Johann Christoph von Wöllner

Johann Christoph von Wöllner (także Johann Christoph von Woellner; tytuł szlachecki od 2 października 1786; ur. 19 maja 1732 w Döberitz; zm. 10 września 1800 w Groß Rietz koło Beeskow) - pruski pastor ewangelicki i mąż stanu.

Genealogia


Ojciec Johann Christof, pastor w Döberitz; matka Dorothea Rosine z domu Cuno; - ożenił się 14 stycznia 1766 r. w Groß-Behnitz z Charlotte Amalie Elisabeth von Itzenplitz (1742–1801), córką generała Augusta Friedricha von Itzenplitza (1693-1759); bezdzietny.

Życiorys


Johann Christoph von Wöllner uczył się w szkole w Spandau, po czym od maja 1750 r. studiował teologię na uniwersytecie w Halle. Po ukończeniu studiów w 1754 r. został nauczycielem w domu generała Augusta Friedricha von Itzenplitza (1693-1759). Dzięki generałowi końcem 1755 r. powołano go jako pastora do Groß Behnitz koło Berlina i już po kilku miesiącach został pracownikiem w departamencie ds. duchownych.

Krótko po śmierci generała w 1759 r. przekazał stanowisko pastora swojemu ojcu, w 1760 r. zrezygnował ze wszystkich urzędów kościelnych i w 1762 r. wydzierżawił majątek Groß-Behnitz od wdowy po generale. W tym czasie opublikował liczne książki dotyczące rolnictwa oraz przez wiele lat pisał artykuły dotyczące rolnictwa do zbioru Allgemeine deutsche Bibliothek wydawanego przez Friedricha Nicolai. W swoich pismach okazał się wybornym znawcą gospodarki rolnej i leśnej, a propozycje jego były bardzo reformatorskie (np. nadanie własności chłopom, przy czym akceptował system pańszczyźniany).



Planowany ślub z Charlotte Amalie Elisabeth von Itzenplitz, akceptowany przez jej matkę i brata wywołał niechęć wśród jej krewnych, którzy swoje pretensje przedstawili królowi Fryderykowi Wielkiemu, który natychmiast posłał tam swojego urzędnika, aby zapobiec małżeństwu. Ten jednak przybył dobę za późno, gdyż małżeństwo zostało już zawarte 14 stycznia 1766 roku. Zabrał jednak młodą małżonkę ze sobą do Berlina, gdzie była przetrzymywana i zwolniona dopiero 18 lutego. Jej majątek znalazł się pod nadzorem Pupillen-Collegium i za życia króla mimo starań Wöllnera i jego protektorów nie został oddany. Pomimo, że król uważał Wöllnera za "oszukującego i intrygującego klechę", to w następnym roku zatrudnił go w komisji państwowej jako komisarza ds. ekonomicznych. Dwa lata później Wöllner podróżował na polecenie ministra po Fryzji Wschodniej i części Holandii, aby poznać tamtejsze wydobycie torfu. Jednak nadzieja na stałą państwową posadę nie spełniła się. 11 czerwca 1770 r. mianowany został przez księcia Henryka Pruskiego radcą kamery i stanowisko to pełnił do 1786 roku.

W 1766 r. Wöllner został członkiem loży wolnomularskiej Zur Eintracht, siostrzanej loży wolnomularskiej Zu den Drei Weltkugeln, ufundowanej przez Fryderyka Wielkiego. 12 stycznia 1779 wystąpił z niej i był razem z Hansem Rudolfem von Bischoffwerderem (1741-1803) inicjatorem założenia Orden der Gold- und Rosenkreuzer. Członkiem założonej przez niego loży został 8 sierpnia 1781 r. książę koronny Fryderyk Wilhelm II.

Z czasem uzyskał wpływ na księcia koronnego, który po dojściu do władzy mianował go 26 sierpnia 1786 r. m.in. tajnym radcą finansowym i wojennym. 2 października tego samego roku otrzymał tytuł szlachecki i zwrócono mu odebrany majątek. 30 listopada 1786 r. został członkiem Pruskiej Akademii Nauk (niem. Preußische Akademie der Wissenschaften). W 1788 r. zastąpił ministra Karla von Zedlitza na stanowisku ministra Departamentu Kryminalnego i Departamentu Kościoła i Szkolnictwa.

Wöllner walczył przeciw oświeceniu czemu służył edykt religijny z 9 lipca 1788 roku usuwający komisje egzaminacyjne i przywracający stare prawa nadkonsystorzowi. Wpływy jego zakończyły się po śmierci król Fryderyk Wilhelm II i przejęciu władzy przez jego następcę Fryderyka Wilhelma III. 11 marca 1798 r. Wöllner został zwolniony bez gwarancji pensji, o którą później bezskutecznie zabiegał.

Johann Christoph von Wöllner zmarł 10 września 1800 r. i został pochowany w swoim majątku w Groß Rietz koło Beeskow, który kupił w 1790 roku.

Dzieła (wybór)


  • Danck-Predigt über den Sieg bei Lowoschütz, 1757.
  • Die Aufhebung der Gemeinheiten in der Marck Brandenburg nach ihren grossen Vortheilen ökonomisch betrachtet, 1766.
  • Historische kurze Nachricht von der Freymäurer Mutterloge zu den drey Weltkugeln in Berlin, 1775.
  • Die neuen allgemeinen Gesetze für alle Königlich-Preußische Universitäten : De Dato Berlin, den 23ten Februar 1796, 1796.

Literatura


  • Paul Bailleu: Woellner: Johann Christof v. w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 44, Duncker & Humblot, Leipzig 1898, s. 148-158.
  • Klaus-Gunther Wesseling: Woellner (Wöllner; selten: Wöellner, Wellner), Johann Christoph Frhr. von w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 27, Bautz, Nordhausen 2007, ISBN 978-3-88309-393-2, s. 1549-1566.

Linki