Johann Peter Uz
Johann Peter Uz (ur. 3 października 1720 roku w Ansbach, zm. 12 maja 1796 roku tamże) - niemiecki poeta.(wyznania ewangelickiego)
 |
| Johann Peter Uz. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
Ojciec Friedrich August Uz, złotnik w Ansbach; matka Elisabeth Reisenleiter (zmarła w 1779 roku);
Życiorys
Johann Peter Uz uczęszczał do gimnazjum Carolinum illustre w rodzinnym mieście. W latach 1739-1743 studiował prawo i schöne Wissenschaften (nauki piękne – sztuka poetycka i retoryka ) na uniwersytecie w Halle. Zaprzyjaźnił się tu z Johannem Wilhelmem Gleimem, Johannem Nikolausem Götzem i gdańszczaninem Rudnikiem, który wkrótce zmarł. Następnie kontynuował studia na uniwersytecie w Lipsku, które przerwał po pierwszym semestrze. Powodem tego jak pisał 21 sierpnia 1743 roku do swego przyjaciela ze studiów w Halle Gleima był "stosowny rozkaz" jego matki, która obawiała się, że mógłby skończyć "tak nędznie […] jak Günther”. Jeszcze w tym samym miesiącu wrócił do Ansbach
Razem z wcześniej wymienionymi przyjaciółmi próbował jako przedstawiciel anakreontyku założyć niemiecką rokokową poetykę. Wzorem dla nich był działający w Hamburgu Friedrich von Hagedorn , a dodatkowym impulsem były wykłady filozoficzne Alexandra Gottlieba Baumgartena i Georga Friedricha Meiera.
Z tego okresu pochodzi tłumaczenie wierszy Die Oden Anakreons in reimlosen Versen Anakreonta z Teos, które przetłumaczył razem z Götzem. Charakterystyczna dla tego wczesnego okresu jego twórczości jest tematyka przeciwna panującemu pietystycznemu modelowi w Halle i w jego wierszach stanowią ją miłość, wino i taniec.
W 1753 roku wydał Der Sieg des Liebesgottes („Zwycięstwo miłości Boga”), w 1760 roku Die Kunst stets fröhlich zu sein („Sztuka ma być zawsze wesoła”). Karierę zawodową rozpoczął jako referent w kolegium sądowniczym. W 1748 roku otrzymał pierwsze stanowisko jako sekretarz w sądzie. W latach 1752-1753 pracował jako cesarski komisarz egzekucyjny w Römhild. Poznał tam Johanna Petera Grötzner. Przyjaźń ta dodała mu skrzydeł do napisania jego najlepszych pieśni i ód. W 1763 roku otrzymał posadę asesora w cesarskim sądzie krajowym w Ansbach. Pomimo korespondencji z Gleimem czuł się kulturalnie odizolowany. Do grona znajomych należeli Karl Ludwig von Knebel, Wilhelm Heinse, Friedrich Nicolai i Johann Gottfried Herder.
Gleim wydał w 1749 roku jego zbiór Lyrischen Gedichte. Johann Peter Uz wraz z nauczycielem Johannem Friedrichem Degenem przetłumaczył na język niemiecki dzieła Horacego, które ukazały się w latach 1773-1775.
W latach 1761-1762 wydał w dwóch tomach pisma swego zmarłego przyjaciela Johanna Friedricha von Cronegka .
W 1781 roku wydał razem z pastorem dworskim i generalnym superintendentem "Neue Anspachische Gesangbuch" .
W 1789 roku został członkiem zarządu gimnazjum Gymnasium Carolinum.
W trakcie swojego życia zgromadził w swojej bibliotece około 4.906 książek. Oprócz 900 książek prawniczych znajdowały się w niej wydania, teksty i tłumaczenia literatury greckiej, łacińskiej, włoskiej, hiszpańskiej, francuskiej, angielskiej i niemieckiej. Poza tym były tam książki z zakresu historii, filozofii, teologii, historii literatury, filologii i epistolografii.
Znaczenie
Własną twórczość literacką zakończył właściwie w 1765 roku uważając, że z pisania wierszy nie wyżyje. W 1768 roku zebrał dotychczas napisane swoje prace i wydał je w dwóch tomach.
Po ukazaniu się Lyrischen Gedichte, które otrzymało przychylne oceny zwłaszcza Gottholda Ephraima Lessinga postanowił w 1755 roku wydać rozszerzone i poprawione pierwsze wydanie pod tytułem Lyrische und andere Gedichte. Dzieło to stało się powodem licznych dyskusji. Jednym z powodów dyskusji, w których uczestniczył Christoph Martin Wieland był brak literackiej wewnętrznej spójności. Dla innych Uz wszedł w konflikt z poglądami pietyzmu, przede wszystkim z luterańską adiaforą, według której człowiekowi jest tylko to dozwolone, co w Biblii zostało zapisane. W tym czasie jednak Johann Peter Uz co raz bardziej odchodził od początkowych frywolnych wierszy i poświęcał się bardziej poważnym tematom.
W centrum uwagi jego wierszy znalazły się myśli filozoficzne i poglądy moralne, przez co może być uważany za prekursora liryki refleksyjnej Friedricha Schillera. Wynikiem tej orientacji są Theodicee (1755) i Versuch über die Kunst stets fröhlich zu seyn (1760). Ostatecznie chodzi o ideę dobrze opracowanego porządku świata przez Boga i wszystkiego ziemskiego zła, przez co podejmuje poglądy filozoficzne Gottfrieda Leibniza (teodycea Leibnitza).
Schiller wyraził swoje uznanie dla liryki Uza stawiając go na równi z Ludwigem Hölty, w swojej rozprawie Über naive und sentimentalische Dichtung. Schiller zamierzał także napisać odpowiednik do Theodicee Uza w duchu krytyczno-filozoficznym.
Franz Schubert napisał muzykę do jego tekstów religijnych Gott im Ungewitter, Gott, der Weltschöpfer, i jeszcze kilku innych.
Dzieła (wybór)
- Sieg des Liebesgottes : eine Nachahmung des Popeschen Lockenraubes, Stralsund 1753.
- Lyrische und andere Gedichte , Ansbach 1755.
- Versuch über die Kunst fröhlich zu seyn , Leipzig, 1760.
- Briefe von Johann Peter Uz an einen Freund : aus den Jahren 1753 - 82 , Leipzig 1866.
- Neues Anspachisches Gesangbuch.: Sammlung einiger Gebete für die öffentliche und häusliche Andacht , Anspach 1781.
Literatura
- Erich Schmidt: Uz, Johann Peter. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 39, Leipzig 1895, strony 443–449.