Johann Joachim Quantz

Johann Joachim Quantz (\ur. 30 stycznia 1697 w Oberscheden koło Hannoversch Münden, zm. 12 lipca 1773 w Poczdamie) – niemiecki kompozytor, nauczyciel gry na flecie Fryderyka Wielkiego. (wyznanie ewangelickie)

Johann Joachim Quantz
Portret Johanna Joachima Quantza, pędzla Johanna Friedricha Gerharda (1735).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Andreas (1659–1707), kowal - podkuwacz koni w Oberscheden koło Hannoversch Münden;
  • Matka: Anna Ilse Bürmann (zm. 1702);
  • Ożenił się w Dreźnie w 1737 z Anną Rosine Caroline Hölzel, wdową po Andreasie Schindler; bezdzietny.

Biografia

Johann Joachim Quantz wcześnie został sierotą. Wprawdzie ojciec nie wykazywał zainteresowania muzyką, ale starszy brat dorabiał sobie graniem na wiejskich potańcówkach czy weselach. Joachim często towarzyszył bratu i w wieku ośmiu lat grał już na małych skrzypcach basowych. Jednak wolą ojca było żeby został kowalem. Po śmierci rodziców przebywał razem z siostrą u wujka Justusa Quantza w Merseburgu, który był tam miejskim muzykantem. U niego uczył się grać i dodatkowo brał lekcje muzyki u organisty miejskiego Johanna Friedricha Kiesewettera. W tamtych czasach publiczne muzykowanie określone było dokładnymi przepisami, a złamanie ich było karalne. Muzycy w każdej większej miejscowości tworzyli gildię z mistrzem na czele, który podlegał zarządowi miasta i w określone dni świąteczne wykonywał chorały z wieży. Muzykowanie przy okazji innych świąt, tańcach, korowodach było odrębnie płacone i jedynie on z własnymi wychowankami mógł publicznie występować.

Po pobytach w miejscowościach Radeberg i Pirna (gdzie poznał koncerty skrzypcowe Antonio Vivaldiego) i krótkotrwałej pracy w Dreźnie jako czeladnik trębacza miejskiego rozpoczął wędrówkę i w Wiedniu poznał Jana Dismasa Zelenka, u którego pobierał lekcje. Przypuszczalnie dzięki wstawiennictwu Zelenka przyjęto Quantza w 1718 na dworze drezdeńskim do nowo założonej, dwunastoosobowej „Kleine oder Polnische Capell-Musique” (Mała albo polska kapela muzyczna). Występował w niej jako oboista, brał także lekcje gry na skrzypcach u Johanna Georga Pisendela (1687–1755), najwybitniejszego niemieckiego wirtuoza skrzypiec tego okresu. Ponieważ Johann Joachim Quantz nie zyskiwał uznania ani jako oboista, ani jako skrzypek, skoncentrował się zatem na flecie poprzecznym, który w Niemczech stawał się właśnie modnym instrumentem. Po krótkiej nauce u Pierre'a Gabriela Buffardina, wirtuoza fletu drezdeńskiej kapeli dworskiej, zaczął tworzyć własne kompozycje na ten instrument; oprócz tego usiłował poprawić wiercone otwory i mechanikę swojego instrumentu i opracował specjalny dźwięk, który różnił się od jaśniejszego dźwięku fletu francuskiego mocniejszym niskim rejestrem i głośniejszym, ciemniejszym tonem, czasami opisywanym jako „przypominający francuski róg”. W międzynarodowej atmosferze późnobarokowego dworu drezdeńskiego poznał najważniejsze wzory muzyki tego okresu. Oprócz Vivaldiego wzorem dla Quantza stał się przede wszystkim dworski kapelmistrz Johann David Heinichen (1683–1729).

W 1724 przez pół roku studiował w Rzymie kontrapunkt u Francesco Gaspariniego, a w Neapolu poznał między innymi Johanna Adolpha Hasse i Alessandro Scarlattiego. Następnie podróżował przez Wenecję i Mediolan do Paryża, gdzie zaprzyjaźnił się z Michelem Blavet, a potem do Londynu do Georga Friedricha Händla. Odrzucił angielskie propozycje i w 1727 wrócił jako sławny flecista do Drezna, gdzie w 1728 przyjęto go do kapeli dworskiej. W tym samym roku doszło do pierwszego spotkania z szesnastoletnim pruskim księciem koronnym Fryderykiem. Próbę zwerbowania Quantza przez Fryderyka zablokował król August II Mocny, który uznał go za niezbędnego, ale dwa razy w roku oddawał go od 1728 na kilka tygodni do dyspozycji Fryderyka. Od tego roku Johann Joachim Quantz uczył także margrabiego Fryderyka III Brandenburskiego-Bayreuth (1711–1763), męża siostry Fryderyka Fryderyki Wilhelminy (1709–1758); w ten sposób rozpoczęła się ożywiona wymiana nut między Dreznem, Bayreuth i Prusami, przy czym Quantz przekazywał też poufne informacje.

Po śmierci Augusta II Mocnego w 1733 Fryderyk zwerbował przez Quantza dużą część drezdeńskiej kapeli dworskiej, przy czym sam Quantz zachował silną pozycję w Dreźnie (z podniesioną gażą) mając na uwadze niepewną posadę u młodego księcia. Dopiero po śmierci króla Prus wstąpił w grudniu 1741 do pruskiej służby. W Poczdamie uczył codziennie Fryderyka II Wielkiego gry na flecie, musiał w tym celu pisać stosowne podręczniki i budować instrumenty; jednocześnie do jego obowiązków należało przygotowanie codziennych wieczorów muzycznych. Bogato uprzywilejowany (między innymi wysoka pensja do końca życia, ekstra płaca za każdą nową kompozycję i każdy zbudowany przez niego flet, zwolnienie z służby w orkiestrze), Johann Joachim Quantz odrzucał propozycje z innych dworów i pozostał do końca życia w Poczdamie i Berlinie. Tutaj w znaczniej mierze wpłynął na estetykę młodego króla, przez to także na styl muzyczny pruskiego dworu, oraz na nowo kształtującą się kulturę muzyczną kręgów mieszczańskich. Przebywał w oświeceniowych kręgach literackich Berlina, pozostawał w kontakcie z Wilhelmem Ludwigiem Gleimem, Christianem Fürchtegottem Gellertem, Johannem Georgiem Sulzerem, Friedrichem Nicolai, Georgiem Philippem Telemannem, Friedrichem Wilhelmem Marpurgiem i Carlem Friedrichem Zelterem; szczególnie przyjaźnił się z Karlem Wilhelmem Ramlerem (1725–98). W 1752 ukazał się jego podręcznik Versuch einer Anweisung die Flöte traversière zu spielen (Próba instrukcji gry na flecie poprzecznym), jedna z najobszerniejszych szkół instrumentalnych osiemnastego wieku i jednocześnie kompendium praktyki wykonywania i estetyki muzycznej stylu galant. Do jego uczniów należeli między innymi kompozytorzy Johann Friedrich Agricola i Christoph Nichelmann, jak również flecista Augustin Neuff.

Kompozycje

W kompozycjach Quantza, które przypadają na okres przejściowy od baroku do wczesnego klasycyzmu, uwidaczniają się wpływy niemieckie, francuskie i włoskie. W jego koncertach dostrzec można naśladowanie Vivaldiego w strukturze kompozycji, formacji tematycznej i periodyzacji na małą skalę. Podczas gdy jego drezdeńskie dzieła często charakteryzują się ostentacyjną zmysłowością tonalną i francuskimi cechami stylistycznymi, późniejsze koncerty berlińskie mają tendencję do pokazywania prostszych form, uproszczonej harmonii i zmniejszonej złożoności kontrapunktycznej. Ten ukształtowany w latach 40-tych XVIII wieku styl galant Johann Joachim Quantz zachował z niewielkimi zmianami aż do 1770 roku, chociaż ten był już staroświecki, bo dawno nastąpiła zmiana stylu muzycznego. W przeciwieństwie do reprezentacyjnego przepychu dworu drezdeńskiego, berlińskie dzieła Quantza odzwierciedlają oświeceniowy konserwatywny smak króla–filozofa z Sanssouci, którego Prusy były pod wieloma względami krajem rozwiniętym muzycznie.

Johann Joachim Quantz skomponował około 320 koncertów fletowych, 184 sonaty i pojedyncze części na flet i bas generalny (do tego 44 z niepewnym autorstwem), ok. 60 sonat triowych i dalsze utwory na flet, etiudy, utwory dydaktyczne i muzykę wokalną.

Pisma

  • Johann Joachim Quantzens, Königl. Preußischer Kammermusicus, Versuch einer Anweisung die Flöte traversiere zu spielen: mit verschiedenen, zur Beförderung des guten Geschmackes in der praktischen Musik dienlichen Anmerkungen begleitet, und mit Exempeln erläutert, Nebst XXIV Kupfertafeln. Berlin, J. F. Voss 1752 (online); wydania fr. 1752, hol. 1754, ang. ok. 1780, wł. 1779, pol. 2012.
  • Autobiographischer Abriß, 1755 w Marpurgs Beiträgen; ponownie wydane w: Kahl (Hrsg.) Selbstbiographien deutscher Musiker des 18.Jahrhunderts. Köln 1948, Amsterdam 1972.

Literatura

  • Albert Quantz: Leben und Werk des Flötisten J.J.Quantz. Berlin 1877.
  • Robert Eitner: Quantz, Johann Joachim. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 27, Duncker & Humblot, Leipzig 1888, s. 15–25 (online).
  • Jörg Krämer: Quantz, Johann Joachim. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 36 (online).
  • Falk Samuel Glamsch: Quantz in unserer Zeit. Versuch einer Anweisung, die Flöte traversiere zu spielen. Modernisierte Ausgabe. Fasani, Melsdorf 2018. 24 Kupfertafeln des Anhangs dieser Ausgabe, ISBN 978-3-9820459-0-0.
Autor: Roman Penkała