Karl Richard Lepsius

Karl Richard Lepsius ( ur. 23 grudnia 1810 w Naumburgu an der Saale, zm. 10 lipca 1884 w Berlinie) - niemiecki egiptolog, filolog i archeolog. Uważany jest za twórcę naukowego badania egipskich starożytności, a tym samym egiptologii. (wyznanie ewangelickie)

Karl Richard Lepsius
Karl Richard Lepsius.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


  • Ojciec: Carl Peter (1775–1853), sędzia miejski w Naumburgu (1810), saksoński prokurator finansowy (1812), starosta Naumburga an der Saale (1815), tajny radca rządu, założyciel Thüringisch-Sächsische Altertumsverein, historyk lokalny, syn Johanna Augusta (1745–97, adwokat, sędzia miejski i burmistrz Naumburga) i Christiane Friederike Berger;
  • Matka: Friederike (1778–1819), córka Carla Ludwiga Glaesera (1747–97), kantora i dyrektora muzycznego w Weißenfels i Amalie Marie Ziesche;
  • Wujek: Gotthelf Leberecht Glaeser (1784–1851), malarz portrecista;
  • Rodzeństwo: Carl Edmund (1805–73), dyrektor sądu krajowego w Naumburgu an der Saale i siostra Clara;
  • Żona: od 1846 Elisabeth (1828-99), córka kompozytora Bernharda Kleina (1793–1832);
  • Dzieci: 4 synów i 2 córki, m. in. Richard, Bernhard, Reinhold (1857–1922, malarz portrecista), Johannes (1858–1926, pastor).

Biografia


Okres nauki

Karl Richard Lepsius urodził się 23 grudnia 1810 w Naumburgu an der Saale, w tym samym dniu co francuski archeolog i egiptolog Jean-François Champollion, ale 20 lat później. Jako dwunastolatek rozpoczął naukę w gimnazjum (Landesschule Pforta) w pobliskim Schulpforta, które wówczas cieszyło się świetną renomą. Należał do najlepszych uczniów tej placówki i wykazywał skłonność do filologicznych i historycznych studiów, co skwapliwie popierał jego ojciec, sam interesujący się historią Naumburga. Wiosną 1829 zdał maturę, po czym studiował filologię klasyczną, archeologię, historię i lingwistykę w Lipsku (1829/30), Getyndze (1830-32) i Berlinie (1832/33). Jego nauczycielami byli: w Lipsku – Gottfried Hermann, w Getyndze – Otfried Müller, Dissen, Heeren, Dahlmann, bracia Grimm, Ewald, w Berlinie – Boeckh, Lachmann i nawet Schleiermacher. Chociaż Egipt był dla niego jeszcze całkiem obcy, to czas spędzony w Getyndze okazał się dla niego decydujący.

Ważny był dla Lepsiusa także osobisty kontakt ze znanym językoznawcą Franzem Boppem. W Berlinie poznał też archeologa Eduarda Gerharda, wówczas sekretarza w Instytucie Archeologicznym w Rzymie. Gerhard okazał też żywe zainteresowanie rozprawą doktorską Lepsius, która związana była z objaśnieniem siedmiu wykonanych z brązu tablic iguwińskich (Tabulae Iguvinae) znalezionych w 1444 w mieście Iguvium (obecnie Gubbio). Praca doktorska pt. De tabulis Eugubinis (1833) wzbudziła zainteresowanie w świecie nauki i przyniosła uznanie młodemu naukowcowi.

Pobyt w Paryżu

W latach 30-tych XIX wieku Paryż uchodził za „centrum życia umysłowego świata”. 14 lipca 1833, rok po śmierci Champolliona, przybył do Paryża także Lepsius. W Collège de France słuchał wykładów Jeana Antoine'a Letronne, który wprawdzie był hellenistą, ale także przyjacielem Champolliona i był wtajemniczony w jego odkrycia oraz wiedział jak Champollion do nich doszedł. Ponadto był ostrym krytykiem i akceptował tylko to, co niepodważalne. Wykłady Letronne'a zrodziły u Lepsiusa silną nieufność do odkryć Champolliona, co korzystnie oddziaływało na początku jego kariery naukowej.

W październiku 1833 Christian Karl Josias von Bunsen zaproponował, żeby Lepsius wyjechał do Rzymu i zajął się tam zbiorem umbryjskich, oskijskich i etruskich inskrypcji oraz z powagą zaczął studiować pismo i język starożytnych Egipcjan. Prawdopodobnie, gdyby nie zlecenie Bunsena, Karl Richard Lepsius nigdy nie zostałby egiptologiem. Jeszcze dwa lata Lepsius pozostał w Paryżu, studiował język koptyjski, czytał wszystko, co dotyczyło hieroglifów, badał egipskie antyki w Luwrze, które król Karol X kupił za radą Champolliona, kopiował stare inskrypcje i miał nawet wgląd do dokumentów Champolliona, zwłaszcza w gramatykę, która pojawiła się w druku, gdy Lepsius opuścił Paryż. Swojego protektora i późniejszego przyjaciela Bunsena regularnie informował o przebiegu swoich studiów, a ponieważ finansowo wspierała go Pruska Akademia Nauk, przesłał bardzo interesujące sprawozdanie z postępów swojej pracy, a także ze sposobu, w jaki stopniowo znikały jego wcześniejsze wątpliwości co do poprawności systemu Champolliona.

W okresie paryskim złożył dwie rozprawy w Pruskiej Akademii Nauk : Ueber die Anordnung und Verwandtschaft der semitischen, indischen, altägyptischen und äthiopischen Alphabete (Berlin 1835), Ueber den Ursprung und die Verwandtschaft der Zahlwörter, in der koptischen, semitischen und indogermanischen Sprache (Berlin 1836). Były one wynikiem jego badań i w obu przyznał należne miejsce starożytnemu językowi egipskiemu.

Pobyt w Rzymie

Po opuszczeniu Paryża w 1836 Lepsius udał się do Turynu, gdzie mieścił się wówczas najbogatszy na świecie zbiór egipski. Przez trzy miesiące studiował tamtejsze papirusy wśród nich roczniki królewskie, skopiował całkowicie długie teksty, który niewłaściwie Champollion nazwał Rituel funéraire (Rytuał pogrzebowy), a który Lepsius opublikował później pt. Das Todtenbuch (Księga umarłych). Następnie krótki czas przebywał w Pizie u Ippolito Roselliniego, ucznia Champolliona, a w maju 1836 przybył do Rzymu, gdzie pierwszy raz spotkał Bunsena. Dziesięć lat wcześniej Rzym odwiedził Champollion, który w Bunsenie znalazł uważnego słuchacza i prawie ucznia. Odtąd życzeniem Bunsena było znalezienie kontynuatora dzieła mistrza. Sam Bunsen był człowiekiem o szerokich ambicjach naukowych. Planował napisać wielkie dzieło : Aegyptens Stellung in der Weltgeschichte (Miejsce Egiptu w historii światowej) i od początku zamierzał powierzyć Lepsiusowi przeprowadzenie stosownych badań. Szybko zrozumiał, że Lepsius musiałby zostać współpracownikiem, i że również jego nazwisko musiałoby znaleźć się na stronie tytułowej. Badania Lepsiusa bardzo się rozszerzyły; w pewnych punktach były między nimi tak duże sprzeczności, że wspólna praca stała się niemożliwa. Kilka lat później ukazało się pismo Bunsena tylko z jego nazwiskiem. Jednak te różnice poglądów nie przeszkadzały w serdecznej przyjaźni dyplomaty i młodszego o dwadzieścia lat uczonego.

W tym czasie Lepsius otrzymał także nominację na sekretarza Instytutu Archeologicznego w Rzymie. Od lata 1838 kontynuował opracowywanie egipskich zbiorów w Lejdzie, co ukończył w 1839 w Londynie, gdzie ponownie spotkał się z Bunsenem.

Podróż do Egiptu

Karl Richard Lepsius, podobnie jak Champollion, pragną podróżować do Egiptu, aby na miejscu zobaczyć zabytki, o których tak wiele już czytał. Aby ten plan zrealizować potrzebował silnego wsparcia finansowego. Początkiem 1842 został profesorem nadzwyczajnym egiptologii na uniwersytecie w Berlinie, ale posadę nauczyciela akademickiego objął dopiero kilka lat później.

Kiedy Fryderyk Wilhelm IV wstąpił na tron, zgodził się za namową Bunsena i Alexandra von Humboldta na zorganizowanie i wyposażenie wyprawy do Egiptu, której kierownikiem został Lepsius. Badacz otrzymał do dyspozycji duże środki pieniężne oraz sam mógł wybrać towarzyszące mu osoby w podróży, do których należeli: rzeźbiarz Joseph Bonomi, architekt Georg Erbkam, bracia Ernst i Max Weidenbach, malarze Friedrich Otto Georgi i Johann Jakob Frey, formierz Franke i przyjaciel Lepsiusa Abelen, będący wcześniej kaznodzieją pruskiego poselstwa w Rzymie, który później wstąpił do dyplomacji. 7 września 1842 ekspedycja wypłynęła z Southampton.

W Egipcie Lepsius postawił sobie te same zadania co Champollion. Miał jednak dużo większe środki do dyspozycji niż jego poprzednik, poza tym, skoro sam znacznie poszerzył wiedzę o Egipcie, mógł więcej dokonać. Rysunki Champolliona publikowano, ale bez objaśnienia, brakowało im sumienności i dokładności, gdyż wykonujący je mężczyźni nie rozumieli inskrypcji. W trakcie trzyletniego pobytu w Egipcie Lepsius chciał rozwiązać pytania z zakresu architektury i historii oraz zebrać wartościowe zabytki dla muzeum w Berlinie. Listy, które w 1852 wydał Briefe aus Aegypten, Aethiopien und der Halbinsel des Sinai, geschrieben 1841—1845 (Berlin 1852), były długi czas najlepszym przewodnikiem naukowym po Egipcie.

Głównym celem Lepsiusa była historia. Z tego powodu w pierwszej kolejności przez kilka miesięcy badał piramidy i groby Starego Państwa. Z architektem Erbkamem studiował budowę piramid. Dłuższy czas przebywał w Tebach, podróżował przez wszystkie katarakty aż do Dongola i Gebel Barkal. Stamtąd z Abekenem zrobił wypad do Fazogl nad Nilem Błękitnym z zamiarem zdecydowanego rozstrzygnięcia kwestii, czy kultura egipska wywodzi się z Etiopii, czy postępowała z południa na północ. Zabytki, które znalazł powyżej Chartumu pochodziły z bardzo późnego okresu. To było dowodem, że kolebką kultury egipskiej nie była Etiopia. Na podstawie miejsca znalezienia najstarszych zabytków w okolicy Memfis wywnioskował, że kultura przyszła z Azji przez Przesmyk Sueski.

Pod względem językowym wykorzystał podróż do Nubii, aby zebrać materiał o trzech dialektach języka nubijskiego, który później wydał jako Nubische Grammatik. Inny wypad zaprowadził go na półwysep Synaj, gdzie zebrał egipskie inskrypcje i postawił pytanie, nad którym do dzisiaj trwa dyskusja: którą górę należy uznać za Mojżeszowy Synaj.

Po opuszczeniu jesienią 1845 Egiptu podróżował przez Syrię, obejrzał egipskie rzeźby stojące na skałach przy rzece Nahr el Kelb koło Bejrutu, a następnie zaokrętował się w Smyrnie i przez Konstantynopol przybył zimą 1846 do Berlina. Tuż przed nim do Berlina przybyły zebrane przez niego zbiory zabytków, które znalazł podczas prowadzonych wykopalisk, liczne inskrypcje, plany, rysunki oraz kopie wykonane przez jego współpracowników.

Kolejne lata

W lipcu 1846 Karl Richard Lepsius poślubił Elisabeth Klein. W sierpniu tego samego roku został profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Berlinie, w maju 1850 członkiem Pruskiej Akademii Nauk, w 1855 dyrektorem Muzeum Egipskiego (niem. Ägyptisches Museum und Papyrussammlung), w 1873 tajnym radcą rządu oraz dyrektorem Biblioteki Królewskiej.

W 1881 miał przewodniczyć Kongresowi Orientalistycznemu w Berlinie, ale łagodny udar mózgu zmusił go do pozostawienia przewodnictwa Kongresu swojemu koledze prof. Dillmannowi. Od Wielkanocy 1884 zaczął poważnie chorować i zmarł 10 lipca 1884 w Berlinie.

Badania i odkrycia


Pismo hieroglificzne

W annałach Instytutu Archeologicznego w Rzymie ukazała się w języku francuskim jego pierwsza praca dotycząca stricte tematyki egipskiej: Lettre à M. le Prof. Hippolyte Rosellini sur l'alphabet hiéroglyphique. W piśmie tym krytycznie podsumował cały system Champolliona. Wykluczył z alfabetu pewną liczbę znaków, które choć znajdują się w imionach rzymskich cesarzy, to nie należą do starego pisma. Co najważniejsze usunął poważny błąd francuskiego mistrza. Wykazał, że cała fonetyczna część hieroglifów składa się z dwóch rodzajów znaków: czysto fonetycznych liter (głosek) oraz znaków sylabicznych, których jest zdecydowanie najwięcej; tak więc system pisma hieroglificznego składa się z alfabetu i zbioru znaków sylabicznych. Champollion nie rozpoznał znaków symbolicznych. Poprawnie je przeczytał, ale pomylił się co do ich charakteru. Nazwał je znakami inicjującymi i traktował jako skróty wyrazów, które spotykał w pisowni fonetycznej. Karl Richard Lepsius doszedł do następujących wniosków: pismo hieroglificzne składa się z dwóch rodzajów znaków:

  1. znaków ideograficznych, które przedstawiają pojęcie lub słowo
  2. znaków fonetycznych, które należy podzielić na czyste znaki fonetyczne, całkiem niezależne od znaczenia jakie może mieć samo słowo.

Te dwa rodzaje znaków należą do trzech pism egipskich:

  1. hieroglificznego, które jest pierwotne,
  2. hieratycznego, które jest pierwszym uproszczeniem znaków i stosowane było od najstarszych czasów w książkach, a które nie ma żadnego świętego charakteru
  3. demotyczne, które jest dalszym uproszczeniem i ukształtowane zostało w VII wieku przed Chrystusem.

Pismo Lepsiusa choć krótkie miało znaczenie epokowe. Pierwszy raz odkrycia Champolliona poddane zostały metodycznym i krytycznym badaniom. Ustalił ostatecznie zasadę, poprawiając i usuwając wszystko co nie wytrzymało jego krytyki. Na tej bazie inni zbudowali gramatykę. Choć nigdy z oczu nie spuszczał studiów gramatycznych, nie był to jednak kierunek, który obrał w swojej głównej pracy. Lepsius pokazał tylko drogę i metodę; dopiero u schyłku życia wrócił do tego w pracy Nubische Grammatik, którą napisał na podstawie zebranych materiałów w trakcie podróży Nilem. W Rzymie zajmowały go głównie dwa tematy: nauka o bogach i historia, a właściwie chronologia.

Księga umarłych

Egipska nauka o bogach jest dziedziną nie do pominięcia. Swoich sił w tej materii próbował już Champollion w niedokończonym piśmie Le Panthéon Egyptien, które zawiera wprawdzie wiele interesujących podań o liczbie bogów i bogiń, demonów, upiorów i baśniowych zwierząt, ale czy był to twór nieokiełznanej wyobraźni, czy też pewien system, podstawowa idea, na której to wszystko się opierało? To pytanie frapowało Lepsiusa, który nie tak lekko mógł ulec teoriom Friedricha Creutzera. Uzmysłowił sobie, że najważniejszym dokumentem do poznania nauki o bogach jest dzieło, nieprawidłowo nazwane przez Champolliona Rituel funéraire (Rytuał pogrzebowy), któremu Lepsius nadał znacznie właściwszą nazwę Das Todtenbuch (Księga umarłych). Książkę tę kładziono do sarkofagów zmarłych, czy nawet między bandaże, w które byli zawinięci. Fragmenty z niej kopiowano na murach grobów, sarkofagach, trumnach, statuetkach i tkaninach. Księga nie tworzy całości, składa się z luźnych fragmentów, dla których nie istnieje żadne uporządkowanie w starszych czasach, a z których kopiowano w zależności od ceny mniejsze lub większe fragmenty na papirusy. Dlatego liczne papirusy Księgi umarłych różnią się długością.

Księga umarłych - fragment
Księga umarłych - fragment.

Księga umarłych zawiera modlitwy i magiczne formuły, które wkładano do ust zmarłemu, gdy ten przybywał do świata podziemnego. Zmarły opisuje różnorakie zmiany formy jakie przechodzi, boskie i demoniczne istoty, które spotyka po drodze, wrogów przed którymi musi się bronić, bramy przez które przechodzi. Mówi o przywróceniu swojego ciała, o ofiarach mu składanych, o sądzie Ozyrysa, przed którym ma stanąć, o swoim życiu na polach elizejskich, sporadycznie o zjednoczeniu z bogiem słońca Ra i o swoim połączeniu z tym bogiem lub Ozyrysem. Wszystko to nie stanowi systemu, nie istnieje żaden trwały związek między różnymi częściami, które często są wzajemnie sprzeczne. Księgę umarłych należy traktować jako zbiór pojęć i wyobrażeń starożytnych Egipcjan o wszystkim, co można oczekiwać po śmierci.

Księga umarłych jest z pewnością prastara, jednak ostatni egzemplarz, który posiadamy pochodzi z czasów rzymskich. Jej zrozumienie jest bardzo trudne, co powoduje mnogość metafor, symboli, wszelkiego rodzaju aluzji i abstrakcyjnych pojęć.

Karl Richard Lepsius zrozumiał jak duże znaczenie dla poznania starożytnej religii Egiptu ma przechowywana w Turynie księga umarłych na papirusie. Podczas kolejnej podróży do Turynu porównał ponownie swoją kopię, którą w 1842 opublikował pt. Das Todtenbuch der alten Aegypter. 79 tablic do publikacji narysował młody artysta Max Weidenbach.

Lepsius nie odważył się jednak na przetłumaczenie Księgi umarłych. W owym czasie było to jeszcze niemożliwe. Podzielił ją jednak na rozdziały i w słowie wstępnym pokazał, że porównanie i badanie wariantów jest właściwą metodą dochodzenia, o ile to możliwe, do zrozumienia tekstu. Dalsze badania Lepsiusa wykazały, że tekst który wybrał należał do późniejszego okresu, skrybowie już nie rozumiał, co kopiują, a tekst jest przepełniony komentarzami i objaśnieniami, które jeszcze bardziej zaciemniają znaczenie. W 1867 opublikował starsze teksty, które zebrał w muzeum w Berlinie z sarkofagów datowanych na okres Średniego Państwa (Aeltere Texte des Todtenbuchs nach Sarkophagen des altäggyptischen Reiches im Berliner Museum, Berlin 1867). Na Kongresie Międzynarodowym Orientalistów w Londynie (1874) zaproponował, żeby dokonać krytycznego wydania starszych tekstów. Pod auspicjami Akademii w Berlinie praca ta została dokonana i wydrukowana. Opiera się ona na porównaniu ponad 80 papirusów, które wszystkie należą do Nowego Państwa, czas panowania XVIII, XIX i XX dynastii (lata 1570–1070 p.n.e.). Lepsius widział tę pracę prawie ukończoną, gdy w 1881 w Berlinie odbywał się Kongres Międzynarodowy Orientalistów. Jednak sam druk ukazał się rok po jego śmierci.

We Włoszech Lepsius zaczął zbierać imiona wszystkich królów i przyporządkował ich do dynastii, których porządek znamy dzięki Manetho i chrześcijańskim chronografom (The XXII egyptian royal dynasty with some remarks on XXVI and others dynasties of the New kingdom).

Nie zaniedbywał też sztuki, co pokazuje rozprawa o egipskich kolumnach (Sur l'ordre des colonnes-piliers en Egypte et ses rapports avec le second ordre égyptien et la colonne grecque, Rzym 1838). Do tematyki architektonicznych form i egipskich rzeźbiarzy wrócił w pracy Ueber einige ägyptische Kunstformen und ihre Entwickelung (Berlin, 1871).

Kamień z Kanopos

W 1866 podróżował drugi raz do Egiptu i badał deltę Nilu oraz okolice Kanału Sueskiego. W trakcie tej podróży znalazł w starożytnym Tanis (obecnie San al-Hadżar al-Kiblijja) Kamień z Kanopos z napisami z czasów Ptolemeusza III Euergetesa, w dwóch językach: egipskim i greckim. Inskrypcja ta napisana jest podobnie jak Kamień z Rosetty w trzech zapisach: hieroglificznym, demotycznym i alfabetem greckim. Jest kompletna; nie brakuje w niej żadnego wyrazu. Inskrypcję tę Lepsius opublikował z tłumaczeniem pt. Das bilingue Decret von Canopus (Berlin 1866). Kamień z Kanopos dostarczył dowodu potwierdzającego poprawność odczytania oraz rekonstrukcji leksykonu i gramatyki.

Trzecią podróż do Egiptu Karl Richard Lepsius odbył jesienią 1869 w towarzystwie gości wicekróla, przy okazji otwarcia Kanału Sueskiego. Cztery statki ekspedycji dopłynęły do Asuanu; zaraz potem Lepsius popłynął drugi raz w górę Nilu z pruskim księciem koronnym.

Nubische Grammatik

Ostatnia dużą pracą Lepsiusa była książka Nubische Grammatik, w której opracował materiał zebrany w Nubii. Nie dotyczy ona jedynie gramatyki trzech nubijskich dialektów, lecz także szczegółowo opisuje ludy i języki Afryki oraz daje ogólny obraz grupowania i historycznego rozmieszczenia wszystkich języków i ludów Afryki. Niektóre jego poglądy były ostro krytykowane, przykładowo pochodzenie, które przypisuje Fenicjanom, których doszukuje się w nazwach Puna (lub Puni) starożytnych egipskich inskrypcji. Natomiast ostatnie badania w Arabii i Afryce zdają się potwierdzać jego pogląd.

Pisma (wybór)


  • De tabulis Eugubinis, dysertacja, Berlin 1833, (online).
  • Palaeographie als Mittel für die Sprachforschung: zunächst am Sanskrit nachgewiesen. Berlin, 1834, (online).
  • Zwei sprachvergleichende Abhandlungen. Berlin 1836, (online).
  • Éclaircissements sur le Cercueil du Roi Memphite Mycérinus. Paris, 1839 (online).
  • Ueber die Tyrrhenische Pelasger in Etrurien und über die Verbreitung des Italischen Münzsystems von Etrurien aus: zwei Abhandlungen. Leipzig, 1842 (online).
  • Das Totenbuch der Ägypter nach dem hieroglyphischen Papyrus in Turin. Georg Wigand, Leipzig 1842 (online).
  • Auswahl der wichtigsten Urkunden des aegyptischen Altertums. Leipzig 1842 (online).
  • Reise des Professors Dr. R. Lepsius von Theben nach der Halbinsel des Sinaï: vom 4. März bis zum 14. April 1845. Berlin, 1845 (online).
  • Denkmäler aus Ägypten und Äthiopien: nach den Zeichnungen der von Seiner Majestät dem Könige von Preussen Friedrich Wilhelm IV. nach diesen Ländern gesendeten und in den Jahren 1842 - 1845. ausgeführten wissenschaftlichen Expedition ; [vorläufige Nachricht über die Expedition, ihre Ergebnisse und deren Publikation]. Berlin, 1849. (online).
  • Über den ersten ägyptischen Götterkreis und seine geschichtlich-mythologische Entstehung. Wilhelm Hertz (Bessersche Buchhandlung), Berlin 1851 (online).
  • Über einige Ergebnisse der ägyptischen Denkmäler für die Kenntniß der Ptolemäergeschichte. Akademie der Wissenschaften, Berlin 1852.
  • Briefe aus Ägypten, Äthiopien und der Halbinsel des Sinai: geschrieben in den Jahren 1842 - 1845 während der auf Befehl Sr. Majestät des Königs Friedric Wilhelm IV. von Preußen ausgeführten wissenschaftlichen Expedition. Berlin, 1852 (online).
  • Über die zwölfte ägyptische Königsdynastie. Berlin, 1853 (online).
  • Das allgemeine linguistische Alphabet. Grundsätze der Übertragung fremder Schriftsysteme und bisher noch ungeschriebener Sprachen in europäische Buchstaben. Verlag von Wilhelm Hertz (Bessersche Buchhandlung), Berlin 1855 (online).
  • Ueber eine Hieroglyphische Inschrift am Tempel von Edfu (Appollinopolis Magna) in welcher der Besitz dieses Tempels an Ländereien unter der Regierung Ptolemaeus XI. Alexander I. verzeichnet ist: Aus d. Abh. d. k. Acad. d. Wiss. zu Berlin. 1855. Berlin, 1855 (online).
  • Standard alphabet for reducing unwritten languages and foreign graphic systems to a uniform orthography in European letters. Seeleys, London 1855; 2 wydania: Williams & Norgate, London 1863 (online).
  • z W. Bellem: The XXII egyptian royal dynasty with some remarks on XXVI and others dynasties of the New kingdom. Trübner, London 1858.
  • Über die Arabischen Sprachlaute und deren Umschrift, nebst einigen Erläuterungen über den harten ị Vokal in den Tatarischen, Slavischen und der Rumänischen Sprache. Akademie der Wissenschaften, Berlin 1861 (online).
  • Über chinesische und tibetische Lautverhältnisse und über die Umschrift jener Sprachen. Akademie der Wissenschaften, Berlin 1861.
  • Aelteste Texte des Todtenbuchs nach Sarkophagen des altaegyptischen Reichs im Berliner Museum herausgegeben von R. Lepsius: Einleitung und 43 Tafeln. Berlin, 1867 (online).
  • z Jensem Liebleinem: Index alphabétique de tous les mots contenus dans le Livre des morts. Paris, 1875 (online).
  • Beschreibung der Wandgemälde in der ägyptischen Abtheilung: Königliche Museen zu Berlin. Herausgegeben von der Generalverwaltung. Berlin, 1879 (online).
  • Verzeichniss der aegyptischen Alterthümer und Gipsabgüsse von R. Lepsius: Königliche Museen zu Berlin. Herausgegeben von der Generalverwaltung. Berlin, 1879 (online).
  • Das bilingue Dekret von Kanopus. Berlin 1866.
  • Nubische Grammatik. Mit einer Einleitung über die Völker und Sprachen Afrika's, Berlin, Wilhelm Hertz, 1880.

Literatura


  • Jürgen Settgast: "Lepsius, Karl Richard" w: Neue Deutsche Biographie 14 (1985), s. 308-309; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118727699.html#ndbcontent.
  • Eduard Naville: "Lepsius, Karl Richard" w: Allgemeine Deutsche Biographie 51 (1906), s. 659-670; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118727699.html#adbcontent.
  • Georg Ebers: "Richard Lepsius", Leipzig : Engelmann, 1885 (online).