Hugo Preuß

Hugo Preuß także Preuss (ur. 28 października 1860 w Berlinie; zm. 9 października 1925 w Berlinie) – niemiecki polityk, współzałożyciel Niemieckiej Partii Demokratycznej (Deutsche Demokratische Partei) i twórca konstytucji Republiki Weimarskiej. (wyznanie mojżeszowe)

Hugo Preuß
Hugo Preuß.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Levin (Louis) (1820 lub 1821-62), kupiec;
  • Matka: Minna Israel (1826–99);
  • Żona: od 1889 Else, córka chemika Carla Liebermanna (1842–1914) i Antonie Reichenheim; krewna żony historyka prawa Felixa Liebermanna (1851–1925) i malarza Maxa Liebermanna (1849–1935);
  • Dzieci: 4 synów.

Życiorys i działalność

Hugo Preuß był jedynym dzieckiem zamożnego kupca Levina Preußa i jego żony Minny Izrael. Od 1879 roku studiował prawo na uniwersytetach w Berlinie i Heidelbergu. W maju 1883 roku zdał pierwszy egzamin państwowy, a w listopadzie tego samego roku uzyskał w Getyndze tytuł doktora prawa. W 1886 roku porzucił pracę referendarza, aby poświęcić się karierze akademickiej. W 1889 roku habilitował się w Berlinie pracą pt. Gemeinde, Staat, Reich als Gebietskörperschaften (Gmina, państwo, królestwo jako państwowe jednostki organizacyjne). Mimo że pismo to odbiło się szerokim echem w kręgach fachowców i Preuß był kilkakrotnie proponowany przez swój wydział do powołania na stanowisko profesora nadzwyczajnego, to przez długi czas, jako Żyd i jako demokratyczny lewicowo-liberalny dziennikarz oraz berliński radny miejski (od 1895 r.), nie wyszedł poza poziom Privatdozenta na Uniwersytecie Berlińskim. Dopiero w 1906 roku otrzymał profesurę w nowej Wyższej Szkole Handlowej w Berlinie (w 1918 był jej rektorem). W 1910 roku został wybrany głosami socjaldemokratów na nieopłacanego członka berlińskiej Rady Miejskiej, a plan utworzenia Wielkiego Berlina (Groß-Berlin) zawdzięcza swój zarys jego pracy.

Na początku wieku Preuß był autorem Entwicklungsgeschichte des deutschen Städtewesens (Historii rozwoju niemieckiej miastowości, 1906) i "najbardziej znanym, choć nie bezspornym, teoretykiem i uczonym samorządu terytorialnego" (Grassmann) w Niemczech. Jego główne poglądy nawiązywały do myśli pruskiego reformatora Heinricha Friedricha Karla vom und zum Steina i swoich nauczycieli Rudolfa von Gneista (1816–95) i Otto von Gierke (1841–1921). Zgodził się z Gneistem, że wolność jest zabezpieczona bardziej przez administrację niż przez konstytucję, a samorząd jest podstawą państwa. Gneista ideę ograniczenia samorządności do honorowego udziału obywateli w administracji państwa autorytarnego Preuß jednak stanowczo odrzucił. Jako teoretyk samorządności jest raczej uczniem Otto von Gierke'a i jego nauki o wspólnocie, którą stosuje w demokracji. Budowa państwa jako zbiór osobowości była dla Preußa programem politycznym, który miał doprowadzić do dalszego rozwoju liberalnego państwa konstytucyjnego, do stanu demokracji. W czasie wojny światowej energicznie opowiadał się za przekształceniem "państwa autorytarnego" w "państwo ludowe", zwłaszcza w znanym dzienniku Das deutsche Volk und die Politik (1915). W 1916 roku wymyślił termin "państwo autorytarne".

Kilka dni po 9 listopada 1918 roku Friedrich Ebert powierzył mu kierownictwo Urzędu Spraw Wewnętrznych Rzeszy i opracowanie nowej konstytucji Republiki Weimarskiej. W gabinecie Scheidemanna Preuß był od lutego do czerwca 1919 r. pierwszym ministrem spraw wewnętrznych Rzeszy w Republice Weimarskiej. Już w okresie poprzedzającym obrady konstytucyjne Hugo Preuß musiał zaakceptować znaczne cięcia w swojej koncepcji konstytucyjnej. Najbardziej problematyczna część pracy konstytucyjnej w Weimarze, ta dotycząca parlamentu, rządu i prezydenta Rzeszy, jest przez niego ukształtowana. Silna pozycja prezydenta Rzeszy, który był w stanie rozwiązać Reichstag bez żadnych poważnych ograniczeń, i który posiadał daleko idące wyjątkowe uprawnienia wynikające z art. 48 WRV, nie została uznana za sprzeczną z demokratyczną ideą państwa. Propaganda nazistowska wykorzystała żydowskie pochodzenie Preußa do dyskredytowania konstytucji Republiki Weimarskiej jako „nieniemieckiej”.

Grób rodziny Preuss
Grób rodziny Preuss.
Źródło: Wikimedia Commons

Po zakończeniu pracy nad konstytucją był współzałożycielem Niemieckiej Partii Demokratycznej (Deutsche Demokratische Partei). Potem aż do śmierci działał w pruskim Landtagu, przez co był ściślej związany z praktyczną polityką. Hugo Preuß zmarł 9 października 1925 w Berlinie i został pochowany na cmentarzu Der Urnenfriedhof w Berlinie-Wedding.

Pisma (wybór)

  • Franz Lieber, ein Bürger zweier Welten. Habel, Berlin 1886.
  • Gemeinde, Staat, Reich als Gebietskörperschaften, 1889.
  • Das städtische Amtsrecht w Preußen, 1902.
  • Die Entwicklung des deutschen Städtewesens, 1906.
  • Stadt und Staat, 1909.
  • Das deutsche Volk und die Politik, 1915.
  • Deutschlands republikanische Reichsverfassung, 1921.
  • Vom Obrigkeitsstaat zum Volksstaat, 1921.
  • Um die Weimarer Reichsverfassung, 1924.

Literatura

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Autor: Roman Penkała