Johannes Itten

Johannes Itten (ur. 11 listopada 1888 w Süderen-Linden (gmina Oberlangenegg w Szwajcarii); zm. 25 marca 1967 w Zurychu) – szwajcarski malarz, teoretyk sztuki, w latach 1919-1923 nauczyciel w Bauhausie w Weimarze i od 1938 do 1953 dyrektor Szkoły Rzemiosła Artystycznego (niem. Kunstgewerbeschule) w Zurychu. Zaliczany jest do zuryskiej szkoły sztuki konkretnej. Rozwinął teorię barw i uchodzi za twórcę teorii typów barw, którą opisał w książce Sztuka barwy (Kunst der Farbe, 1961). Stworzona przez niego teoria łączyła w sobie różne poziomy oddziaływania barwy, ich działanie optyczne, interakcję i harmonię, systematykę oraz zagadnienia estetyki, ekspresji i symboliki.

Prace Johannesa Ittena cechuje wielka różnorodność stylistyczna. W jego obrazach ukazują się inspiracje z kubizmu, ekspresjonizmu i futuryzmu. W wyniku zajmowania się sztuką nowoczesną opracował celowe badanie możliwości projektowania obrazu, oparte na matematyczno-geometrycznej kompozycji obrazowej i kontrastach kolorystycznych.

Johannes Itten
Johannes Itten jako nauczyciel,1954.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Johannes (zm. 1892), nauczyciel;
  • Matka: Elise z domu Jost;
  • Ożenił się: 1) w 1919 r. z Hildegard Anbelang (rozwód w 1938), 2) w 1939 r. z Anneliese Schlösser.

Życiorys

Koło kolorów Ittena
Koło barw Ittena, 1961.
Źródło: Wikimedia Commons

Johannes Itten urodził się 11 listopada 1888 r. w Süderen-Linden jako najstarsze z trojga dzieci nauczyciela Johannesa Ittena i jego żony Elise z domu Jost. W wieku czterech lat stracił ojca i przez dwa lata mieszkał u babci. Po ponownym wyjściu matki za mąż wrócił w 1894 r. do domu rodzinnego. Od 1898 r. uczył się w szkole ludowej i progimnazjum w Thun. W 1904 r. rozpoczął naukę w seminarium nauczycielskim w Hofwil koło Berna, gdzie jego zdolności muzyczne odkrył Hans Klee, ojciec malarza Paula Klee (1879–1940). Johannes Itten zaczął grać na fortepianie i z pasją uczył się rysunku u tamtejszego nauczyciela Emila Prochaski (1874–1948). Od 1906 do 1908 r. kontynuował naukę w seminarium nauczycielskim w Bernie. Wizyty w tamtejszym muzeum zrodziły u niego zainteresowanie malarstwem Ferdinanda Hodlera (1853–1918) i Arnolda Böcklina (1827–1901), co odzwierciedlają wczesne akwarele, rysunki, obrazy olejne i portrety, a zwłaszcza seria autoportretów z 1911 roku.

Po ukończeniu nauki Johannes Itten objął w 1908 r. posadę nauczyciela w szkole w Schwarzenburgu. Jednak już w następnym roku postanowił zostać artystą i zaczął studia w Szkole Sztuk Pięknych (fr. École des Beaux-Arts) w Genewie. Niezadowolony z tradycyjnych metod nauczanie przerwał naukę w 1910 r., wrócił do Berna i przez cztery semestry studiował na tamtejszym uniwersytecie nauki przyrodnicze, język niemiecki i gimnastykę, aby zostać nauczycielem w szkole średniej. W 1911 r. zaprezentował się pierwszy raz publicznie jako artysta na wystawie w Kunstmuseum w Bernie obrazem olejnym Vorfrühling an der Rhone (Przedwiośnie nad Rodanem). Po ukończeniu studiów Johannes Itten intensywnie zajmował się sztuką nowoczesną i w 1912 i 1913 r. odbył podróże, które prowadziły do Paryża, gdzie podziwiał obrazy kubistów w Salonie Niezależnych (fr. Salon des indépendants), do Monachium, aby zobaczyć wystawę Wasilija Kandinskiego (1866–1944), w Mannheim oglądał wystawę impresjonistów i potem w Kolonii wystawę obrazów Vincenta van Gogha (1853–1890), Paula Cézanne'a (1839–1906), Paula Gauguin'a (1848–1903), Georges'a Braque (1882–1963) i André Derain'a (1880–1954). W zimie 1912–13 studiował ponownie w Szkole Sztuk Pięknych w Genewie, gdzie duże wrażenie zrobiły na nim rysunkowe i malarskie ćwiczenia kontrastowe z formami geometrycznymi prowadzone przez Eugène'a Gilliarda (1861–1921). Odtąd zaczął eksperymentować z barwą i formą.

Od 1913 do 1916 r. Johannes Itten był uczniem Adolfa Hölzela (1853–1934) w Akademii Sztuk Pięknych w Stuttgarcie. Początkowo jako eksternistę zapoznawała go z nauką Hölzela jego asystentka Ida Kerkovius (1879–1970). Itten poznał tam Oskara Schlemmera (1888–1943), Wilhelma Baumeistera (1889–1955) i Hermanna Stennera (1891–1914). W 1914 r. pokazano jedną pracę Ittena na wystawie w Wiesbaden. Dwa lata później miał własną wystawę w Galerii Sturm Herwartha Waldena (1878–1941) w Berlinie. Ważnymi pracami z tego okresu są Der Mann im blauen Kittel (Mężczyzna w niebieskim kitlu, 1914) i Der Oratoriensänger Helge Lindberg (Śpiewak oratoryjny Helge Lindberg, 1916), który znany jest także pt. Der Bachsänger (Pieśniarz Bacha). W tym ostatnim obrazie Johannes Itten przedstawił swojego przyjaciela, śpiewaka fińskiego Helge Igora Lindberga (1887–1928). Od 1915 r. zaczął malować obrazy abstrakcyjne. W obrazie Begegnung (Spotkanie) z 1916 r. pojawiła się spirala jako główny motyw jego twórczości, a forma abstrakcji przyjęła tendencje orficzne, konstruktywne i ekspresjonistyczne. W kolejnej pracy Die Auferstehung (Zmartwychwstanie) z tego samego roku ukazał osobiste przeżycia poprzez motyw chrześcijański.

W ostatnim okresie pobytu w Stuttgarcie zwrócił się ku abstrakcji, formom geometrycznym i czystej kolorystyce spektralnej.

W Wiedniu, gdzie mieszkał od września 1916 r., założył szkołę sztuki, rozwinął teorię form i barw oraz nowe metody nauczania. Tutaj Johannes Itten nawiązał  kontakty z kręgiem intelektualnym i artystycznym, do którego należeli Oskar Kokoschka (1886–1980), Adolf Loos (1870–1933), Alma Mahler (1879–1964), Gustav Klimt (1862–1918), Koloman Moser (1868–1918) i Walter Gropius (1883–1969). W 1917 i 1919 r. prowadził odczyty o teorii kompozycji. W tym czasie zajmował się intensywnie wschodnią filozofią i stylem życia. Szczególnie interesowały go nauki mazdaizmu. Okres wiedeński twórczości Ittena był kontynuacją i rozwojem czasu stuttgarckiego. Ważniejszą pracą powstałą w Wiedniu była oparta na matematycznie skonstruowanym geometrycznym planie Der rote Turm (Czerwona wieża, 1918), w której światłocienie i barwy połączył z formą.

Dzięki znajomości z Walterem Gropiusem został powołany w październiku 1919 r. jako nauczyciel do nowo powstałego Bauhausu w Weimarze, gdzie prowadził kursy przygotowawcze i kierował różnymi warsztatami. W Bauhausie nadal rozwijał swoją teorię barw. Johannes Itten studiował eseje o teorii barw Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832 ), Philippa Otto Runge (1794–1867), fizyka Wilhelma von Bezolda (1837–1907) i francuskiego chemika Michela Eugène'a Chevreula (1786–1889) oraz Adolfa Hölzela. W 1921 r. opublikował dwunastoramienną gwiazdę barw. Ważniejszą pracą tego okresu jest Turm des Feuers (Wieża ognia, 1920), będąca kulminacją jego twórczości rzeźbiarskiej. 3,6-metrowy model obracającej się ku górze spirali łączy dwa centralne aspekty artystycznej koncepcji Ittena: formy geometryczne i ruch. Po kontrowersjach z Walterem Gropiusem opuścił w 1923 r. Bauhaus. W tym samym roku miała miejsce druga wystawa jego dzieł w Galerii Sturm.

W latach 1923–26 Johannes Itten uczył w religijnym towarzystwie mazdaistów w Herrliberg nad Jeziorem Zuryskim. Od 1926 prowadził własną szkołę malarstwa nowoczesnego w Berlinie, w której wraz z innymi nauczycielami kształcił przyszłych malarzy, grafików, architektów i fotografów. Szkoła została zamknięta w 1934 przez nazistów. W latach 1932–38 pracował w Höheren Fachschule für textile Flächenkunst w Krefeld. Obrazy Johannesa Ittena naziści zakwalifikowali do sztuki zdegenerowanej i pokazali w 1937 r. na wystawie zatytułowanej „entartete Kunst”.

Od 1938 do 1953 r. Johannes Itten był dyrektorem Szkoły Rzemiosła Artystycznego i Muzeum Rzemiosła Artystycznego w Zurychu. W Szkole Rzemiosła Artystycznego na wzór Bauhausu utworzył kursy przygotowawcze, uczył tam teorii kolorów, a dodatkowo od 1943 r. kierował szkołą włókienniczą w Zurychu. Po założeniu w Zurychu Museum Rietberg był jego dyrektorem w latach 1952–56. Prowadził także od 1954 r. publiczne odczyty dotyczące wychowania artystycznego.

Dzieła (wybór)

  • Tiefenstufen (Etapy głębokości), 1915.
  • Begegnung (Spotkanie), 1916.
  • Häuser in Frühling (Domy wiosną), 1916.
  • Komposition in Blau (Kompozycja w błękicie), 1918.
  • Blumen (Kwiaty), 1934.
  • Geometrische Komposition (Kompozycja geometryczna), 1958.
  • In der Nacht (W nocy), 1963.

Linki

Autor: Roman Penkała