Johanna i Adela Schopenhauer

Johanna Henriette Schopenhauer (ur. 9 lipca 1766 w Gdańsku jako Johanna Henriette Trosiener; zm. 16 lub 18 kwietnia 1838 w Jenie[1]) – niemiecka pisarka. Była matką filozofa Arthura Schopenhauera (1788–1860) i pisarki Adeli Schopenhauer (1797–1849). (wyznanie ewangelickie)

Caroline Bardua - Johanna i Adele Schopenhauer (1806)
Caroline Bardua: Johanna Schopenhauer z córką Adelą, 1806.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Genealogia

Ojciec Christian Heinrich Trosiener (1730–97), kupiec i senator w Gdańsku; matka Elisabeth Lehmann (1745–1818); – w 1785 poślubiła Heinricha Florisa Schopenhauera (1747–1805), hurtownik; dzieci Arthur (1788–1860) i Adele (1797–1849).

Życiorys

Johanna Henriette Schopenhauer była najstarszą z czterech córek kupca Christiana Heinricha Trosienera i jego żony Elisabeth z domu Lehmann. Rodzina mieszkała wówczas w domu przy ulicy Św. Ducha 81. Część rodziny Johanny pochodziła z Holandii, z Gorinchem. Johanna otrzymała staranne wykształcenie; uczyła się języków obcych oraz rysunku; początkowo była zafascynowana malarstwem Angeliki Kauffmann (1741–1807) i nie interesowała się twórczością poetycką. W tym czasie jej doradcą duchowym i nauczycielem angielskiego był Szkot Richard Jameson, duchowny angielskiej kolonii w Gdańsku. Po ojcu, który w interesach wiele podróżował, odziedziczyła zamiłowanie do życia wędrownego.

W 1785 r. poślubiła o dwadzieścia lat starszego zamożnego hurtownika Heinricha Florisa Schopenhauera. W 1787 r. odbyła z mężem pierwszą wielką podróż, która prowadziła przez Berlin, Hanower, Antwerpię, Brukselę do Paryża. Następnie udali się przez Calais do Anglii. Jednak jesienne londyńskie mgły zaszkodziły zdrowiu Johanny i małżonkowie pośpiesznie wrócili do Gdańska. Po zajęciu miasta przez Prusaków opuścili w 1793 r. Gdańsk i udali się do wolnego miasta Hamburga, gdzie nawiązała kontakt z Friedrichem Gottliebem Klopstockiem (1724–1803).
W 1800 r. wyruszyła w podróż po Niemczech, a w 1803 odbyła z rodziną kolejną podróż przez Holandię, Belgię, Anglię do Paryża. Wiosną podróżni dotarli do Francji Południowej i Alp, przez Szwabię, Bawarię i Austrię wrócili latem do Hamburga. W 1805 r. utrata majątku doprowadziła jej męża do samobójstwa. We wrześniu 1806 r. zamieszkała w Weimarze. Ponieważ była nadal bogata w jej domu, wkrótce spotykało się najlepsze towarzystwo weimarskie. Przebywali tam Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832), Christoph Martin Wieland (1733–1813), Friedrich Justin Bertuch (1747–1822), Carl Friedrich Zelter (1758–1832), Johann Heinrich Meyer (1760–1832), Bettina von Arnim (1785–1859), Zacharias Werner (1768–1823) i wielu innych. Była pierwszą, która przełamała niechęć towarzystwa weimarskiego do żony Goethego Christiane (1765–1816) i doprowadziła do jej akceptacji w tych sferach. Johanna Schopenhauer przyjaźniła się z Carlem Ludwigiem Fernowem (1763–1808), który mieszkał i zmarł w jej domu. Wywarł on decydujący wpływ na jej twórczość literacką. W 1810 r. pisarka opublikowała jego biografię Carl Ludwig Fernow's Leben. W 1814 r. z powodu związku z Konradem Ludwigiem Müllerem (1780–1838) i sporów o pieniądze doszło do jej zerwania z synem. Po utracie dużej części majątku w 1819 r. stała się pierwszą niemiecką pisarką zawodową. Od 1829 r. mieszkała z córką Adelą, latem w Unkel nad Renem a zimą w Bonn. Od 1832 mieszkała na stałe w Bonn. W 1837 r. jej sytuacja finansowa była tak trudna, że zwróciła się do księcia Saksonii-Weimar Karla Friedricha (1783–1853) o pomoc. Książę przyznał jej skromną pensję i zaprosił do Jeny. W tym samym roku zamieszkała tam z córką, gdzie zmarła 16 kwietnia 1838 r. i została pochowana na cmentarzu Johannisfriedhof. Po jej śmierci córka wydała jej spuściznę m.in. niedokończony pamiętnik Jugendleben und Wanderbilder, jedyne jej pismo, które ukazało się w Polsce pt. Gdańskie wspomnienia młodości.

W latach 1819–20 ukazało się jej najsławniejsze trzytomowe dzieło Gabriele, ein Roman (nowe wydanie 1985). Przedstawiła w niej krytycznie i z wielkim darem obserwacji kulturę intelektualną i towarzyską tamtych czasów. Powieść zaliczana często do „literatury kuchennej” jest próbą kobiecej powieści formującej (Bildungsroman). Johanna Schopenhauer była przez długi czas w historiografii literatury zaniedbywana. Dopiero w 1980 r. odkryto jej literacko-historyczne znaczenie. Obecnie uchodzi za jedną z najwybitniejszych pisarek niemieckich pierwszej połowy XIX wieku. Jej listy, wspomnienia i opisy podróży są znamienitymi świadectwami kulturowo-historycznymi.

Dzieła (wybór)

  • Carl Ludwig Fernow’s Leben. Tübingen 1810.
  • Erinnerungen von einer Reise in den Jahren 1803, 1804 und 1805. 3 tomy, Rudolstadt 1813–1817.
  • Novellen, fremd und eigen. Rudolstadt 1816.
  • Reise durch England und Schottland. Leipzig 1818.
  • Ausflucht an den Rhein und dessen nächste Umgebungen im Sommer des ersten friedlichen Jahres. Leipzig 1818.
  • Gabriele. Ein Roman. 3 tomy Leipzig 1819–1820.
  • Johann van Eyck und seine Nachfolger. 2 tomy, Frankfurt am Main 1822.
  • Die Tante. Ein Roman. 2 tomy, Frankfurt am Main 1823.
  • Erzählungen. 8 tomów, Frankfurt am Main 1825–1828.
  • Sidonia. Ein Roman. 3 tomy, Frankfurt am Main 1827–1828.
  • Novellen. 2 tomy, Frankfurt am Main 1830.
  • Ausflug an den Niederrhein. 2 tomy, Leipzig 1831.
  • Sämmtliche Schriften. 24 tomy, Leipzig und Frankfurt am Main 1830/1831.
  • Neue Novellen. Frankfurt am Main 1836.
  • Die Reise nach Italien. Frankfurt am Main 1836.
  • Richard Wood. 2 tomy, Leipzig 1837.
  • Briefe an Karl von Holtei. Leipzig 1870.

Literatura

  • Friedrich Kummer: Schopenhauer, Johanna w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 32, Duncker & Humblot, Leipzig 1891, s. 346–349.
  • Angela Steidele: Geschichte einer Liebe. Adele Schopenhauer und Sibylle Mertens. Suhrkamp/Insel, Berlin und Frankfurt 2010.
  • Ulrike Bergmann: Schopenhauer, Johanna Henriette, geborene Trosiener w Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 23, Duncker & Humblot, Berlin 2007, ISBN 978-3-428-11204-3, s. 470.

Linki

Przypisy

  1. Ulrike Bergmann: Schopenhauer, Johanna Henriette, geborene Trosiener w Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 23, Duncker & Humblot, Berlin 2007, ISBN 978-3-428-11204-3, s. 470.