Karel van Mander
Karel van Mander (ur. w 1548 w Meulebeke w Flandrii, zm. 11 września 1606 w Amsterdamie) – flamandzki malarz manierysta, poeta, pisarz, rysownik, biograf, historyk sztuki.
 |
| Karel van Mander. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ożenił się: ok. 1578 z N.N.;
- Dzieci: syn Karel (ur. 1579), malarz.
Życiorys
Karel van Mander pochodził z zamożnej rodziny, z której wywodzili się wysocy urzędnicy, wojskowi i biskupi. Ponieważ wykazywał zdolności artystyczne wysłano go na naukę do Gandawy do malarza Lucasa de Heere, a potem do Courtray do Pietera van Vlericka. Po ukończeniu edukacji wrócił w 1569 roku do domu i zaczął malować obrazy do kościołów oraz pisać wiersze. W 1573 roku wyjechał do Włoch. W Florencji poznał toskańskiego malarza Giorgio Vasari i w Palazzo Spada w Terni wykonał fresk Zabójstwo admirała Gasparda II de Coligny. Podczas trzyletniego pobytu w Rzymie studiował tamtejsze dzieła malarskie i antyki, przy czym nie wykonywał rysunków, ale swoje spostrzeżenia notował w pamiętniku. W Rzymie zaprzyjaźnił się z Bartholomeusem Sprangerem, który znamiennie wpłynął na jego twórczość.
W podróży powrotnej w 1577 roku zatrzymał się w Bazylei, a następnie z Sprangerem udał się do Wiednia, gdzie uczestniczył w ozdabianiu łuku triumfalnego ku chwale cesarza Rudolfa II. Następnie wrócił do rodzinnej miejscowości. Wkrótce się ożenił i w 1579 roku na świat przyszedł jego najstarszy syn Karel. Z powstałych w tym czasie obrazów najbardziej znane są Adam i Ewa w raju i Przed potopem. Zawierucha religijna i działania hiszpańskich oddziałów skierowane przeciwko protestantom, do których należał Mander i wszyscy jego krewni, spowodowały, że majątek rodziców został zniszczony. Z rodzicami, żoną i dzieckiem uciekł do Kortrijk, a następnie w 1582 do Brugi, którą opuścił z powodu panującej tam dżumy i ostatecznie w 1583 udał się do Haarlemu, gdzie żył przez 20 lat. W Haarlemie pomocy udzielili mu Hendrik Goltzius i Cornelis van Haarlem. Razem z nimi założył w 1587 roku akademię malarską zwaną Akademią haarlemską, której uczniem był m.in. Frans Hals.
Oprócz malarstwa Karel van Mander zajmował się również poezją. Jako członek zboru menonitów napisał sporo pieśni religijnych, które znalazły się w śpiewniku De gulden harpe (1627) używanym przez menonitów flamandzkich. Przetłumaczył Iliadę Homera, Bukoliki Wergiliusza. Do jego poetyckich dzieł należą także De Nederlandsche Helicon (1610). Sławę przyniosła mu książka Het Schilder-Boeck (1604). Pierwsza część książki (Grondt der Edel vry Schilder-Const) skierowana jest do uczniów malarstwa, a druga (Het Leven der Doorluchtighe Nederlandtsche en Hooghduytsche Schilders) przedstawia biografie antycznych, włoskich, niemieckich i niderlandzkich malarzy. Była ta pierwsza książka z zakresu historii sztuki na północy Europy. Karel van Mander był również ilustratorem i ozdobił w 1598 roku wydaną w Haarlemie Vermeulen-Bibel.
W 1604 roku Mander przeprowadził się do Amsterdamu, gdzie dwa lata później zmarł i pochowany został w kościele Oude Kerk. Na podstawie jego obrazów i rysunków ryciny wykonali m.in. Jacob de Gheyn II, Pieter Jansz Saenredam, Jodocus Hondius Starszy, Bartholomeus Willemsz Dolendo, Jacob Matham.
Obrazy (wybór)
- Adoracja pasterzy, 1598, Frans Hals Museum, Haarlem.
- Masakra niewinnych, 1600, Ermitaż.
- Hojność Scypiona, 1600, Rijksmuseum, Amsterdam.
- Kontynuacja Scypiona, 1600, Rijksmuseum, Amsterdam.
- Alegoria natury, 1600, na rewersie obrazu Kontynuacja Scypiona.
- Szachiści, 1600, kolekcja prywatna.
- Przed potopem, 1600, Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt nad Menem.
- Ogród miłości, 1602.
- Taniec wokół złotego cielca, Frans Hals Museum, Haarlem.
Literatura
- Wessely, Joseph Eduard, "Mander, Karel van" w: Allgemeine Deutsche Biographie 20 (1884), s. 174-175 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118781529.html#adbcontent
Linki
- Prace Karla van Mandera w Künstler der Online Collection der Staatlichen Kunstsammlungen Dresden.
- Biografia Karla van Mandera w Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online.