Julius Meier-Graefe

Julius Meier-Graefe (ur. 10 czerwca 1867 w Reșița (niem. Reschitz, Rumunia); zm. 5 czerwca 1935 w Vevey (Szwajcaria)) - niemiecki historyk sztuki i pisarz. Uważany za ważnego propagatora impresjonizmu w Niemczech. (wyznanie ewangelickie)

Julius Meier-Graefe
Julius Meier-Graefe.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Eduard, inżynier górnictwa;
  • Matka: Marie Graefe, córka majora;
  • Brat: Max (1863–1919), hutnik;
  • Dziadek: Moritz Hermann Eduard Meier (1796–1855), filolog klasyczny;
  • Żona: 1) Anna Braunbarth (1875–1963) z Berlina, 2) 1925 Annemarie Epstein (wyznanie mojżeszowe) (drugi mąż: pisarz i filozof kultury Hermann Broch [1886–1951]);
  • Dzieci: syn z drugiego małżeństwa.

Życiorys i twórczość

Julius Meier-Graefe urodził się 10 lutego 1867 roku w węgierskim mieście Resicabánya (niem. Reschitz, obecnie Reșița w Rumunii) jako syn inżyniera Eduarda Meiera i jego żony Marie z d. Graefe. Oboje rodzice pochodzili z Halle. Początkowo Eduard Meier pracował na Górnym Śląsku, a następnie był kierownikiem w hucie żelaza w Resicabánya. Matka zmarła przy jego porodzie i w hołdzie dla niej przyjął podwójne nazwisko Meier-Graefe. Wychowywany był przez przybraną matkę Clothilde Vitzthum von Eckstädt (Clothilde Meier).

W 1886 roku zdał maturę i zgodnie z wolą despotycznego ojca, którego później opisał w powieści Der Vater (Ojciec, 1932), odbył wolontariat w fabryce maszyn i w 1888 roku rozpoczął studia inżynierskie na uniwersytecie w Monachium. W 1889 roku spędził po jednym semestrze w Zurychu i Liège. W tym czasie podjął też pierwsze próby literackie. W 1890 roku zamieszkał w Berlinie, gdzie zaczął studiować na tamtejszym uniwersytecie historię u Heinrich von Treitschke, filozofię kultury u Georga Simmela oraz historię sztuki u Hermana Grimma. W tym okresie ukazały się pierwsze powieści Juliusa Meiera-Graefe takie jak: Nach Norden (Na Północ, 1893), Der Fürst (Książę, 1895) i Prinz Lichtenarm (Książę Lichtenarm, 1897). Jednocześnie poznał też Otto Juliusa Bierbauma, Henriego de Toulouse-Lautreca (1864–1901), Edvarda Muncha (1863–1944) i Augusta Strindberga (1849–1912). Zaczął też występować jako krytyk sztuki i na łamach założonego w 1895 roku razem z Otto Juliusem Bierbaumem i Richardem Dehmelem (1863–1920) czasopisma Pan informował o wydarzeniach kulturalnych w Europie, przede wszystkim przedstawiał francuski impresjonizm. Jednak po roku odszedł już z czasopisma z powodu różnicy poglądów na temat sztuki nowoczesnej. Promował też, przebywającego w tym czasie w Berlinie, norweskiego malarza Edvarda Muncha (1863–1944).

W listopadzie 1895 roku opuścił razem z żoną Anną Berlin i wyjechał do Paryża, aby osiąść tam jako handlarz dziełami sztuki. W Paryżu poznał aktualne tendencje w sztuce. W pierwszych latach pobytu w stolicy Francji poświęcił się rzemiosłu artystycznemu i pracował jako kierownik artystyczny w Salon de l’Art Nouveau Siegfrieda Binga (1838–1905). Po śmierci ojca, dzięki otrzymanemu spadkowi, założył w 1899 roku galerię La Maison Moderne, którą zaprojektował Henry Clément van de Velde (1863–1957). Przyjaźnił się także z Peterem Behrensem (1868–1940), protagonistą łączenia sztuki z kulturą codzienną. W 1900 roku zaczął pisać swoje najambitniejsze dzieło Entwicklungsgeschichte der Modernen Kunst (Historia rozwoju sztuki nowoczesnej, 1904, rozszerzona wersja 1914/15), której ostateczną, kilkutomową wersję wydał w 1924 roku. W Paryżu stał się najlepszym znawcą francuskiego malarstwa XIX wieku. Odkrył tam wielu malarzy, wśród których byli Manet, van Gogh, Pissarro, Courbet, Cézanne, Bonnard, Degas, Monet, Toulouse-Lautrec, Corot, Renoir i Delacroix. Odwiedzał ich w atelier, znał ich karierę i powstawanie ich dzieł. Do jego odkryć należał także wówczas mało znany El Greco, którego podniósł do roli protoplasty modernizmu. Docenił też Anglików Hogartha, Gainsborougha, Reynoldsa, Wilsona, Turnera, Constable i Whistlera, Szwajcara Félixa Vallotona i zapomnianego Niemca Hansa von Maréesa (1837–1887).

Bankructwo jego galerii skłoniło go w 1904 roku do powrotu do Berlina. Tutaj w następnych latach napisał monografie o prawie wszystkich wybitnych przedstawicielach impresjonizmu. Ponieważ dużą wagę nadawał sztuce francuskiej, spotkał się z zarzutem lekceważenia sztuki niemieckiej, zwłaszcza po opublikowaniu pisma Der Fall Böcklin (Przypadek Böcklina, 1905). Nie udało mu się skłonić swoich przeciwników do rzeczowości, nawet gdy docenił prace Hansa von Marées w poświęconej mu monografii (1909), która pokazała, że nie względy narodowe, lecz jedynie kwestie sztuki zdeterminowały jego prace. Dzięki inspiracji Juliusa Meiera-Graefe zorganizowano w 1906 roku w Starej Galerii Narodowej i Nowym Muzeum w Berlinie wystawę Jahrhundertausstellung deutscher Kunst (Wystawa stulecia sztuki niemieckiej), podczas której zaprezentowano prace artystów z krajów niemieckojęzycznych (Niemiec, Austrii i Szwajcarii) z okresu od 1775 do 1875 roku. Wystawa przyczyniła się do ponownego odkrycia Caspara Davida Friedricha, Philippa Otto Runge, Carla Blechena, Ferdinanda Georga Waldmüllera i innych. Dzięki niemu i dyrektorowi Galerii Narodowej Hugo von Tschudi publiczność odkryła nowych artystów, których prace dotąd nie były prezentowane, zwłaszcza Caspara Davida Friedricha. Wystawa ta do dzisiaj uważana jest za kamień milowy.

W czasie pierwszej wojny światowej Meier-Graefe, mając 47 lat, był od 1914 roku sanitariuszem na froncie wschodnim, gdzie dostał się do niewoli rosyjskiej. Po dziewięciu miesiącach spędzonych na Syberii wrócił jesienią 1915 roku do Berlina i opracował swoje przeżycia w opowiadaniu Tscheinik, które ukazało się w 1918 roku, a w 1929 zostało opublikowane pt. Die weiße Straße (Biała ulica). W 1916 roku założył towarzystwo Marées-Gesellschaft, które rozprowadzało faksymile dawnych mistrzów i litografie współczesnych artystów.

Po rozstaniu z żoną Anną zamieszkał w 1930 roku z nową partnerką Annemarie z d. Epstein na południu Francji, w Saint-Cyr-sur-Mer. Po przejęciu władzy przez Adolfa Hitlera wzbraniał się przed wstąpieniem do Związku Niemieckich Pisarzy Rzeszy (Reichsverband Deutscher Schriftsteller). Wkrótce w jego domu spotykali się liczni uchodźcy z Niemiec, wśród których byli pisarze i artyści tacy jak pejzażysta Walter Bondy i pisarz René Schickele. Julius Meier-Graefe przyczynił się istotnie do powstania kolonii niemieckich emigrantów w sąsiedniej miejscowości Sanary-sur-Mer, gdzie w następnych latach przebywali Bertolt Brecht, Ferdinand Bruckner, Franz Theodor Csokor, Albert Drach, Lion i Marta Feuchtwanger, Bruno Frank, Walter Hasenclever, Franz i Helen Hessel, Alfred Kantorowicz, Hermann Kesten, Egon Erwin Kisch, Arthur Koestler, Annette Kolb, bracia Golo i Klaus Mann, ich rodzice Katja i Thomas Mann, Heinrich Mann, Ludwig Marcuse, Erwin Piscator, Anton Räderscheidt, Joseph Roth, Ilse Salberg, Franz Werfel i Alma Mahler-Werfel, Friedrich Wolf, Arnold Zweig i Stefan Zweig.

W ocenie dzieł sztuki Julius Meier-Graefe mniejszą wagę poświęcał tematowi obrazu, a bardziej interesowały go prowadzenie linii, obchodzenie z kolorami, harmonia i kontrasty. Zrywając z akademicką historiografią sztuki swoich czasów, założył nową szkołę widzenia, radykalnie subiektywną w swoim osądzie, a poprzez estetyczną nową ocenę ukształtował kanon współczesnej historii sztuki. Pomimo, że był orędownikiem sztuki współczesnej, to awangarda wczesnych lat 20-tych XX wieku była mu obca i nie uznawał kubizmu ani ekspresjonizmu za odnowę sztuki.

Książki Juliusa Meier-Graefe ukazały się w języku francuskim, angielskim i rosyjskim, a ich autor cieszył się międzynarodowym uznaniem. Człowiek, który całe życie poświęcił sztuce, szkalowany przez nazistów jako wróg „sztuki niemieckiej”, zmarł zubożały na gruźlicę 5 czerwca 1935 roku w sanatorium w szwajcarskiej miejscowości Vevey. Jego druga żona emigrowała do Stanów Zjednoczonych Ameryki i poślubiła pisarza Hermanna Brocha.

Pisma (wybór)

  • Felix Vallotton: Biographie des Kuenstlers nebst dem wichtigsten Teil seines bisher publicierten Werkes & einer Anzahl unedierter Originalplatten. Stargardt, Berlin; Sagot, Paris 1898.
  • Manet und sein Kreis Bard, Marquardt, Berlin 1902.
  • Entwicklungsgeschichte der modernen Kunst: vergleichende Betrachtungen der bildenden Künste, als Beitrag zu einer neuen Aesthetik. Verlag Jul. Hoffmann, Stuttgart, 1904.
  • Der Fall Böcklin und die Lehre von den Einheiten. Julius Hoffmann, Stuttgart 1905.
  • Corot und Courbet: ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte der modernen Malerei. Insel, Leipzig 1905.
  • William Hogarth: mit 47 Abbildungen nach Gemälden, Zeichnungen und Kupferstichen. Piper, München/Leipzig 1907.
  • Hans von Marées: sein Leben und sein Werk. 3 tomy, Piper, München 1909/10.
  • Spanische Reise, Berlin 1910.
  • Cézanne und sein Kreis: ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte. Piper, München 1918.
  • Die doppelte Kurve: Essays, P. Zsolnay, Wien 1924.
  • Der Zeichner Hans von Marées, Piper, München 1925.
  • Dostojewski der Dichter, E. Rowohlt, Berlin 1926.
  • Der Vater, S. Fischer Verlag, Berlin 1932.

Literatura

Linki

  • Stefan P. Teppert: Meier-Graefe, Julius w Kulturportal West-Ost (online dostęp 21.06.2020).