Johann Friedrich Wilhelm Jerusalem

Johann Friedrich Wilhelm Jerusalem (ur. 22 listopada 1709 w Osnabrücku; zm. 2 września 1789 w Brunszwiku) był jednym z najważniejszych niemieckich teologów luterańskich w okresie oświecenia. Uważany jest za twórcę racjonalizmu teologicznego (tzw. neologii teologicznej), który zasadniczo różnił się od dotychczasowego stanu teologii dogmatycznej.

Friedrich Georg Weitsch Der Abt Jerusalem 1790
Johann Friedrich Wilhelm Jerusalem.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Theoderich Wilhelm (1668–1726), pastor w Osnabrücku, superintendent w Scholarch, syn Wilhelma z Gdańska i Elisabeth Schmied; matka Katharine Marie Werkamp (1684–1769); – ożenił się w Erfurcie w 1742 z wdową Marthą Christiną Albrecht (zm. 1778), córką Johanna Lorenza Pfeiffera (1662–1743) z Erfurtu i Susanne Christine Moritz; miał syna Karla Wilhelma i 4 córki m.in. Philippine Charlotte (1743–1823), która wydała pisma ojca oraz Friederike Magdalene.

Życiorys

Johann Friedrich Wilhelm Jerusalem otrzymał staranne wykształcenie. Od 1727 r. studiował teologię, filozofię, historię i matematykę w Lipsku. Trwały wpływ wywarł na niego Johann Christoph Gottsched. Był członkiem jego towarzystwa Deutsche Gesellschaft. W 1831 r. otrzymał w Wittenberdze stopień magistra, po czym rozpoczął podróż edukacyjną do Holandii. W Lejdzie słuchał wykładów z orientalistyki i nauk przyrodniczych. W drugim roku odwiedził kilka miast holenderskich. W Amsterdamie brał udział w kursie fizyki eksperymentalnej Daniela Gabriela Fahrenheita (1686–1736). W Hadze zastępował przez pewien czas chorego pastora niemieckiego zboru luterańskiego. Następnie towarzyszył jako guwerner dwóm młodym szlachcicom na uniwersytecie w Getyndze. Gerlach Adolf Freiherr von Münchhausen brał go pod uwagę jako kandydata na profesora, wszak pod warunkiem, że Jerusalem spędzi uprzednio rok w Anglii. Pobyt Jerusalema w Anglii przeciągnął się prawie na trzy lata. Po powrocie stamtąd został nauczycielem domowym w Hanowerze, w 1742 r. powołano go na dwór w Brunszwiku na pastora nadwornego i wychowawcę księcia dziedzicznego Karola Wilhelma Ferdynanda (1735–1806).

Jerusalem doradzał księciu w sprawach administracyjnych i miał zasługi w rozwoju oświaty w jego księstwie. W 1749 r. został opatem w klasztorze Marienthal koło Helmstedt, w którym po Reformacji mieściła się szkoła i seminarium nauczycielskie. W 1752 r. powołano go do klasztoru Riddagshausen koło Brunszwiku, w którym mieściło się seminarium duchowne. W 1770 r. nie przyjął powołania do pedagogium w klasztorze Bergen, które wiązało się ze stanowiskiem generalnego superintendenta w Magdeburgu oraz w roku następnym urzędu kanclerza na uniwersytecie w Getyndze. Książę Karol I mianował go wiceprzewodniczącym konsystorza w Wolfenbüttel.

Collegium Carolinum

Jerusalem założył w 1745 r. w Brunszwiku szkołę Collegium Carolinum, której został kuratorem razem z Johannem Lorenzem von Mosheimem. Dzięki pismom wydanym także w języku francuskim i angielskim starał się uczynić tę placówkę znaną poza granicami kraju. Starannie dobierał nauczycieli, którymi byli od 1748 r. Karl Christian Gärtner, Johann Arnold Ebert i Justus Friedrich Wilhelm Zachariae, od 1760 względnie 1761 r. Konrad Arnold Schmid i od 1767 r. Johann Joachim Eschenburg. Dzięki tym postaciom Brunszwik stał się w połowie XVIII w. duchowym centrum i silnym punktem niemieckiego oświecenia.

Dzieła (wybór)

  • Discours sur L'Evangile de St. Matth. Ch. XXII. v. 15 - 22. servant à prouver, que La Religion Chrétienne, bien loin d'étre contraire aux formes des Gouvernemens Politiques, sert absolument à les perfectionner : prononcé En presence de la Cour De Brounswic, 1745.
  • Sammlung einiger Predigten, 1753.
  • Das Leben des Höchstseligen Durchlauchtigsten Prinzen Albrecht Heinrichs, Prinzen von Braunschweig und Lüneburg etc., 1761.
  • Betrachtungen über die vornehmsten Wahrheiten der Religion, 1768–1779.
  • Briefe über die mosaischen Schriften und Philosophie : erste Sammlung, 1772.

Literatura

  • Wolfdietrich von Kloeden: JERUSALEM, Johann Friedrich Wilhelm w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 3, Bautz, Herzberg 1992, ISBN 3-88309-035-2, Sp. 62–67.
  • Julius August Wagenmann: „Jerusalem, Johann Friedrich Wilhelm” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 13, Duncker & Humblot, Leipzig 1881, s. 779–783 (online).
  • Fritz Meyen: „Jerusalem, Johann Friedrich Wilhelm” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 10, Duncker & Humblot, Berlin 1974, ISBN 3-428-00191-5, s. 415 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała