Jan Kalwin

Jan Kalwin, właściwie Jehan Cauvin (łac. Ioannes Calvinus, fr. Jean Calvin; ur. 10 lipca 1509 w Noyon w Pikardii, zm. 27 maja 1564 w Genewie) – pochodzenia francuskiego teolog i reformator religijny, założyciel kalwinizmu.

Jan Kalwin
Jan Kalwin.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Gérard Cauvin, notariusz kapituły i sekretarz trybunału kościelnego;
  • Matka: Jeanne le Franc;
  • Żona: Idelette de Bure, wdowa;
  • Dzieci: syn Jacques (ur. 28 lipca 1542, wcześnie zmarł) i 2 z pierwszego małżeństwa żony.

Biografia

Młodość i czas nauki

Jan Kalwin urodził się 10 lipca 1509 roku w Noyon w Pikardii jako Jehan Cauvin.[1] Był najstarszym z czterech synów, którzy osiągnęli wiek dojrzały. Ojciec, Gérard Cauvin, pełnił funkcję notariusza kapituły i sekretarza trybunału kościelnego. Matka, Jeanne le Franc, była córką oberżysty w Cambrai. Ojciec postanowił, że jego synowie zostaną duchownymi.

W wieku 12 lat został zatrudniony w kancelarii biskupa, a 10 maja 1521 roku kapelanem ołtarza Notre-Dame-de-la-Gésine katedry w Noyon[2] Korzystał w tym czasie także z protekcji wpływowej rodziny Montmorów. Dzięki ich pomocy, Kalwin rozpoczął naukę w Collège de la Marche w Paryżu, gdzie doskonalił swoją łacinę u Mathurina Cordiera. Później uczył się filozofii w Collège de Montaigu. W Paryżu słuchał też publicznych wykładów Johannesa Sturma. W 1525 lub w 1526 roku ojciec zapisał go na uniwersytet w Orleanie, gdzie studiował prawo u Melchiora Volmara. Zdaniem reformatora Teodora Bezy i przyjaciela Kalwina Nicolasa Colladona (ok. 1530–1586), jego współczesnych mu biografów, ojciec mógł uważać, że syn lepiej zarobi jako prawnik niż duchowny. Po kilku latach studiów, Kalwin wstąpił w 1529 roku na uniwersytet w Bourges, aby tam kontynuować naukę u włoskiego humanisty i prawnika Andrei Alciato. Tam nauczył się też greki, niezbędnej do studiowania Nowego Testamentu.

Jesienią 1533 roku Jan Kalwin przyjął nowe idee reformacji protestanckiej. W komentarzach do Księgi Psalmów opisał swoją konwersję jako nagłą zmianę, sprowokowaną przez Boga. W innej relacji, wspomina długi i trudny proces wewnętrzny, któremu towarzyszył niepokój duchowy i psychologiczny. Przyjmuje się, że przemiana ta odpowiada zerwaniu z Kościołem rzymskokatolickim.[3]

W 1532 został doktorem prawa i opublikował pierwszą książkę, komentarz do dzieła De Clementia Seneki. Po wizytach w Orleanie i rodzinnym mieście Noyon wrócił w październiku 1533 roku do Paryża, gdzie jego przyjaciel, Nicolas Cop, został rektorem uniwersytetu. Po wygłoszonej 1 listopada 1533 roku mowie inauguracyjnej, w której wzywał do odnowy Kościoła katolickiego, Nicolas Cop został oskarżony o herezję i uciekł do Bazylei w Szwajcarii. Jan Kalwin, zamieszany w skandal, również musiał się ukrywać. Znalazł schronienie u przyjaciela Louisa du Tillet w Angoulême. Następnie przebywał w Noyon, gdzie 4 maja 1534 r. zrezygnował z prebend kościelnych, które otrzymywał od swojej tonsury, i ponownie udał się do Orleanu. Po aferze wywieszania plakatów w nocy z 17 na 18 października 1534 (data uznawana za początek reformacji we Francji) w różnych miastach Francji, musiał opuścić Francję. Te ataki przeciwko mszy katolickiej wywołały gwałtowną reakcję polityczną przeciwko protestantom. W styczniu 1535 roku Jan Kalwin dołączył do Copa w Bazylei, miasta otwartego na idee reformatora Jana Oekolampada.

Pierwsza próba reform (1536-1538)

W marcu 1536 roku Jan Kalwin opublikował traktat teologiczny Institutio Christianae Religionis (fr. Institution de la religion chrétienne; Ustanowienie (lub Nauka) religii chrześcijańskiej). Dzieło to jest apologią wiary i przedstawieniem stanowiska doktrynalnego protestantów. Dąży również do zapewnienia podstawowej edukacji każdemu, kto interesuje się religią chrześcijańską. Książka ta jest pierwszym wyrazem teologii Jana Kalwina. Krótko po publikacji tego pisma udał się do Ferrary, gdzie został sekretarzem królewny Renaty Walezjuszki (fr. Renée de France), której dwór stał się schronieniem dla wielu włoskich i zagranicznych protestantów. W czerwcu wrócił z bratem Antoinem do Paryża, aby uregulować sprawy po zmarłym ojcu. Po ogłoszeniu edyktu z Coucy, który dawał sześć miesięcy heretykom na powrót na łono Kościoła katolickiego, Kalwin definitywnie opuścił Francję. W sierpniu wyjechał do Strasburga, gdzie chroniło się wielu protestanckich uchodźców. Jednak starcia między oddziałami francuskimi i cesarskimi zmusiły go do zmiany trasy i przybył do Genewy.

Jan Kalwin nie miał zamiaru zostać w Genewie, lecz Guillaume Farel, reformator francuski, który tam przebywał, prosił go usilnie o pomoc przy przeprowadzaniu tam reformacji. Pierwsze funkcje Kalwina są mało znane: ostatecznie otrzymał tytuł „lektora”, oznaczający przypuszczalnie, że mógł objaśniać Pismo Święte. W 1537 roku wybrano go na pastora.[4]

Jesienią 1536 roku Guillaume Farel zredagował wyznanie wiary, podczas gdy Kalwin pisał oddzielne artykuły na temat reorganizacji kościoła w Genewie. 16 stycznia 1537 roku, Farel i Kalwin, zaprezentowali przed radą miejską swoje Articles concernant l'organisation de l'église et du culte à Genève (Artykuły dotyczące organizacji kościoła i kultu w Genewie). Dokument opisuje sposób i częstotliwość celebrowania eucharystii, powód i metodę ekskomuniki, ważność przystępowania do wyznania wiary, stosowanie śpiewu w liturgii i rewizji prawa małżeńskiego. Rada miejska zaakceptowała dokument tego samego dnia. Jan Kalwin zredagował także katechizm, bazujący w dużej mierze na Dużym katechizmie Marcina Lutra.[5]

Awantura polityczno-religijna wybuchła, gdy Berno, sojusznik Genewy w reformie kościołów szwajcarskich, zaproponowało standaryzację ceremonii religijnych. Jego propozycja narzucała użycie chleba przaśnego w eucharystii. Kalwin i Farel odmówili realizowanie tej rekomendacji i opóźniali użycie chleba do momentu, aż będzie zorganizowany w Zurychu synod, który rozstrzygnie tę kwestię. Jednak rada miejska nakazała obu reformatorom używanie chleba przaśnego w celebracji eucharystii podczas Wielkanocy. Na znak protestu odmówili odprawienia Ostatniej Wieczerzy, wywołując zamieszki podczas nabożeństwa. Następnego dnia rada wydaliła obu pastorów.

Farel i Kalwin udali się do Berna i Zurychu, aby bronić tam swego stanowiska. Synod w Zurychu przypisał dużą część odpowiedzialności za konflikt Kalwinowi, ale zwrócił się z prośbą do Genewy o ponowne przyjęcie pastorów, na co rada miejska się nie zgodziła. Jan Kalwin i Guillaume Farel znaleźli schronienie w Bazylei. Następnie Farel został zaproszony do kierowania kościołem w Neuchâtel, podczas gdy Marcin Bucer i Wolfgang Capito zaprosili Kalwina do Strasburga, aby tam zajmował się wspólnotą francuską. We wrześniu 1538 roku Jan Kalwin rozpoczął pracę w Strasburgu i kilka miesięcy później został obywatelem miasta.

Praca w Strasburgu

W czasie pobytu w Strasburgu Jan Kalwin działał w kościołach Saint-Nicolas, Sainte-Madeleine i starym kościele dominikańskim przemianowanym na Temple Neuf. Każdego dnia nauczał, a w niedziele wygłaszał dwa kazania. Komunia była odprawiana co miesiąc i zachęcano do śpiewania psalmów. Pracował także nad drugą edycją Ustanowienia religii chrześcijańskiej, która w wersji rozszerzonej ukazała się w 1539 roku i przedstawiała główne doktryny biblijne. W ten sposób książka zwiększyła się z sześciu do siedemnastu rozdziałów. W tym samym czasie napisał kolejną książkę Commentaires de l'épître aux Romains (Komentarze Listów do Rzymian), która ukazała się w marcu 1540 roku. Jan Kalwin brał udział w rozmowach religijnych w Hagenau (1540), Wormacji i Ratyzbonie (1540), przy czym zaprzyjaźnił się z Filipem Melanchtonem. W sierpniu 1540 roku ożenił się z Idelette de Bure, wdową, która z pierwszego związku miała dwoje dzieci.

Tymczasem w Genewie zmienił się klimat polityczny i miasto szukało autorytetu kościelnego, aby odpowiedzieć kardynałowi Jacopo Sadoleto, który zabiegał o powrót miasta na łono Kościoła katolickiego. Początkowo zwrócono się do Pierre'a Vireta, a gdy ten odmówił poproszono Kalwina o pomoc. Jego odpowiedź Responsio ad Sadoletum (Odpowiedź dla Sadoleto) broniła przeprowadzonych reform w Genewie. 21 września wysłano emisariusza, który miał poprosić Kalwina, żeby ten wrócił do Genewy. Początkowo Jan Kalwin się wzbraniał, ale ostatecznie się zgodził i 13 września 1541 roku wyruszył z rodziną ze Strasburga do Genewy.

Reformy w Genewie

20 listopada 1541 roku rada miejska Genewy przyjęła porządek kościelny przygotowany przez Kalwina. Propozycja reformatora przewidywała cztery typy funkcji społecznych: ministrowie (duchowni) głoszą i udzielają sakramentów, nauczyciele pouczają wiernych w wierze, starsi dyscyplinują, a diakoni opiekują się ubogimi i potrzebującymi. Zgodnie z tym porządkiem utworzono konsystorz, trybunał kościelny złożony ze „starszych” laików i pastorów. Rząd miejski zachował prawo do wzywania oskarżonych do sądu, a konsystorz mógł rozpatrywać tylko sprawy religijne, które nie miały wpływu na wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych. Początkowo trybunał kościelny mógł nakładać kary, z których najsurowszą była ekskomunika. Rząd cywilny zakwestionował jednak to uprawnienie i w dniu 19 marca 1543 roku rada postanowiła, że wszystkie wyroki skazujące będą wydawane przez władze cywilne.

W 1542 roku Jan Kalwin zaadaptował książkę liturgiczną używaną w Strasburgu i opublikował La Forme des Prières et Chants Ecclésiastiques (Forma modlitw i pieśni kościelnych), będąc przekonany, że muzyka wspiera lekturę Biblii. W tym samym roku opublikował Catéchisme de l'Église de Genève (Katechizm Kościoła w Genewie) inspirowany pismem Kurze Schrifftliche Erklärung (Krótkie wyjaśnienie pisemne, 1534) Marcina Bucera.

Jednak część społeczeństwa Genewy była przeciwna wprowadzanym przez Kalwina zmianom. Około 1546 roku jego przeciwnicy utworzyli grupę, którą nazywał libertynami. Do grupy należały bogate i wpływowe rodziny genewskie. W 1547 opozycja wobec Kalwina i innych francuskich pastorów ds. uchodźców wzrosła i zdobyła większość sędziów cywilnych w Genewie. 27 czerwca na ambonie katedry św. Piotra w Genewie, gdzie Jan Kalwin głosił kazania, odkryto anonimowy list z pogróżkami. Podejrzewając spisek przeciwko Kościołowi i państwu, rada miejska powołała komisję śledczą. Jacques Gruet, jeden z zwolenników Favre'a, został aresztowany, a dowody przeciwko niemu odkryto w jego domu. Pod wpływem tortur przyznał się do kilku przestępstw, łącznie z napisaniem anonimowego listu grożącego Bogu, jego ministrom i całemu porządkowi religijnemu. Trybunał cywilny skazał go na śmierć, za aprobatą Kalwina został ścięty 26 lipca 1547 roku.

Podczas swojej posługi w Genewie Jan Kalwin napisał ponad 2000 kazań, początkowo wygłaszanych dwa razy w niedziele i trzy razy w tygodniu. Jego kazania trwały ponad godzinę i wygłaszał je bez notatek. Z tego powodu niewiele kazań zachowało się z tych powstałych do 1549 roku. Od tego roku skryba, Denis Raguenier, notował jego kazania. O prowadzonym życiu prywatnym Kalwina mało jest informacji. Dom, w którym mieszkał i umeblowanie należało do miasta. W 1545 roku zachorowała jego żona, która zmarła 29 marca 1549. Jan Kalwin nie ożenił się ponownie. Podczas całego swojego życia w Genewie utrzymywał kontakt z dawnymi przyjaciółmi.

Skazanie Miguela Serveta

Miguel Servet przybył do Genewy 13 sierpnia 1553 roku. Servet był hiszpańskim lekarzem i teologiem protestanckim, który krytykował stanowczo doktrynę o Trójcy Świętej i chrzczenie dzieci. W czerwcu 1530 roku został wydalony z Bazylei po dyskusji z Janem Oekolampadem. Udał się do Strasburga, gdzie opublikował pamflet przeciwko Trójcy Świętej. Zarzuty jego odpierał publicznie Marcin Bucer i zażądał, aby opuścił Strasburg. Servet wrócił do Bazylei i opublikował książkę Dialogorum de Trinitate libri duo (Dialog o Trójcy Świętej w dwóch księgach), która wywołała protest zarówno strony protestanckiej, jak również katolickiej. Inkwizycja hiszpańska zarządziła jego aresztowanie.

Jan Kalwin i Miguel Servet nawiązali kontakt w 1546 roku. Ich korespondencja dotyczyła kwestii teologicznych, a listy podpisywali jako Michael Servetus i Charles d'Espeville, pseudonim Kalwina. Ten ostatni stracił ostatecznie cierpliwość i przestał odpowiadać. Kalwin poczuł się szczególnie urażony, kiedy Servet posłał mu Ustanowienie religii chrześcijańskiej z podkreślonymi fragmentami tekstu, które uważał za błędne. Jan Kalwin napisał do Farela 13 lutego 1546 roku, stwierdzając, że jeśli Servet przyjedzie do Genewy, nie będzie mógł zagwarantować mu listu żelaznego, „bo jeśli przyjedzie, a ja mam tu jakąkolwiek władzę, nie ścierpię, aby wyszedł żywy.[6]

W 1553 roku, gdy Servet przebywał w Vienne, przyjaciel Kalwina wydał go w ręce francuskiej inkwizycji. Jednak udało mu się uciec z więzienia, a władze katolickie skazały go na śmierć. W drodze do Włoch Miguel Servet zatrzymał się z nieznanych przyczyn w Genewie. Został rozpoznany i aresztowany. Sekretarz Kalwina, Nicolas de la Fontaine, sporządził akt oskarżenia, który przedłożono trybunałowi. Przeciwnicy Kalwina, którzy chcieli osłabić jego pozycję przeciągali proces. Reputacja heretyka Serveta stworzyła im dylemat i 21 sierpnia rada miasta postanowiła poznać zdanie miast stowarzyszonych. Oczekując na odpowiedź, rada dała Servetowi wybór między sądzeniem w Vienne lub Genewie. Ten wybrał Genewę i 20 października, po otrzymaniu odpowiedzi z Zurychu, Berna, Bazylei i Schaffhouse, rada miasta ogłosiła go heretykiem. Skazany został na spalenie na stosie. Jan Kalwin i inni pastorowie prosili, lecz na próżno, żeby przez miłosierdzie został ścięty. Miguel Servet został spalony żywcem 27 października 1553 roku u bram Genewy.

Postawę Kalwina można częściowo próbować wytłumaczyć tym, że zasady praw człowieka i tolerancji religijnej nie były znane powszechnie w XVI wieku. Z jednej strony z powodu stracenia Serveta pojawiły się nieliczne głosy krytyki z kręgów humanistycznych uczonych (np. Matteo Gribaldi) czy reformatorów (np. David Joris, Simon Sulzer), z drugiej strony popłynęły do Kalwina gratulacje między innymi od Filipa Melanchtona. Jedynie Sebastian Castellio zarzucił reformatorowi Genewy nadużycie władzy, chciwość władzy i zdradę własnych zasad sformułowanych w komentarzu do De Clementia Seneki. Jednak gdy Jan Kalwin zaczął prześladować Sebastiana Castellio, Melanchton odsunął się od Kalwina. Spór Kalwina i Castellio opisał Stefan Zweig w książce Castellio gegen Calvin oder Ein Gewissen gegen die Gewalt (Castellio przeciwko Kalwinowi lub sumienie przeciwko przemocy).

W 1552 i 1553 roku Jan Kalwin bezskutecznie wnosił o uwolnienie pięciu męczenników z Lyonu, pięciu uwięzionych młodych teologów kalwińskich, którzy krótko przed tym studiowali w Lozannie i Genewie. Spalono ich na stosie 16 maja 1553 roku.

W tamtym czasie rozpowszechnione było też palenie na stosie czarowników i czarownic. Pisemne zezwolenie na ich prześladowanie znajduje się w II Księdze Mojżeszowej (22, 18), „Czarownicy nie zostawisz przy życiu”. Zgodnie z tym Jan Kalwin popierał prześladowanie czarownic i ich stracenie. Wzywał do wyśledzenia czarownic i ich „wykorzenienia”. W swoich kazaniach na temat I Księgi Samuela, zganił tych, którzy odrzucali palenie czarownic i zażądał, aby zostali wygnani ze społeczeństwa jako zdrajcy słowa Bożego.

Ostatnie lata

Działalność Kalwina stawała się coraz bardziej znana, chociaż do 1555 roku budziła wiele kontrowersji. W kręgach kościelnych był po tym okresie bardzo wpływowy. Po pokoju religijnym w Augsburgu (1555) jego zwolennicy stawali się coraz silniejsi i stanowili większość w politycznych władzach miasta. Odtąd Jan Kalwin był najpotężniejszym człowiekiem w Genewie. Po przełomie w roku 1555 jego zwolennicy rygorystycznie wykorzystali władzę przeciwko opozycji politycznej i kościelnej. Wypędzili swoich przeciwników, na nieprzychylnych im wykonywali wyroki śmierci i konfiskowali ich majątki. Duża liczba członków zamożnych klas opuściła miasto.[7]

W ewangelicyzmie reformowanym Jan Kalwin odegrał podobną rolę jak Marcin Luter w luteranizmie. Jednak między obu nurtami trwał konflikt doktrynalny na temat eucharystii, zapoczątkowany między Lutrem a Ulrichem Zwingli. Kalwin opowiadał się po stronie Zwingliego i aktywnie polemizował z luteranami. Zbliżył się w ten sposób do Heinricha Bullingera podpisując Consensus Tigurinus, konkordat między kościołami Zurychu i Genewy. Nawiązał kontakt z arcybiskupem Canterbury, Thomasem Cranmerem, kiedy ten wzywał do synodu ekumenicznego wszystkich Kościołów protestanckich. Wprawdzie Kalwin popierał ten pomysł, ale nie doszło do jego realizacji.

Największym wkładem Kalwina w rozwój społeczności anglojęzycznej było przyjmowanie od 1555 roku do Genewy protestanckich uchodźców wypędzonych z Anglii przez prześladowania królowej Marii I Tudor. Utworzyli oni tutaj własny zbór reformowany, prowadzony przez Johna Knoxa i Williama Whittinghama i ostatecznie krzewili idee kalwinizmu w Anglii i Szkocji. Jednak Kalwina interesowało przede wszystkim wprowadzenie reformacji w jego ojczystej Francji. Posyłał tam książki i pastorów. Między 1555 a 1562 rokiem posłał do Francji ponad stu ministrów (duchownych). Całe to przedsięwzięcie finansowane było przez zbór genewski. Protestanci we Francji byli wtedy prześladowani z powodu edyktu z Chateaubriant ogłoszonego przez króla Henryka II.

Jan Kalwin zabiegał o stworzenie w Genewie collège'u. Miejsce lokalizacji szkoły wybrano 25 marca 1558 roku i placówkę otworzono 5 czerwca 1559 roku. Podzielono ją na dwie części: Collège (schola privata) i liceum, nazywane Akademią (schola publica). Rektorem został Teodor Beza. Pięć lat po otwarciu, instytucja ta przyjęła 1.500 studentów , z czego 300 do Akademii. College istnieje do dzisiaj i od 1969 roku nosi imię swego założyciela (Collège Calvin), a Akademia stała się przodkiem obecnego uniwersytetu w Genewie.

Ostatnie kazanie reformator wygłosił w katedrze św. Piotra 6 lutego 1564 roku. Jan Kalwin zmarł 27 maja 1564 roku. Pochowano go w anonimowym grobie na Cimetière des Rois (Cmentarz Królów) w Genewie. Dokładne miejsce pochówku nie jest znane, ale nagrobek ustawiono w XIX wieku w miejscu tradycyjnie uważanym za miejsce jego spoczynku.

Jan Kalwin a judaizm

Historycy wciąż debatują na temat stosunku Jana Kalwina do Żydów. Część z nich uważa, że Jan Kalwin był najmniej antysemicki ze wszystkich reformatorów, szczególnie w porównaniu z Marcinem Lutrem.[8] Inni stwierdzili, że był zdecydowanym antysemitą.[9] Specjaliści zgadzają się w rozróżnieniu stosunku Kalwina do Żydów z epoki biblijnej i do jemu współczesnych. W swojej teologii nie czyni żadnej różnicy między przymierzem Boga z Izraelem i nowym przymierzem. Większość deklaracji reformatora dotyczących Żydów jemu współczesnych jest polemiczna. Pisze na przykład: „Miałem wiele rozmów z Żydami: nigdy nie widziałem ani uncji pobożności, ani ziarna prawdy, ani inwencji, nie, nigdy nie spotkałem zdrowego rozsądku u żadnego Żyda. Pod tym względem niewiele różni się od innych protestanckich i katolickich teologów swoich czasów. Uważa on Żydów za ludzi zdecydowanych i „profanacyjne psy”, łotrów, którzy „głupio pożerają wszystkie bogactwa ziemi swoją nienasyconą chciwością”.[10]

W swoich pismach Jan Kalwin poświęcił tylko jeden traktat judaizmowi współczesnemu, Réponse aux questions et objections d'un certain juif (Odpowiedź na pytania i obiekcje pewnego Żyda).[11] Potwierdził w nim, że Żydzi źle interpretują swoje pisma, ponieważ brakuje im jedności Starego i Nowego Testamentu. Kalwin pisze również, że ich „nieokiełznany i niezłomny upór zasługuje na ucisk bez miary i końca oraz na śmierć w nędzy bez miłosierdzia ze strony kogokolwiek”.[12]

Jan Kalwin – teologia i poglądy

Jan Kalwin należał do drugiej generacji reformatorów teologicznych. Na jego poglądy wpływ wywarli Marcin Luter, Urlich Zwingli i Marcin Bucer. Jednak do wielkiego dzieła jakim jest reformacja wniósł także wiele własnych przemyśleń. Był bardzo religijny, a w poglądach bardziej surowy niż Luter. Dzięki wnikliwemu intelektowi stworzył w Ustanowieniu (lub Nauka) religii chrześcijańskiej zamknięte i kompleksowe dzieło reformacji. Jako pole działania widział całą Europę. Prowadził obszerną korespondencję i uczył setki studentów teologii, którzy zewsząd przybywali do założonej w 1559 roku akademii w Genewie.

Pytanie, czy człowiek może poznać Boga, stało się problemem, który Kalwin zgłębiał. Według jego poglądu człowiek zyskał wprawdzie przez rozważania na temat natury, historii i siebie samego pewną wiedzę o Bogu, ale jest jednocześnie grzesznikiem, przez co jest oddalony od Boga. Dlatego Bóg daje mu się poznać przez swoje słowo, w którego centrum znajduje się Chrystus. Dzieje się tak zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie, choć na różne sposoby (sola scriptura, tylko Pismo Święte). W rozumieniu grzechu jako grzechu pierworodnego podążał za ojcem Kościoła Augustynem z Hippony. Zawinione przez grzech oddzielenie się człowieka od jego Stwórcy, może jedynie przezwyciężyć Bóg. Jezus Chrystus (solus Christus, tylko Chrystus) znosi przez swoją osobę i zbawienne dzieło to oddzielenie i ofiaruje wierzącym przez Ducha Świętego społeczność ze sobą i ojcem. (Kalwin w tym względzie ma ściśle trynitarne poglądy.) Dzięki temu wierzący, który dziękczynnie przyjmuje ten dar, jest usprawiedliwiony i zbawiony (sola fide, tylko przez wiarę). Życie w wierze zdaniem Kalwina charakteryzuje się pokutą, samowyrzeczeniem, modlitwą, kontemplacją przyszłego życia i objawia się we wszystkim, co człowiek robi.

Podobnie jak inni reformatorzy Jan Kalwin uznawał jedynie sakrament chrztu i Komunii Świętej: „To jest prawomocny akt. W nim Chrystus jest obecny i działający przez Ducha Świętego (Spiritualpräsenz, obecność duchowa). Kazanie ma charakter sakramentalny, ponieważ powoduje, że wierzący uczestniczą w społeczności z Bogiem (Luter: Fides ex auditu, wiara przychodzi ze słuchania; List Pawła do Rzymian 10,17).[13] Jan Kalwin nie mógł przeforsować, aby Komunię Świętą celebrować każdą niedzielę.[14] Dlatego Wieczerza Pańska celebrowana była w Genewie tylko cztery razy w roku. Wnętrze kościoła było skromne, bez obrazów, rzeźb i innych ozdób, aby sprawy doczesne nie odwracały ludzkiej uwagi od słuchania Pisma świętego, kazania, modlitw i wspólnego śpiewu. Kalwin propagował pieśni kościelne, głównie psalmy, które przetworzone zostały na wiersze i opatrzone muzyką. W 1539 roku wydał pierwszy Psałterz genewski (Genfer Psalter)[15].

Nauka o predestynacji Jana Kalwina podkreśla, że wiara Boża jest niezasłużonym podarunkiem (sola gratia, tylko łaska). Wolny wybór łaski przez Boga jest jego tajemnicą. Człowiek nie znajduje pewności wyboru w sobie samym, ale tylko w oczach Jezusa Chrystusa (List Pawła do Rzymian 8,9). Pomimo ostrzegania przed spekulacjami na temat woli Bożej, sam Kalwin uległ tej pokusie nauczając, jako logiczny odpowiednik wyboru jednego, świadome potępienie przez Boga drugiego („podwójna predestynacja”).

Kościół jest dla Jana Kalwina „matką” wierzących, ponieważ spotykają tu słowo Boże w kazaniach i sakramencie. Ważne było dla niego zachowanie niezawisłości kościoła od władz świeckich. W porządku kościelnym z 1541 roku wprowadził na wzór pierwszych gmin chrześcijańskich urząd starszych (anciens). Starsi byli jednocześnie członkami świeckiej rady miejskiej Genewy. Razem z księżmi (pastorami, ministrami), którzy byli odpowiedzialni za nabożne życie, tworzyli konsystorz (consistoire). Inne urzędy sprawowali nauczyciele (doktorzy) odpowiedzialni za nauczanie w kościele oraz diakoni (diacres) odpowiedzialni za opiekę nad ubogimi.[16]

Jan Kalwin opowiadał się za surowym wychowaniem kościelnym, które przez osoby zainteresowane nie powinno być rozumiane jako kara, lecz jako pomoc. W zależności od wagi przypadku środki te sięgały od upomnienia po wypędzenie, a nawet stracenie. Ich surowość motywowana była wielkim napływem uciekinierów. Do zamieszkałej przez 10.000 mieszkańców Genewy przybyło w czasie 30 lat 15.000 uchodźców, przeważnie hugenotów z Francji . Jan Kalwin był głęboko zatroskany prześladowaniami hugenotów i waldensów w jego ojczyźnie. Katolicy nie byli w Genewie więzieni, ani straceni. W przeciwieństwie do Kościoła katolickiego, jak również niektórych luteran, opowiadał się przeciwko egzekucjom anabaptystów.[17] Kontrowersyjne pozostaje pytanie, czy można uważać Jana Kalwina za prekursora reżimu totalitarnego? Wprawdzie w Genewie nie następowały masowe aresztowania, torturowania i mordowanie odmiennie myślących, jak to miało miejsce na przykład w nazistowskich Niemczech czy stalinowskim Związku Radzieckim, to jednak istniał reżim terroru poprzez masowe stosowanie metod represji, kontrolowane procesy, częste stosowanie tortur, kar cielesnych, wyroków wygnania i śmierci oraz wyraźnie rozpoznawalną chęć tłumienia wolności i konsekwentnego monitorowania jednostki.[18]

Jan Kalwin opowiadał się za jednością Kościoła. Dlatego pracował też z katolickimi teologami w próbch zjednoczenia. Gdy sobór trydencki (1545-1563) ostro sprzeciwił się reformacji, Jan Kalwin ograniczył swoje dalsze wysiłki w tym zakresie i skupił się na doprowadzeniu do porozumienia między kościołami protestanckimi.

Konkretne spełnienie życiowe chrześcijanina przejawia się szczególnie w wykonywanym zawodzie, gdzie związany jest z bliźnim i jemu służy. Pewne wyobrażenia o sprawiedliwości i praworządności są człowiekowi „wrodzone”. Tak jak w poznaniu Boga zbliżył się do teologii naturalnej, tak w etyce do procesów myślowych prawa naturalnego, ale w obu przypadkach nie stworzył żadnej doktryny. Te podstawowe pojęcia etyczne są potwierdzone przez Dziesięć przykazań i chrześcijańskie przykazanie miłości. Z tego wynika dla Kalwina, że szereg praw jest nienaruszalnych i musi stanowić podstawę wszystkich praw państwowych. „Wśród tych praw znajduje się prawo do wolności wyznania dla prawdziwej wiary według Pisma Świętego, do wolności osobistej [...], do życia osobistego i własności, do zachowania naturalnej nierówności wobec wszelkiego egalitarnego przymusu z całą równością ludzi wobec Boga i prawa”. Te prawa wolności nie dają jednak jednostkom prawa do indywidualistycznej arbitralności, lecz muszą służyć wspólnocie.

Obok kościoła ważną funkcję społeczno-etyczną miało dla Kalwina państwo. Rządzący są „przedstawicielami” Boga i ich zadaniem jest zagwarantowanie przez ustawy i orzecznictwo „pokoju, religii i szacunku”. Aby wykluczyć nadużycie politycznej władzy, muszą istnieć różne organy rządowe , które wzajemnie się wspierają i kontrolują. Jest zdania, że nie da się na podstawie Biblii wytworzyć wiążąco żadnej formy państwa. Jednak uważa za najlepszą formę rządów tzw. arystokrację konstytucyjną, to znaczy połączenie demokracji i arystokracji. Znał wartość demokracji: „Jest nieocenionym darem, gdy Bóg pozwoli, że lud ma wolność, żeby wybrać władze. Lud jest zobowiązany do służby wojennej w sprawiedliwych wojnach obronnych. Musi znosić też tyranów, których obalenie jest prawem i obowiązkiem niższych władz. Tylko w krańcowych przypadkach jednostka ma prawo sprzeciwu, mianowicie wtedy, gdy władza nakazuje nieposłuszeństwo Bogu.

Kościół i państwo są odrębne, chociaż oba muszą współpracować dla dobra ludzi. Chrześcijańska władza ma troszczyć się, aby kościół mógł wykonywać soją służbę swobodnie i bez ograniczeń. W ekstremalnych przypadkach władze muszą wypędzić lub stracić niebezpiecznych nauczycieli błędnych nauk. Nie wolno jej jednak przymuszać do przyjęcia wiary ewangelickiej.

Rolnictwo Jan Kalwin uważał za naturalną działalność gospodarczą. Handel i transakcje pieniężne oceniał bardziej przychylnie niż Luter, ale podobnie jak on potępiał lichwiarstwo i inne oszustwa pieniężne. W razie konieczności, władze muszą interweniować w celu dokonania regulacji. Pobieranie odsetek jest dozwolone. Majątek i kapitał to praca, która stała się pieniądzem. Podobnie jak Luter, Kalwin rozumiał pracę jako dziękczynienie człowieka za odkupienie dokonane przez Boga w Chrystusie i jako służbę bliźniemu. Obaj odrzucili czysto medytacyjną kontemplację, ponieważ uważali, że nie jest ona potwierdzona w Nowym Testamencie. Odrzucili bezczynność i żebranie. Idea rozumienia sukcesu ekonomicznego czy też zdolności do wypełniania swoich obowiązków wyłącznie jako znaku boskiego wyboru odegrała dla Kalwina jedynie marginalną rolę. Coraz większe znaczenie zyskała dopiero w późniejszych, sekularyzujących się formach kalwinizmu i w ten sposób stała się punktem wyjścia dla tez Maxa Webera o powstaniu kapitalizmu (Etyka protestancka i duch kapitalizmu, 1904). Są one jednak dziś kontrowersyjne. Duża liczba instytucji protestanckich, którym Weber przypisał decydującą rolę w procesie industrializacji, istniała już na poziomie świeckim.

Dla reformatorów po zbawieniu danym przez Boga nastąpił sposób życia, który ich zdaniem był zgodny z wolą Bożą: uczciwość, pracowitość, gospodarność, dyscyplina, a zwłaszcza u Kalwina, wyrzeczenie się przyjemności i luksusu. Następstwem tego było, że 60 do 80 procent zysku przedsiębiorstwa było inwestowane w dalszy jego rozwój. W ten sposób wzmacniała się gospodarka, nauka i technika, którą Kalwin wysoko cenił. Takie podejście sprzyjało wzrostowi powszechnego dobrobytu. Wszechmoc Boga, której według przekonania Kalwina człowiek doświadcza w wierze, nie paraliżuje go. Przeciwnie, daje wierzącemu pewność siebie i go napędza, gdyż wie, że wszystkie wysiłki zmierzające do realizacji woli Bożej na świecie pozostają fragmentaryczne, ale zbliżają do Boga.

Teologia Jana Kalwina zdecydowanie wpłynęła na rodzący się świat współczesny i rozwinęła swoją moc przede wszystkim w połączeniu ostrości intelektualnej i formacji praktyczno-etycznej oraz przyniosła efekt daleko wykraczający poza Kościoły reformowane.

Pisma (wybór)

  • Institutio religionis christianae, wydanie łacińskie 1536, wydanie francuskie (Institution de la religion chrétienne) 1541
  • Commentaires de l'épître aux Romains (Komentarze Listów do Rzymian), 1540.
  • Traité de la Cène (Traktat o Wieczerzy Pańskiej), 1540.
  • Traité des reliques (Traktat o relikwiach), 1543.
  • Traité des scandales (Traktat o skandalach), 1550.
  • Commentaires sur l’Écriture sainte (Komentarze do Pisma Świętego).
  • Sommeil des âmes (Sen dusz), 1534.
  • Catéchisme de l'Église de Genève (Katechizm Kościoła w Genewie), 1542.
  • Instruis-moi dans Ta vérité (Naucz mnie Twojej prawdy).

Literatura

  • Yves Krumenacker: Calvin. Au-delà des légendes, Paris, Bayard, 2009.
  • Reiner Rohloff: Johannes Calvin: Leben – Werk – Wirkung, Göttingen 2011.

Linki

Przypisy

  1. ↑ Frank M. Chambers: Prosateurs français du xvie siècle, D. C. Heath, 1976, s. 111.
  2. ↑ Jean Moura i Paul Louvet: Calvin, Grasset, 1931, s. 18.
  3. ↑ Alexandre Ganoczy: Calvin's life, w: The Cambridge Companion to John Calvin, Cambridge, Cambridge University Press, 2004, s. 9-10; Bernard Cottret: Calvin : A Biography, Grand Rapids, Michigan, Wm. B. Eerdmans, 2000, s. 65-70; T. H. L. Parker: John Calvin : A Biography, Oxford, Lion Hudson plc, 2006, s. 199-203 ; Alister E. McGrath: A Life of John Calvin : a study in the shaping of western culture, Oxford, Basil Blackwell, 1990, s. 69-72.
  4. ↑ Bernard Cottret: Calvin : A Biography, Grand Rapids, Michigan, Wm. B. Eerdmans, 2000, s. 120.
  5. ↑ Bernard Cottret: Calvin : A Biography, Grand Rapids, Michigan, Wm. B. Eerdmans, 2000, s. 170-171.
  6. ↑ Bernard Cottret: Calvin : A Biography, Grand Rapids, Michigan, Wm. B. Eerdmans, 2000, s. 216-217 ; T. H. L. Parker: John Calvin : A Biography., Oxford, Lion Hudson plc, 2006, s. 147-148 ; Leonard W. Levy, Blasphemy : Verbal offense Against the Sacred from Moses to Salman Rushdie, 1995, (ISBN 978-0-8078-4515-8, online), s. 65.
  7. ↑ Ernst Walter Zeeden: Propyläen Geschichte Europas. Tom 2: Hegemonialkriege und Glaubenskämpfe 1556–1648. Frankfurt am Main/Berlin 1980, s. 40.
  8. ↑ Daniel J. Elazar: Covenant and Commonwealth: Europe from Christian Separation through the Protestant Reformation, w: Covenant Tradition in Politics, tom II, New Brunswick, Transaction Publishers, 1995.
  9. ↑ Salo Baron: John Calvin and the Jews, w: Ancient and Medieval Jewish History, New Brunswick, New Jersey, Rutgers University Press, 1972, s. 343-344.
  10. ↑ Robert Michael, Holy hatred : Christianity, Antisemitism, and the Holocaust, Palgrave Macmillan, 2006, s. 106-107.
  11. ↑ Ad Questiones et Obiecta Iudaei cuisdam Responsio Ioannis Calvini, w: M. Sweetland Laver, Calvin, Jews, and Intra-Christian Polemics, Philadelphie, 1987, s. 220-61.
  12. ↑ Gerhard Falk: The Jew in Christian Theology, Londres, MacFarland, 1992, s. 84
  13. ↑ Ernst Bizer: Fides ex Auditu (1958).
  14. ↑ Georg Plasger: Die Sakramente als göttliche Pädagogik, w: reformiert-info.de. Frühjahr 2009.
  15. ↑ Die Ordonnances Ecclésiastiques (1541) 1561, w: Eberhard Busch (Hrsg.): Calvin-Studienausgabe. Bd. 2: Gestalt und Ordnung der Kirche. Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn 1997, ISBN 3-7887-1554-5, s. 227–279.
  16. ↑ Die Ordonnances Ecclésiastiques (1541) 1561, w: Eberhard Busch (Hrsg.): Calvin-Studienausgabe. Bd. 2: Gestalt und Ordnung der Kirche. Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn 1997, ISBN 3-7887-1554-5, s. 227–279.
  17. ↑ Heinrich Bornkamm: Toleranz: in der Geschichte des Christentums, w: Religion in Geschichte und Gegenwart (RGG). Tom 6, Mohr-Siebeck, Tübingen 1962, sp. 939.
  18. ↑ Uwe Plath: Der Fall Servet und die Kontroverse um die Freiheit des Glaubens und Gewissens. Castellio, Calvin und Basel 1552–1556. Alcorde Verlag, Essen 2014.
Autor: Roman Penkała