Johann Rist

Johann Rist (ur. 8 marca 1607 w Ottensen (obecnie część Hamburga), zm. 31 sierpnia 1667 w Wedel (Holsztyn)) – niemiecki poeta, teolog luterański, dramatopisarz, autor pieśni kościelnych.

Johann Rist 1651
Johann Rist, ok. 1651.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Kaspar R. (1581-1626), z Nördlingen, pastor w Ottensen;
  • Matka: Margarethe Ringemuth (ok. 1583–1653);
  • Ożenił się: 1) w 1635 z Elisabeth († 1662), córką Johanna Stapela, 1581-1609 pastor w Lemgo, później w Hanowerze, 2) w 1664 z Anną z domu Badehoop (zm. 1680);
  • Dzieci: 3 synów i 2 córki z pierwszego małżeństwa.

Życiorys

Johann Rist początkowo uczony był przez ojca i domowego nauczyciela. Od 1619 roku uczęszczał do Johanneum w Hamburgu i do Gymnasium illustre w Bremie. W 1626 roku udał się jako guwerner z synem hamburskiego patrycjusza na uniwersytet do Rostoku, gdzie sam studiował teologię, nauki przyrodnicze, medycynę i farmację. Od 1629 roku kontynuował studia na uniwersytecie w Rinteln. Tam zainteresował go literaturą teolog i twórca pieśni kościelnych Josua Stegmann. Po studiach Rist zamieszkał w Hamburgu i razem z Ernstem Stapelem (zm. 1635) pisał i publikował sztuki teatralne, w których także występował. Od 1633 roku pracował jako domowy nauczyciel w Heide, a od 1635 był pastorem w Wedel, gdzie jednocześnie pełnił funkcję lekarza i aptekarza, a także prowadził badania przyrodnicze.

Podczas najazdu szwedzkiego stracił wartościową bibliotekę i cały majątek. W 1658 roku schronił się z rodziną w Hamburgu. Od 1663 opublikował ciąg sześciu dialogów Monatsgespräche (Rozmowy miesięczne, 1663-68), z których każdy poświęcony był innej tematyce (atrament, życie wiejskie, kamień mądrości, malarstwo, sztuka czytania i pisania, kontemplacja śmierci). Po jego śmierci pozostałe sześć odcinków Monatsgespräche napisał Erasmus Finx.

Johann Rist był jako autor dwunastu zbiorów poezji i trzydziestu dramatów, z których zachowały się tylko cztery, jednym z najproduktywniejszych poetów protestanckich baroku obok Paula Gerhardta. Jego liryki obejmują oprócz pieśni świeckich ponad 650 pieśni kościelnych, które przeznaczone były do modlitw domowych. Część z nich znaleźć można w aktualnych śpiewnikach ewangelickich. Muzykę do nich skomponowali m.in. Heinrich Scheidemann, Johann Schop, Andreas Hammerschmidt, Dietrich Buxtehude i Michael Jakobi, a pieśń O Ewigkeit, du Donnerwort legła u podstaw kantat Jana Sebastiana Bacha (BWV 20, BWV 60). Również pieśń das Weihnachtslied Brich an, du schönes Morgenlicht znalazła oddźwięk w Weihnachtsoratorium (Oratorium na Boże Narodzenie, BWV 248) Jana Sebastiana Bacha. Dramaty Rista Das Friedewünschende Teutschland (Pragnące pokoju Niemcy, 1647) i Das Friedejauchtzende Teutschland (Radujące się z pokoju Niemcy, 1653), napisane w języku dolnoniemieckim, ukazują wojnę trzydziestoletnią jako karę boską, przestrzegają przed następstwami bluźnierstwa i odrzucają rację stanu. Twórczość poetycka Rista znalazła duże uznanie u współczesnych, czego wyrazem były nobilitacja na szlachcica nadana w 1653 przez cesarza Ferdynanda III, honorowy tytuł poeta laureatus (1646) oraz mianowanie na meklemburskiego radcę kościelnego (1653). Jako zwolennik Martina Opitza opowiadał się za jego reformą poezji na północy Niemiec. Johann Rist był członkiem kilku towarzystw językowych m.in. norymberskiego Pegnesischer Blumenorden (od 1645), Fruchtbringende Gesellschaft (od 1647), a w 1658 założył własne towarzystwo Elbschwanenorden, które działało do jego śmierci.

Johann Rist zmarł 31 sierpnia 1667 roku w Wedel.

Dzieła (wybór)

  • Perseus, 1634 (dramat).
  • Johannis Ristii Holsati Musa Teutonica Das ist: Teutscher Poetischer Miscellaneen Erster Theil, In welchem begriffen Allerhandt Epigrammata, Oden, Sonnette, Elegien, Epitaphia, Lob, Trawr- vnnd Klag Gedichte, etc., 1637.
  • Kriegs- und Friedens-Spiegel, 1640.
  • Des Daphnis aus Cimbrien Galathee, 1642.
  • Poetischer Schauplatz, 1646.
  • Das Friedewünschende Teutschland, 1647.
  • Neüer Himlischer Lieder Sonderbahres Buch, 1651.
  • Das Friedejauchtzende Teutschland, 1653.
  • Die Triumphirende Liebe, umgeben mit den Sieghafften Tugenden, 1653.

Pieśni w Śpiewniku Ewangelickim wydawnictwa Augustana w Bielsku–Białej:

  • O żałości! O gorzkośc (O Traurigkeit, o Herzeleid, 1641, od 2 do 6 zwrotki; pierwsza zwrotka Friedrich Spee 1628), nr 150;
  • Ocknij się, o duszo moja (Werde munter, mein Gemüte, 1642), nr 516;
  • Powstańcie, chrześcijanie (Auf, auf, ihr Reichsgenossen, 1651), nr 19.

Literatura

  • Waldberg, Max von, "Rist, Johann" w: Allgemeine Deutsche Biographie 30 (1890), s. 79-85; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118745425.html#adbcontent
  • Diecks, Thomas, "Rist, Johann" w: Neue Deutsche Biographie 21 (2003), s. 646-647; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118745425.html#ndbcontent