instrumentalnym, a także włączył do muzyki niemieckie teksty (np. 18 liturgische Psalmen).

Literatura

Linki

• Louis Lewandowski w de.wikipedia.org (online)

Ten artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.