Josef Matthias Hauer

Josef Matthias Hauer (ur. 19 marca 1883 w Wiener Neustadt jako Josef Hauer; zm. 22 września 1959 w Wiedniu) – austriacki kompozytor i teoretyk muzyki.

Josef Matthias Hauer
Josef Matthias Hauer.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Matthias, nadzorca więzienny;
  • Matka: Maria z domu Wallner;
  • Żona: od 1907 Leopoldine (1888–1934), córka wiedeńskiego kupca Adolfa Höniga i Leopoldine Semmer;
  • Dzieci: syn Bruno (kompozytor, wydawca muzyczny w Wiedniu) i 2 córki.

Życiorys i twórczość

Josef Matthias Hauer uczęszczał od 1897 roku do szkoły w Wiener Neustadt, gdzie otrzymał lekcje gry na fortepianie, organach, wiolonczeli i śpiewu. Jako samouk zajmował się również teorią muzyki. Po maturze został w 1902 roku nauczycielem w szkole ludowej w Krumbach, w 1904 w Wiener Neustadt. Oprócz tego działał także jako organista, kierownik chóru i wiolonczelista w kwartecie smyczkowym. W 1914 roku został powołany do służby wojskowej. W 1915 roku rodzina zamieszkała we Wiedniu. Po wojnie odszedł w 1919 roku z pracy w szkole z przyczyn zdrowotnych. Od 1920 roku pracował jako niezależny kompozytor. Do grona przyjaciół Josefa Matthiasa Hauera należeli filozof Ferdinand Ebner i malarz Johannes Itten. Jego uczniami byli m.in. Hermann Heiß, Karlheinz Stockhausen i teoretyk muzyki Othmar Steinbauer.

Kompozytorskie dokonanie Josefa Matthiasa Hauera polega na oryginalnej technice dwunastodźwiękowej, którą niezależnie od Arnolda Schönberga rozwijał od 1919 roku. Jego Nomos op. 19 (sierpień 1919) uważany jest za pierwszą kompozycję dodekafoniczną. Końcem 1921 roku odkrył 44 tropy („grupy konstelacji”, „zmiany”) jako system porządku w dwunastodźwiękowej przestrzeni muzycznej, przy pomocy których można nadzorować wszystkie 479 001 600 (=12!) permutacji 12-dźwiękowych skali chromatycznej. Każde dzieło Josefa Hauera (od op. 19) bazowało na tropach. Tak skomponowane utwory, nazywane przez Josefa Matthiasa Hauera "atonalnymi", brzmią harmonijnie ze względu na dominację triady i tetry, ale są z gruntu atematyczne i dla uniknięcia wszelkiej osobistej ekspresji i zagwarantowania obiektywizmu, rezygnują ze zróżnicowania rytmicznego i instrumentalnego. Wyglądają więc na nierozwinięte, statyczne. Josef Matthias Hauer napisał muzykę do wielu tekstów Friedricha Hölderlina.

Tylko nieliczne jego dzieła wykonywano za jego życia. Po 1939 roku muzykę Josefa Matthiasa Hauera naziści zakwalifikowali do „muzyki wynaturzonej” („Entartete Musik“). W 1953 roku założył w Wiedniu „Austriackie Seminarium Muzyki Dwunastodźwiękowej” (Österreichisches Seminar für Zwölftonmusik), które działało do 1959 roku.

Dzieła (wybór)

Kompozycje sceniczne

Grób Josefa Matthiasa Hauera na Dornbacher Friedhof w Wiedniu
Grób Josefa Matthiasa Hauera na Dornbacher Friedhof w Wiedniu.
Źródło: Wikimedia Commons
  • Salambo (op. 60; 1929), opera w 5 aktach. Libretto: Josef Matthias Hauer (wg Gustave Flauberta „Salambo“). Częściowe wykonanie 1930 Berlin (dyrygent: Otto Klemperer).
  • Die schwarze Spinne (op. 62; 1932), miemiecka śpiewogra w 2 aktach. Libretto: Hans Schlesinger (wg Jeremiasa Gotthelfa Die schwarze Spinne). Prapremiera 23 maja 1966 w Wiedniu (Theater an der Wien; dyrygent: Michael Gielen)

Kompozycje wokalne

  • Lied des Letzten (op. 4; 1913) na głos i fortepian
  • Fünf Lieder (op. 6; 1914) na średni głos i fortepian. Tekst: Friedrich Hölderlin
  • Prometheus (op. 11; 1914) na baryton i fortepian. Tekst: Johann Wolfgang von Goethe
  • Drei Lieder (op. 12; 1914/15) na średni głos i fortepian. Tekst: Friedrich Hölderlin
  • Bange Stunde (op. 14; 1918) na głos i fortepian. Tekst: Karl Kraus
  • Lied der Liebe (op. 24; 1923) na 3-głosowy chór żeński, fortepian i fisharmonie. Tekst: Friedrich Hölderlin
  • Suite Nr. 3 (op. 36; 1925) na baryton i orkiestrę. Tekst: Friedrich Hölderlin
  • Lateinische Messe (op. 44; 1926) na chór mieszany, organy i orkiestrę kameralną
  • Frühling (op. 76,2; 1938) na chór mieszany, skrzypce i wiolonczelę. Tekst: Friedrich Hölderlin
  • Hölderlin-Rezitationen (1949) na głos żeński i fortepian

Literatura

  • Stephan, Rudolf, "Josef Matthias Hauer" w Neue Deutsche Biographie 8 (1969), s. 82-83; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118546856.html#ndbcontent