Karl Lamprecht

Karl Gotthart Lamprecht (ur. 25 lutego 1856 roku w Jessen; zm. 10 maja 1915 roku w Lipsku) – niemiecki historyk. Jako profesor historii na uniwersytecie w Lipsku odegrał ważną rolę w sporze o metodologię badania historii (Methodenstreit). (wyznanie ewangelickie)

Lamprecht przez długi czas zaliczany był do autsajderów wśród historyków niemieckich. Za życia był przez większość kolegów-fachowców odrzucany z powodu »nowego ewangelicyzmu nauk historycznych« (A.B.Show), z powodu rzekomego pojmowania historii uwięzionego »materializmem historycznym«, jak również propagowania »zachodnich« demokratyczo-liberalnych tendencji jako »błędny nauczyciel« Friedrich Meinecke (1862–1954). Cieszył się uznaniem poza kręgiem historyków, a przede wszystkim zagranicą. Dopiero obecnie doceniane są jego przełomowe dokonania jako historyka ekonomii, socjologii, kultury i kraju (Landu) oraz wybitnego organizatora nauki i polityka kultury.

Karl Lamprecht, 1909. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Rodzina pochodziła z Czech, w XVII w. przybyła do Saksonii i osiadła w Ortrand; ojciec Carl Nathanael (1804–78), proboszcz i inspektor szkolny w Jessen, syn kupca Johanna Christiana Gottlieba w Ortrand i Gottliebe Christiane Schiemenz z Drebkau (Dolne Łużyce); matka Emilie Auguste Limberg (1819–82) z Calau (Dolne Łużyce); – ożenił się w Strasburgu w 1887 z Mathilde (1860–1920), córką poety i bibliotekarza na uniwersytecie w Strasburgu Gustava Mühla (1819–80) i Wilhelmine Candidus; dzieci 2 córki.

Życiorys

Okres nauki

Po ukończeniu gimnazjum w Wittenberdze (1867/68) i Schulpforta (1869–74) Karl Lamprecht studiował od 1874 r. historię na uniwersytetach w Getyndze (1874–77) m.in. u Juliusa Weizsäckera (1828–1889) i Ernsta Bernheima (1850–1942) oraz w Lipsku (1877/78) u Carla von Noordena (1833–1883). Pod wpływem ekonomisty Wilhelma Roschera (1817–1894) bardzo zainteresował się historią gospodarczą. W 1878 roku doktoryzował się na wydziale filozoficznym w Lipsku u Wilhelma Roschera i Carla von Noordena pracą pt. Beiträge zur Geschichte des französischen Wirtschaftslebens im 11. Jahrhundert. Po promocji przez jeden semestr studiował w Monachium, przeważnie historię sztuki i zetknął się tam z pismami Jacoba Christopha Burckhardta (1818–1897).

W Getyndze został członkiem studenckiego koła śpiewaczego Blauen Sänger założonego w 1860 roku przy uniwersytecie, a należącego do Sondershäuser Verband. W Lipsku bywał na spotkaniach uniwersyteckiego koła śpiewaczego w St.Pauli, należącego do Deutsche Sängerschaft, którego później został honorowym członkiem. Również w Monachium śpiewał w akademickim chórze. W czasie pobytu w Bonn był członkiem koła śpiewaczego Sängerverbindung Makaria. Poza tym był honorowym członkiem i honorowym przewodniczącym korporacji studenckiej Roter Löwe w Lipsku.

Wiosną 1879 r. zdał w Lipsku egzamin państwowy dla nauczycieli szkół wyższych i dzięki swojemu mentorowi Wilhelmowi Herbst (1825–1882) otrzymał posadę nauczyciela w domu kolońskiego bankiera Deichmanna i jednocześnie odbył roczny staż w Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma (Friedrich-Wilhelm-Gymnasium) w Kolonii. Dzięki Deichmannowi poznał przedsiębiorcę Gustava von Mevissena (1815–1899), który widział w nim realizatora zaplanowanej już w 1868 r. razem z Heinrichem von Sybelem (1817–1895) historii Nadrenii (niem. Rheinland). Za honorarium w wysokości 600 talarów rocznie Karl Lamprecht zobowiązał się do opracowania nadreńskiej historii kultury i gospodarki.

W 1881 roku założył z Mevissenem Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde. Wspólnie z Felixem Hettnerem (1851–1902), dyrektorem Trierer Provinzial-Museums wydawał w latach 1881–1891 czasopismo Westdeutsche Zeitschrift für Geschichte und Kunst.

Kariera zawodowa↑

W lecie 1880 roku habilitował się na uniwersytecie w Bonn u Wilhelma Maurenbrechera (1838–1892) pracą o Dietrichu Engelhusie i został tam Privatdozentem. Praca nie została opublikowana, gdyż była tylko częściowo ukończona. W 1885 r. został nieopłacanym profesorem nadzwyczajnym (od 1889 r. opłacany) w Bonn, a w 1890 roku powołano go na profesora zwyczajnego historii średniowiecznej i nowożytnej na uniwersytet w Marburgu jako następcę Conrada Varrentrappa (1844–1911). W 1891 roku objął katedrę historii średniowiecznej i nowożytnej w Lipsku jako następca Georga Voigta (1827–1891) i został drugim dyrektorem wydziału historii na lipskiej uczelni (obok Wilhelma Maurenbrechera, któremu zawdzięczał powołanie na ten uniwersytet). Po śmierci Maurenbrechera sam prowadził wydział historii do 1915 roku. W 1898 roku założył, wspólnie z geografem Friedrichem Ratzelem (1844–1904), seminarium historyczno-geograficzne. Jako rektor, w latach 1910 i 1911, brał czynny udział w reformie studiów i zapisał między innymi stanowisko studentów w uniwersyteckiej konstytucji.

W 1906 roku zaproponował utworzenie seminarium historii kraju i osadnictwa (Seminar für Landesgeschichte und Siedlungskunde), które powstało pod kierownictwem Rudolfa Kötzschke (1867–1949) i założył królewski saski Institut für Kultur- und Universalgeschichte będący pierwszym humanistycznym instytutem w Niemczech i podlegający bezpośrednio ministerstwu. Planował założenie kolejnych instytutów. Jego następcą na katedrze historii został Walter Goetz (1867–1958).

W 1896 roku założył królewską komisję Königlich Sächsischen Kommission für Geschichte. Był także członkiem Związku Wszechniemieckiego i Gesellschaft für Hochschulpädagogik, którego przewodniczącym został w 1911 roku. Utrzymywał bliskie kontakty z psychologiem Wilhelmem Wundtem (1832–1920) i chemikiem Wilhelmem Ostwald (1853–1932).

Do grona uczniów Karla Lamprechta należeli jego późniejsi najzagorzalsi przeciwnicy Georg von Below (1858–1927) i Friedrich Meinecke (1862–1954). Wśród doktorantów i uczniów, którzy uzyskali tytuły profesorów i uznanie znaleźli się Ernst Robert Daenell (1872–1921), Justus Hashagen (1877–1961), Otto Clemen (1871–1946), Alfred Doren (1869–1934), Karl Heussi (1877–1961), Otto Hoetzsch (1876–1946), Rudolf Kötzschke (1867–1949).

Rozwój naukowy↑

W przeciwieństwie do ogólnie panującego poglądu w środowisku akademickim w Niemczech podkreślał znaczenie w historii kultury materialnych czynników i stowarzyszeń. Zdanie to pokazuje zwięźle podsumowanie nastawienia Lamprechta, że nie zależy to od tego jak było, lecz jak to się stało. Panującemu indywidualizmowi oraz poglądom, że wielcy ludzie tworzą historię (Heinrich von Treitschke), przeciwstawiał znaczenie otoczenia i przede wszystkim gospodarczy rozwój. Przyjmował także, że w historii można odkryć prawidłowości, które nie negują wolności jednostki.

Methodenstreit w badaniu historii↑

Od 1890 roku, w związku z dziełem Lamprechta Deutsche Geschichte, rozgorzał spór metodologiczny (Methodenstreit). Wprawdzie Karl Lamprecht nie bardzo zajmował się lub chciał się zajmować historią kultury i gospodarki, ważniejsze dla niego było pytanie: Które gatunki piśmiennictwa historycznego mogą spełnić te nowe wymagania, zarówno z punktu widzenia społeczeństwa, jak i nauk przyrodniczych? Sądził, że historia kultury i gospodarki jest nadrzędna w stosunku do historii polityki i osób.
Duży wpływ wywarł na niego ekonomista Wilhelm Roscher, który zwrócił jego uwagę na historyczno-gospodarcze pytania. Odrzucił opisowe pojmowanie historii, jakie do tej pory reprezentował Leopold von Ranke (1795–1886) i jego następcy. Także państwa były przez niego traktowane jako zjawisko wtórne. Chodziło mu nie o przedstawienie historii państwa i wydarzeń, lecz o leżące u podstaw prawidłowości.

Grób Karla Lamprechta w Schulpforte. Źródło: Wikimedia Commons

W wyniku tego natknął się na opór niemieckich historyków, w szczególności zwolenników Leopolda von Ranke. Georg von Below (1858–1927), Max Lenz (1850–1932) i Felix Rachfahl (1867–1925) zarzucali mu niechlujny sposób cytowania źródeł. Do kolejnych jego przeciwników zaliczają się Hans Delbrück (1848–1929), Friedrich Meinecke, Hermann Oncken (1869–1945), Max Weber (1864–1920) i Gustav Schmoller (1838–1917). Jeszcze mocniejszym zarzutem był pozytywizm i materializm, ponieważ jego pierwszy tom Deutsche Geschichte otrzymał życzliwą recenzję socjaldemokratycznego historyka Franza Mehringa (1846–1919).

W koncepcji historii powszechnej Lamprechta i jego podstawowej teorii psychogenezy można w końcu zauważyć wpływ narodowej psychologii Wilhelma Wundta (1832–1920). Tak więc Lamprecht doszedł do teorii, że historyczny rozwój świadomości narodowej powstał w kilku etapach na przestrzeni wieków. Etapy te odpowiadają gospodarczo-kulturalnemu rozwojowi, które charakteryzuje w następujący sposób:

Symbolismus (do 350 roku naszej ery, polowania i łowienie ryb)
Typismus (lata 350–1050, produkcja towarów na własne potrzeby)
Konventionalismus (lata 1050–1450, produkcja na potrzeby dworu)
Individualismus (lata 1450–1700, powstanie handlu i gospodarki pieniężnej)
Subjektivismus (od 1700 roku, gospodarka pieniężna, indywidualny handel i przemysł).

Konsekwencją tego podziału rozwoju gospodarczo-kulturowego była jego periodyzacja niemieckiej historii.

Większość historyków odrzuciło jego nowe metodologiczne poglądy i nawet współcześni historycy są innego zdania. Jego Deutsche Geschichte ukazała się nie do końca dopracowana.

Dlatego w niemieckim środowisku historycznym był odosobniony. W przeciwieństwie do tego we Francji jego koncepcje zostały dobrze przyjęte i wywarł wpływ na metodologię szkoły Annales.

Dzieła (wybór)

• Deutsche Geschichte. 12 tomów, Berlin 1891-1909.
• Deutsches Wirtschaftsleben im Mittelalter. Leipzig 1885/1886.
• Alte und neue Richtungen in der Geschichtswissenschaft. Gaertner, Leipzig 1896.
• Die kulturhistorische Methode. Gaertner, Berlin 1900.
• Deutsche Geschichte der jüngsten Vergangenheit und Gegenwart. 2 tomy, Weidmann, Berlin 1912/1913.
• Deutscher Aufstieg 1750–1914. Perthes, Gotha 1914.
Die kulturhistorische Methode, Gaertner, Berlin 1900 Deutsche Geschichte der jüngsten Vergangenheit und Gegenwart, 2 tomy, Berlin 1912/1913

Literatura

• Bernhard vom Brocke: "Lamprecht, Karl" w Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 13, Duncker & Humblot, Berlin 1982, ISBN 3-428-00194-X, s. 467–472 (online).
• Klaus-Gunther Wesseling: Karl Lamprecht w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 16, Bautz, Herzberg 1999, ISBN 3-88309-079-4, sp. 891–932.
• Georg Winter: Karl Lamprecht w Die Gesellschaft. Band 14, H. 13, 1898, s. 296–314 (online).
• Hans Schleier: Karl Lamprecht. Alternative zu Ranke. Schriften zur Geschichtstheorie. Reclam, Leipzig 1988.

Linki

• Pisma Karla Lamprechta i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.
• Luise Schorn-Schütte: Karl Lamprecht (1856–1915), Historiker w Portal Rheinische Geschichte.