Kaspar von Stieler

Kaspar von Stieler (tytuł szlachecki od 1705; ur. 2 sierpnia 1632 w Erfurcie; zm. 24 czerwca 1707 tamże) – niemiecki, poeta, dramaturg, pisarz, uczony i językoznawca, autor słownika języka niemieckiego Der teutschen Sprache Stammbaum und Fortwachs oder Teutscher Sprachschatz. (wyznanie ewangelickie)

Portrait Kaspar von Stieler
Kaspar David von Stieler ze strony tytułowej Der Teutsche Advokat, 1678.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Ernst (zm. 1636), aptekarz w Erfurcie;
  • Matka: Regina Quernt;
  • Żona: 1) od 1663 Regina Sophia Breitenbach (1640–76, 2) od 1677 Christine Margarethe Cotta;
  • Dzieci: 7 z pierwszego małżeństwa.

Życiorys i twórczość

Po wczesnej śmierci ojca i nauce w gimnazjum w Erfurcie Kaspar von Stieler studiował od 1647 roku medycynę w Lipsku i Erfurcie, od 1649 w Marburgu i Gießen, skąd w 1650 był relegowany z powodu nielegalnego pojedynku. Bez ukończenia studiów udał się jako nauczyciel domowy do Królewca, gdzie zajmował się teologią, retoryką i poezją. Przypuszczalnie z powodów finansowych został w 1654 roku pruskim żołnierzem i brał udział jako sędzia wojskowy i oficer w wojnie przeciwko Szwecji. Po zachorowaniu w 1656 roku opuścił służbę wojskową i w 1657 udał się przez Gdańsk do Hamburga. W latach 1658–61 podróżował przeważnie jak towarzysz młodych szlachciców do Holandii, Francji, Włoch i Szwajcarii. W 1662 roku został sekretarzem na dworze turyńskiego hrabiego Alberta Antona von Schwarzburg-Rudolstadt, potem usiłował ukończyć studia prawnicze w Erfurcie i Jenie. Od 1663 roku zatrudniony był jako dramaturg teatralny i sekretarz w administracji w Rudolstadt. Od 1666 roku pracował jak sekretarz na dworze księcia Saksonii-Weimaru w Eisenach i nawiązał bliski kontakt z pracującym na tym samym stanowisku w Weimarze Georgiem Neumarkiem, dzięki któremu w 1668 roku został członkiem Towarzystwa Owocodajnego (Fruchtbringende Gesellschaft). Od 1678 roku piastował urząd sekretarza na uniwersytecie w Jenie, gdzie na fakultecie sztuk wykładał gramatykę i retorykę. W 1680 roku przebywał w Weimarze, gdzie mógł poświęcić się pisarstwu. Ostatnie lata życia spędził od 1690 roku w Erfurcie jako dobrze sytuowany radca dworu i pisarz.

Głównym dziełem poetyckim Stielera jest zbiór pieśni Die Geharnschte Venus oder Liebes-Lieder im Kriege gedichtet mit neuen Gesang-Weisen zu singen und zu spielen gesezzet nebenst ettlichen Sinnreden, który powstał w okresie służby wojskowej i został opublikowany w 1660 roku pod pseudonimem „Filidor der Dorfferer“. Do odkrycia prawdziwego autora przez Alberta Köstera w 1897 roku praca ta przypisywana była Jakobowi Schwiegerowi z Altony. W oryginale każdy wiersz jest poprzedzony melodią w zapisie nutowym. Na podstawie przeżyć autobiograficznych rozwinął pełen kunsztu styl poetycki, w którym pojawiają się motywy i tematy klasycznych łacińskich elegii miłosnych, marinistów, norymberskich barokowych manierystów, ale przede wszystkim wierszy Martina Opitza. Sławę Stielera jako poety dworskiego ugruntowało sześć komedii, które w 1665/66 napisał i inscenizował z okazji festiwalu w Rudolstadt. W śpiewograch Stielera pojawili się pierwszy raz w niemieckich dramatach „Scaramuccia“ i „Pantaleon“, typy „wesołych postaci” z tradycji commedia dell’arte, po tym jak Johann Valentin Andreae w neołacińskiej komedii Turbo (1616) wprowadził postać Arlekina. Z dużym sukcesem sprzedawały się także jego praktyczne podręczniki o tematyce dworsko-prawniczej, śpiewnik i modlitewnik Der Bußfertige Sünder (1679) oraz najwcześniejszy niemiecki traktat o prasie Zeitungs Lust und Nutz: Oder Derer so genanten Novellen oder Zeitungen wirkende Ergetzlichkeit (1695). Trzytomowym słownikiem Der teutschen Sprache Stammbaum und Fortwachs oder Teutscher Sprachschatz (1691) zrealizował planowany ok. 1620 roku przez Towarzystwo Owocodajne pierwszy słownik języka niemieckiego. W pracy tej wzorował się na włoskim słowniku Akademii della Crusca i wykorzystał w niej wstępne prace Justusa Georga Schotteliusa.

Dzieła (wybór)

  • Melissa, 1668;
  • Discursus de abbrevianda lite, Oder Von Zeitigung der Gerichtshändel, 1676;
  • Idea rhetoricae Serotini, 1676;
  • Trifolium Sacrum, sive Exercitium pietatis quadripartitum, 1676;
  • Der Teutsche Advocat, 1678;
  • Der Allzeitfertige Secretarius, 1679;
  • Der Auditeur oder Kriegs-Schultheiß, 1683;
  • Jesus-Schall und Wiederhall, 1684;
  • Redendes Creutz Christi, 1684;
  • Les plus Belles Lettres des meilleurs Auteurs François de ce tems Recueillies et traduites en Allemand par le Tard, (tłumaczenie) 1696.

Literatura

  • Edward Schröder: Stieler, Kaspar (von) w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 36, Duncker & Humblot, Leipzig 1893, s. 201–203.

Linki

Autor: Roman Penkała