Karl Liebknecht

Karl Liebknecht, właściwie Karl Paul August Friedrich Liebknecht (pol. Karol Liebknecht; ur. 13 sierpnia 1871 w Lipsku; zm. 15 stycznia 1919 w Berlinie) – niemiecki polityk socjalistyczny i antymilitarysta. Od 1900 roku członek Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD), z ramienia której w latach 1912–1916 był posłem do Reichstagu, gdzie reprezentował frakcję rewolucyjno-lewicową SPD. W 1916 z powodu odrzucenia polityki rozjemczej (niem. Burgfriedenspolitik) został usunięty z frakcji SPD i wkrótce skazany z powodu „zdrady stanu” na cztery lata więzienia, z którego zwolniono go po dwóch latach. Podczas rewolucji listopadowej wzywał 9 listopada 1918 roku do utworzenia „wolnej republiki socjalistycznej”. 11 listopada założył z Różą Luksemburg, Franzem Mehringiem, Julianem Marchlewskim, Clarą Zetkin i Leonen Jogichesem Związek Spartakusa (niem. Spartakusbund). Na przełomie 1918/19 był jednym z założycieli Komunistycznej Partii Niemiec (niem. Kommunistische Partei Deutschlands).

Karl Liebknecht um 1912

Genealogia

  • Ojciec: Wilhelm Liebknecht (1826–1900), polityk socjalistyczny;
  • Matka: Natalie z domu Reh;
  • Rodzeństwo: 4 braci m.in. Theodor Liebknecht (1870–1948), polityk socjalistyczny;
  • Żona: 1) od 1900 Julia (1873–1911), córka bankiera i kupca Louisa Paradiesa (1873–1911, wyz. mojżeszowe) i Rosine Mayer, 2) od 1912 Sophie Ryss (1884–1964), dr filozofii, historyk sztuki;
  • Dzieci: 2 synów i córka z 1) małżeństwa.

Życiorys

Karl Liebknecht przyszedł na świat 13 sierpnia 1871 w Lipsku jako drugi z pięciu synów polityka socjalistycznego Wilhelma Liebknechta (1826–1900) i jego żony Natalie z domu Reh. Ochrzczony został w lipskim kościele ewangelickim Thomaskirche. Do jego rodziców chrzestnych należeli Karol Marks i Fryderyk Engels. Po zdanej w 1890 roku maturze w Alte Nikolaischule w Lipsku studiował od 16 sierpnia tegoż roku prawoznawstwo i kameralistykę na uniwersytecie w rodzinnym mieście, gdzie jego nauczycielami byli Bernhard Windscheid, Rudolph Sohm, Lujo Brentano, Wilhelm Wundt i Anton Springer. Od 17 października 1890 do 1893 roku kontynuował studia na uniwersytecie w Berlinie. Tutaj słuchał wykładów m.in. Heinricha von Treitschke i Gustava Schmollera. Po odbytej rocznej służbie wojskowej w 1893/94 pracował do 1898 roku jako referendarz w Arnsbergu i Paderborn. W 1897 roku obronił w Würzburgu pracę doktorską z zakresu prawa pt. Compensationsvollzug und Compensationsvorbringen nach gemeinem Rechte.

Razem z bratem Theodorem otworzył w 1899 roku w Berlinie biuro prawnicze. Do SPD Karl Liebknecht wstąpił dopiero w sierpniu 1900 roku, a już w listopadzie 1901 wybrano go do Rady Miejskiej Berlina, do której należał do 1913 roku. W latach 1903 i 1907 poniósł porażkę jako kandydat SPD do Reichstagu w okręgu wyborczym Poczdam-Spandau-Osthavelland, w którym zwyciężył w 1912 roku. Liebknecht był delegatem na kongresy partii socjaldemokratycznej i w 1908 roku został wybrany do Pruskiej Izby Deputowanych (Preußisches Abgeordnetenhaus).

Karl Liebknecht stał się prawnikiem politycznym, znanym przede wszystkim jako obrońca działaczy rosyjskiego ruchu robotniczego. Od ukazania się w 1907 roku książki Militarismus und Antimilitarismus unter besonderer Berücksichtigung der internationalen Jugendbewegung (Militaryzm i antymilitaryzm ze szczególnym uwzględnieniem międzynarodowego ruchu młodzieżowego) występował jako przeciwnik militaryzmu i stał się jednym z przywódców socjalistycznego ruchu młodzieżowego. W latach 1907–10 był prezydentem Socjalistycznej Międzynarodówki Młodzieżowej. Z powodu opublikowanej książki o militaryzmie przebywał od października 1907 do czerwca 1909 roku w więzieniu w Kłodzku (niem. Glatz). W 1911 roku odbył podróż agitacyjną do Stanów Zjednoczonych Ameryki. W Reichstagu występował przeciwko praktykom biznesowym firm zbrojeniowych. Na początku I wojny światowej bezskutecznie próbował nakłonić socjaldemokratycznych deputowanych do odrzucenia kredytów wojennych (niem. Kriegskredite). Po głosowaniu frakcji parlamentarnej przeciwko kredytom, podporządkował się dyscyplinie partyjnej i 4 sierpnia 1914 roku zagłosował w Reichstagu za ich przyznaniem. Karl Liebknecht, który przed wojną jako radykalny samotnik nie należał jeszcze do jądra „lewicy” SPD skupionego wokół Róży (Rosa) Luksemburg, Franza Mehringa i Juliana Marchlewskiego, zaczął teraz ściśle współpracować z tą grupą. 2 grudnia 1914 roku jako jedyny deputowany w Reichstagu zagłosował przeciwko zatwierdzeniu kredytów wojennych i stał się symboliczną postacią przeciwników wojny. W lutym 1915 roku powołano go do służby wojskowej oraz zabroniono jakichkolwiek wystąpień politycznych poza Reichstagiem i w Pruskiej Izbie Deputowanych. Jednak aktywnie działał przy tworzeniu Gruppe Internationale, która od 1916 roku nosiła nazwę Związek Spartakusa (niem. Spartakusbund). W maju 1915 roku napisał ulotkę Der Hauptfeind steht im eigenen Land! (Główny wróg jest w naszym własnym kraju!). W kwietniu 1916 roku brał udział w nielegalnym spotkaniu Młodzieży Pracującej (niem. Arbeiterjugend) w Jenie, a 1 maja 1916 zorganizował manifestację pokojową na Placu Poczdamskim (niem. Potsdamer Platz) w Berlinie, po czym został aresztowany. 28 czerwca 1916 roku skazano go w Berlinie na dwa i pół roku ciężkiego więzienia, ale Najwyższy Sąd Wojenny (niem. Oberkriegsgericht) podniósł karę na 4 lata i jeden miesiąc. Od listopada przebywał w więzieniu w Luckau (Łuków) na Dolnych Łużycach, gdzie napisał kilka pism, wśród nich Studien über die Bewegungsgesetze der gesellschaftlichen Entwicklung (Studia nad prawami ruchu rozwoju społecznego).

Wprawdzie Karl Liebknecht chciał zachować teorię marksistowską jako podstawową ideę socjalizmu, ale krytykował zarówno ekonomiczne kategorie Karola Marksa, jak również materializm historyczny. Odrzucał tezę o działaniu „praw historycznych”, a także marksowski schemat podstawy ekonomicznej i nadbudowy ideologicznej. Filozoficznie Liebknecht uważał się za agnostyka i uniwersalistę. Jego koncepcja socjalizmu opierała się na fundamentalnej tezie o „tendencji do wzrostu naturalnej i społecznej solidarności”. Odrzucał teorię wartości, ponieważ jego zdaniem siła robocza nie może tworzyć wartości nadwyżkowej ponad swoją wartość jako produkt pierwotnej produkcji gospodarczej. Uważał, że wartość dóbr, w tym siły roboczej, była raczej określana przez przeciętne społeczne warunki produkcji. Dla niego wyzysk był wyłącznie problemem dystrybucji, a nie produkcji, jak twierdził Marks. Wartość, argumentował, nie jest kapitalistycznym faktem społecznym, ponieważ istniała przed i po rozwoju kapitalistycznym. Jego koncepcja zakładała, że wyzysk proletariatu odbywa się poprzez gwałt i niedostatek w podziale całkowitego produktu społecznego.

23 października 1918 roku został zwolniony z więzienia, przed upływem wyznaczonej kary. Podczas rewolucji listopadowej kierował razem z Różą Luksemburg Związkiem Spartakusa i wydawał jego gazetę „Die Rote Fahne”. 9 listopada z balkonu pałacu w Berlinie proklamował „wolną republikę socjalistyczną”. Nie był skłonny do wstąpienia do rządu rewolucyjnego i próbował zmobilizować masy przeciwko socjaldemokratycznym deputowanym ludowym na rzecz rządów rad. Na zjeździe założycielskim Komunistycznej Partii Niemiec (niem. Kommunistische Partei Deutschlands, KPD) w dniach 30.12.1918 – 1.1.1919 wzywał do odłączenia się od Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (niem. Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands – USPD) i utworzenia nowej partii, na czele której stanął razem z Różą Luksemburg. Liebknecht skłaniał się ku radykalnemu, rewolucyjnemu komunizmowi. Podczas styczniowych walk w Berlinie ogłosił „obalenie” rządu Friedricha Eberta. Po zamieszkach został aresztowany wraz z Różą Luksemburg przez żołnierzy Dywizji Strzelców Konnych Gwardii i 15 stycznia 1919 roku brutalnie zamordowany. Pochowany go 25 stycznia wraz z 31 innymi poległymi w dniach styczniowych na Cmentarzu Centralnym Friedrichsfelde w Berlinie (niem. Zentralfriedhof Friedrichsfelde). Kondukt żałobny przerodził się w masową demonstrację, w której wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy ludzi, mimo ogromnej obecności wojska.

Dzieła (wybór)

  • Compensationsvollzug und Compensationsvorbringen nach gemeinem Rechte, Paderborn, 1897.
  • Vorbehaltszahlung und Eventualaufrechnung nach heute geltendem und künftigem Reichsrecht, Berlin, 1899.
  • Militarismus und Antimilitarismus unter besonderer Berücksichtigung der internationalen Jugendbewegung, Leipzig, 1907.
  • Briefe aus dem Felde, aus der Untersuchungshaft und aus dem Zuchthaus, Berlin-Wilmersdorf, 1919.
  • Gesammelte Reden und Schriften. 9 tomów. Dietz-Verlag, Berlin 1958–1968.

Literatura

  • Harry Schumann: „Karl Liebknecht. Ein unpolitisches Bild seiner Persönlichkeit.” Carl Reißner, Dresden 1919, online, dostęp 21.04.2021.
  • Hermann Weber: „Liebknecht, Karl”, w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 14, Duncker & Humblot, Berlin 1985, online.

Tematy pokrewne

 

Nowości

Popularne artykuły

Tematy pokrewne