Johann Heinrich Füssli

Johann Heinrich Füssli (ur. 6 lutego 1741 w Zurychu; zm. 16 kwietnia 1825 w Putney Hill, obecnie dzielnica Londynu) był szwajcarskim malarzem i pisarzem mieszkającym w Anglii i znany tam jako Henry Fuseli. W obrazach przedstawiał świat marzeń i wizji, często zgrozę i koszmary inspirowane angielskimi historiami o upiorach. Najbardziej znanym jego obrazem jest Nocna mara (Koszmar senny), który powstał w kilku wersjach. (wyznanie ewangelicko-reformowane ?)

Johann-Heinrich-Füssli
Johann Heinrich Füssli w rozmowie historykiem i literatem Johannem Jacobem Bodmerem, 1781 (1778-1781)
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Caspar (1706-82), malarz, przyjaciel Johanna Jakoba Bodmera; matka Elisabeth Waser; wujek ze strony ojca Heinrich (1720-1802), pejzażysta, malował ptaki i owady; bracia Johann Rudolf (1737–1806), malarz i pisarz, Johann Kaspar (1743-86), entymolog, malował rośliny i owady; siostry Elisabeth i Anna, malarki kwiatów i owadów; - ożenił się w 1788 roku z Sophią Rawlins; bezdzietny.

Życiorys

Johann Heinrich Füssli jest jedynym malarzem z całej rodziny malarzy Füssli, którego imię osiągnęło rozgłos. Już we wczesnych latach sztuki malowania uczyli go zarówno brat jak i ojciec. Natomiast swoje literackie zainteresowania rozwinął biorąc udział w pracach literackich ojca.

Przyjaźń ojca i literackie opowiedzenie się za Antonem Raphaelem Mengsem i Johannem Joachimem Winckelmannem wcześnie zapoznały syna z ideami klasycyzmu.
Po ukończeniu wymaganych szkół wstąpił na uniwersytet w Zurychu, gdzie rozpoczął studia teologiczne. Jego nauczycielami byli Johann Jakob Bodmer i Johann Jakob Breitinger. Zainteresowanie jego wzbudziła również literatura angielska. W 1761 roku został ordynowany na księdza.


Jego tęsknota za wolnym rozwojem rodzinnego państwa znalazła w nim swoje odzwierciedlenie i w śmiały sposób razem z przyjacielem Johannem Casparem Lavaterem wystąpili w 1762 roku z publicznym oskarżeniem wójta krajowego, Grebela von Grüningen. Jako autorzy pisma "Der ungerechte Landvogt oder Klagen eines Patrioten" (pol. Niesprawiedliwy wójt krajowy lub skargi patrioty) zostali wezwani przez radę miasta z powodu ich postępowania podlegającego karze, w efekcie czego musiał w 1763 roku razem z Felixem Hessem, Lavaterem opuścić na rok Szwajcarię, pomimo że wójt okazał się winny. Przez pewien czas przebywali jako goście u poety i teologa Johanna Joachima Spaldinga w Barth na Pomorzu, gdzie powstały jego wiersze w duchu „burzy i naporu”.
Zamiast w 1764 roku wrócić do Zurychu udał się dzięki poleceniu brytyjskiego dyplomaty do Londynu. W 1765 roku Johann Heinrich Füssli przetłumaczył tam na język angielski dzieło Winckelmanna „Gedanken über die Nachahmung der griechischen Werke in der Malerei und Bildhauerkunst“ i tym samym wprowadził teorię sztuki klasycyzmu w Anglii. W 1767 roku poznał Joshue Reynolds'a pod wpływem, którego postanowił poświęcić się malarstwu.
W latach 1770-78 Johann Heinrich Füssli mieszkał w Rzymie i przebywał w towarzystwie Antona Raphaela Mengsa. Studiował tam oprócz antycznych malowideł (np. na wazach) również dzieła Michała Anioła. Nowo nabyte umiejętności wykorzystywał do ilustracji i scen z antycznej i nordyckiej mitologii, dzieł Plutarcha, Dantego i przede wszystkim Shakespeare'a.
W lutym 1778 roku opuścił Rzym już jako znany malarz. Podczas sześciomiesięcznego pobytu w Zurychu namalował siebie w trakcie rozmowy z Bodmerem pod popiersiem Homera i rozpoczął patriotyczny obraz „Schwur der drei Eidgenossen auf dem Rütli“ (pol. Przysięga trzech obywateli szwajcarskich na łące Rütli, Zurych, ratusz). Do Londynu wrócił w 1779 roku.

John Henry Fuseli - Nocna mara
Nocna mara, ok. 1781.
Źródło: Wikimedia Commons

Pierwszy wielki sukces w Londynie przyniósł mu obraz „Die Nachtmahr“ (pol. Nocna mara, ok. 1781, Frankfurt nad Menem, Goethemuseum), który jest zupełnie nowym sposobem przedstawienia koszmaru powszechnego niepokoju w związku z rewolucją francuską. W 1786 roku rozpoczął filologiczny nadzór nad tłumaczeniem Homera przez poetę Williama Cowpera.
W 1788 roku poślubił Sophie Rawlins, która była jego modelką i upamiętniona jest w jego licznych dziełach. W 1790 roku został członkiem Royal Academy of Arts (pol. Królewska Akademia Sztuk Pięknych). W latach 1790-1800, dzięki mecenasom, pracował przede wszystkim na potrzeby „Milton-Galerie“, tworząc w tym czasie 47 wielkoformatowych obrazów. Wśród nich znajdują się obrazy przedstawiające m.in. piekielne wizje, intymne wzywania demonów natury i wróżki z „Raju utraconego „ Johna Miltona. W dowód uznania jego zasług został dwa razy powołany przez Royal Academy of Arts na profesora malarstwa (1799-1805 i od 1810 do końca życia).
Po 1800 roku częstym materiałem jego obrazów i rysunków stały się motywy z ”Pieśni o Nibelungach”. W tych przedstawieniach traktował temat z charakterystyczną tendencją do ich odmitologizowania, które wyraża się we wprowadzeniu współczesnie-modnego typu kobiety.

W ostatnich latach pracował nad szkicami do ”Undine” Friedricha de la Motte Fouqué (Bazylea, Öffentliche Kunstsammlung, Zurych, Kunsthaus). W ostatnich obrazach np. „Britomart befreit Amoretta“ (1824, Frankfurt, Goethemuseum), rozluźnia sposób malowania i dramaturgia kompozycji ulega wpływom Eugène'a Delacroix'a.

Znaczenie

Füssli jako pisarz

Johann Heinrich Füssli 053
Nocna mara, między 1790 a 1791
Źródło: Wikimedia Commons

Swoją działalność publicystyczną Johann Heinrich Füssli prowadził do późnej starości, jako czujny i krytyczny obserwator wszystkich nowinek z zakresu filologii klasycznej, archeologii, historii sztuki i literatury. Z biegem czasu jego zainteresowanie nową niemiecką literaturą stopniowo słabło. Jego naukowym zamiłowaniem była entymologia. Duży wkład wniósł jako tłumacz Homera, Dantego, Shakespeare'a i Miltona.
Opublikowane w 1767 roku „Remarks on the Writings and Conduct of J. J. Rousseau“ świadczą o pesymizmie kulturowym młodego Füssli. W przeciwieństwie do klasycystcznej doktryny zaprzecza tutaj moralnym celom sztuki. Podobnie jak w malarstwie również tutaj łączy cechy klasycyzmu, "burzy i naporu" z romantyzmem.

Füssli jako malarz

Jego styl i wybór tematów nadał w Rzymie kierunek pewnej całej grupie angielskich i skandynawskich artystów takich jak Joseph Banks, James Northcote, George Romney. Johan Tobias Sergel, Nicolai Abraham Abildgaard.
Füssli był wrażliwy na nadchodzące dążenia romantyczne. Już zaraz po 1800 roku namalował obraz do wczesnego dzieła Waltera Scotta „The Fire King“ (London, Victoria and Albert Museum). Podziwiał George'a Gordona Byrona i na jego prośbę namalował dwa olejne szkice do jego „Corsair“ (1814 , Oberhofen/Schweiz, prywatny właściciel).
Jego wykłady bogate w wiedzę na temat historii sztuki stały się bardzo sławne. Jego wpływ na malarstwo, sztukę książki, a nawet polityczną karykaturę Anglii stale rósł. W szczególności, jego ilustracje do wydań Szekspira (1805), Miltona (1806) i Homera (1805/06) tworzą pewną szkołę, ale pozostają jednakże bezkonkurencyjne w ich wyjątkowym połączeniu klasyczno-heroicznych i romantyczno-erotycznych cech.
Nie można go jednoznacznie przyporządkować do żadnego z ówczesnych stylów (klasycyzm, romantyzm). Füssli znalazł honorowe miejsce w artystycznej kulturze Anglii jako jej współtwórca. Na kontynencie, jego praca była rozpowszechniana szczególnie w postaci rycin. W XIX wieku jego popularność bardzo spadła i wiele jego obrazów zaginęło. W ostatnich dziesięcioleciach ponownie wzrosło zainteresowanie jego sztuką. Można wykazać, że Johann Heinrich Füssli podporządkował to co widoczne konsekwentnie pewnej tylko sobie właściwej prezentacji. W tym uprzedza pewne istotne cechy sztuki XX wieku.

Dzieła (wybór)

Pisma

  • Vorlesungen über die Malerei. Braunschweig, 1803.
  • Lectures on painting: delivered at the royal academy. London, 1820.
  • The life and writings of Henry Fuseli, Esq. London, 1831.

Obrazy i rysunki

Literatura

  • Gerold Meyer von Knonau: „Füßli, Heinrich”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 8, Duncker & Humblot, Leipzig 1878, s. 260–263.
  • Gert Schiff: „Füßli, Johann Heinrich”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 5, Duncker & Humblot, Berlin 1961, ISBN 3-428-00186-9, S. 702–705

Linki

  • Artykuł „Johann Heinrich Füssli” na stronie de.wikipedi.org (online).